Императорот Гордијан минувајќи низ Македонија ја изградил црквата „Св. Трифун“

Се­ло­то Го­вр­ле­во се на­о­ѓа на јуж­ни­те па­ди­ни на пла­ни­на­та Вод­но и источ­но од ре­ка­та Тре­ска, во до­ли­на­та и слив­но­то по­драч­је на Мар­ко­ва Ре­ка. Око­лу не­го се на­о­ѓа­ат се­ла­та: Све­та Пе­тка, Со­ње, Чиф­лик, Ба­ро­во и Осин­ча­ни. Се­ло­то се на­о­ѓа во об­ла­ста Кар­ши­јак. Спо­ред по­да­то­ци­те на Ва­сил К’нчов од 1900 го­ди­на, Го­вр­ле­во има­ло 280 жи­те­ли и би­ло на­пу­ште­но во те­кот на 60-ти­те и на 70-ти­те го­ди­ни на 20 век, ка­ко пос­ле­ди­ца на поз­на­ти­те пре­сел­би се­ло-град, во кои лу­ѓе­то ги на­пу­штаа се­ла­та во по­тра­га по по­ле­сен на­чин на ег­зи­стен­ци­ја и за вра­бо­ту­ва­ње во фа­бри­ки­те во Скоп­је, по­ра­ди што нај­го­лем број жи­те­ли се исе­ли­ле во при­град­ски­те на­сел­би и се­ла Гор­но Ли­си­че, Пин­ти­ја, При­пор и Дра­че­во, та­ка што со­се­ма мал број жи­те­ли се оста­на­ти во се­ло­то.

Од Скоп­је кон Го­вр­ле­во мо­же да се стиг­не пре­ку Дра­че­во и Мар­ков ма­на­стир кон бра­на­та Коз­јак, но и пре­ку Со­пи­ште и Со­ње.

Го­вр­ле­во рас­по­ла­га со про­чу­е­ни­от ар­хе­о­ло­шки ло­ка­ли­тет од пред 5.000-7.000 го­ди­ни пред но­ва­та ера. Ме­ѓу по­ре­тки­те про­нај­де­ни пред­ме­ти на ло­ка­ли­те­тот Го­вр­ле­во се Го­ли­от Адам, за кој на­уч­ни­ци­те ве­лат де­ка е ар­хе­о­ло­шки ра­ри­тет во све­тот, кој спа­ѓа ме­ѓу 10 свет­ски најз­на­чај­ни ар­хе­о­ло­шки на­о­ди и прет­ста­ву­ва спо­ме­ник на чо­веш­тво­то и Го­ле­ма­та Мај­ка или бо­жи­ца­та Мај­ка­та. Овие две фи­гу­ри се про­дук­ци­ја и сим­бол на плод­но­ста, ос­но­ва­та на жи­во­тот и на чо­ве­ко­ви­те ос­нов­ни вред­но­сти за си­те вре­ми­ња.

Стиг­ну­ва­ме во се­ло­то. „Св. Три­фун“ е глав­на­та ма­на­стир­ска цр­ква во ова скоп­ско се­ло. Се на­о­ѓа на ри­дот Бр­зо­вец со го­ле­ма при­род­на уба­ви­на и има цен­трал­но ме­сто и ви­дик на це­ла­та око­ли­на зад Вод­но. Ов­де доз­на­ва­ме де­ка се­гаш­на­та цр­ква да­ти­ра од 17 век, а не­кои од ико­ни­те се де­ло на Ди­ми­тар Па­пра­ди­шки. По­крај оваа цр­ква има уште шест цр­кви. Во 2006 го­ди­на Ма­ке­дон­ска­та пра­вос­лав­на цр­ква – Охрид­ска ар­хи­е­пи­ско­пи­ја ре­ши­ла да го про­да­де на скоп­ска­та фир­ма „Ус­је“ це­ли­от ма­на­стир со си­те шест цр­кви и со зем­ји­ште од око­лу 17.000 ква­драт­ни ме­три, но по­ра­ди бур­ни ре­ак­ции во јав­но­ста про­даж­ба­та би­ла пов­ле­че­на.

