Наjпознатиот манастир посветен на свети Атанасиj се наоѓа во Лешок

На 31 ја­ну­а­ри се праз­ну­ва Све­ти Ата­на­сиј Ве­ли­ки. Ар­хи­е­пи­ско­пот Але­ксан­дри­ски, на­ре­чен и око на цр­ква­та, е еден од нај­го­ле­ми­те бо­гос­ло­ви на цр­ква­та. Во цр­ков­на­та хим­но­гра­фи