Спо­ред ле­ген­да­та, во рим­ско вре­ме се раз­бо­ле­ла ќер­ка­та на рим­ски­от им­пе­ра­тор Гор­ди­јан. До­би­ла чуд­на бо­лест, жи­ва се фр­ла­ла в оган и во во­да. Ца­рот ги со­брал си­те ле­ка­ри, но ни­кој не мо­жел да ѝ по­мог­не. Ра­зо­ча­ран се по­мо­лил на Гос­под, кој, пак, пре­ку глас на ќер­ка му ка­жал де­ка неа мо­же да ја из­ле­ку­ва са­мо св. Три­фун. Го про­на­шол св. Три­фун во Ма­ла Ази­ја, кој до­шол кај ца­рот и ја из­ле­ку­вал ќер­ка му. Ца­рот вра­ќај­ќи се кон до­ма по­ми­ну­вал низ Ма­ке­до­ни­ја и ко­га се на­о­ѓал на ме­сто­то Го­вр­ле­во, Гос­под му на­ре­дил да на­пра­ви бож­ји хра­мо­ви на св. Три­фун, св. Тро­и­ца, св. Пе­тар и Пав­ле, а по­доц­на и св. Ма­ри­на. Во ма­на­сти­ри­те по­сто­јат ду­хов­ни гро­бо­ви, а крај нив се по­ста­ве­ни ду­ше­ци на кои вер­ни­ци­те прес­пи­ва­ат. На не­кол­ку ме­три, пак, под ри­дот се на­о­ѓа­ат две ле­ко­ви­ти во­ди, а на ед­на­та од нив од бла­го­дар­ност вер­ни­ци­те из­гра­ди­ле цр­квич­ка „Све­ти Куз­ман и Дам­јан“.

Све­ти Три­фун се праз­ну­ва на 1 (н.ст.14) фе­вру­а­ри. Име­то на све­ти­те­лот до­а­ѓа од грч­ки­от збор τρυφή што зна­чи ме­кост, неж­ност, де­ли­кат­ност. Св. Три­фун е ра­но­хри­сти­јан­ски ма­че­ник, кој де­нес е по­чи­ту­ван ка­ко од пра­вос­лав­на­та цр­ква на Исток, та­ка и од Ри­мо­ка­то­лич­ка­та цр­ква на За­пад. Ос­нов­ни цен­три во Ви­зан­ти­ја ка­де што поч­ну­ва по­чит­та и кул­тот кон све­ти­от ма­че­ник, се Кон­стан­ти­но­пол и Ма­ла Ази­ја. Кр­сто­нос­ци­те во 1204 го­ди­на го за­зе­ма­ат Кон­стан­ти­но­пол, та­ка што со нив­но­то вле­гу­ва­ње гра­дот бил огра­бен и опо­жа­рен. По­крај мно­гу­те бес­це­не­ти ра­бо­ти, кр­сто­нос­ци­те ги зе­ма­ат и мо­шти­те на св. Три­фун и ги пре­не­су­ва­ат во Рим, па на тој на­чин не­го­ва­та сла­ва се ра­ши­ру­ва и на За­пад. Нај­ве­ро­јат­но уште во 10 век за прв­пат поч­ну­ва тра­ди­ци­ја­та св. Три­фун да се на­ре­ку­ва по­кро­ви­тел на зем­јо­дел­ци­те и на ло­за­ри­те. Тој се за­ни­ма­вал со сто­чарс­тво и одг­ле­ду­вал гу­ски. Спо­ред жи­ти­е­то, све­ти Три­фун, уште до­де­ка бил мал, имал дар на чу­до­творс­тво и из­го­ну­вал не­чи­сти ду­хо­ви. Ед­на од тие што до­би­ле ис­це­ле­ние, би­ла и ќер­ка­та на им­пе­ра­то­рот Гор­ди­јан, ко­ја би­ла оп­сед­на­та од не­чист дух. Отка­ко св. Три­фун се по­мо­лил на Бо­га, тој не са­мо што ја ос­ло­бо­дил од не­чи­сти­от дух, ту­ку и на си­те при­сут­ни им го по­ка­жал де­мо­нот, кој се все­лил во ед­но цр­но ку­че. Со тоа чу­до мно­зи­на по­ве­ру­ва­ле во Хри­ста.

Св. Три­фун, исто та­ка, се праз­ну­ва и на 19 сеп­тем­ври, ко­га Цр­ква­та го од­бе­ле­жу­ва спо­ме­нот на све­ти­те ма­че­ни­ци Тро­фим и До­ри­ме­дон, та­ка праз­ну­ва­ње­то се слу­чу­ва­ло во бли­зи­на на хра­мот по­све­тен на све­та Ана во кон­стан­ти­но­пол­ско­то пред­гра­дие Де­вте­рон.

Цр­ков­но­то пре­да­ние, се раз­би­ра, оста­ва сво­ја тра­га и врз ико­но­граф­ска­та прет­ста­ва на све­ти­те­лот. Во­о­би­ча­е­но, тој е прет­ста­вен ка­ко го­ло­бра­до мом­че, но по­сто­јат ико­ни ка­де што е нас­ли­кан и со бра­да, со буј­на гу­ста ко­са, че­сто за­не­ма­ре­на, со што се наг­ла­су­ва не­го­во­то скром­но по­тек­ло и фа­ктот де­ка тој це­ли­от свој жи­вот го по­ми­нал во по­ле­то. Об­ле­чен е во хи­тон, спу­штен ре­чи­си до зем­ја­та, и со на­ме­тка над хи­то­нот, слич­на на ту­ни­ка.

Спо­ред сим­бо­ли­те што ги др­жи во ра­ка­та, по­сто­јат два ос­нов­ни ико­но­граф­ски ти­па. На по­че­то­кот, во по­ста­ри­те ико­но­граф­ски прет­ста­ви, уште пред да би­де об­ја­вен за све­ти­тел -па­трон и по­кро­ви­тел на ло­за­ри­те, све­ти Три­фун во­о­би­ча­е­но е нас­ли­кан ка­ко др­жи крст во дес­на­та ра­ка, тип на образ ка­ра­кте­ри­сти­чен за сли­ка­ње­то ма­че­ни­ци. Со ле­ва­та ра­ка кра­јот на об­ле­ка­та го др­жи по­диг­нат. Та­кви­от на­чин на прет­ста­ву­ва­ње, ка­ра­кте­ри­сти­чен за ра­ни­от пер­и­од, про­дол­жу­ва да се ко­ри­сти и по­на­та­му, ко­га све­ти­те­лот е прог­ла­сен за за­крил­ник на ло­за­ри­те и на гра­ди­ни­те. Тоа, пред сѐ, за­ви­си од опре­дел­ба­та на ико­но­пи­се­цот, вре­ме­то и од ме­сто­то.

На вто­ри­от ико­но­граф­ски тип све­ти­те­лот од­но­во во сво­ја­та дес­на ра­ка др­жи крст, до­де­ка во ле­ва­та имам мал срп. Во сред­но­ве­ко­ви­е­то, ср­пот бил ос­нов­на ала­тка за обра­бо­тка на лоз­ја­та и на гра­ди­ни­те.

По­не­ко­гаш мо­жат да се срет­нат и дру­ги по­ре­тки ико­но­граф­ски ти­по­ви, ка­де што све­ти­те­лот ме­сто срп, др­жи ма­ла ку­ти­ја со ме­ди­цин­ски ин­стру­мен­ти или ло­зо­ва гран­ка пре­кри­е­на со пло­до­ви. По­не­ко­гаш гран­ка­та мо­же да е за­ме­не­та со пле­тен кош.

Пишува: Невена Поповска
(Текст објавен во 180. број на неделникот „Република“, 12.02.2016)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.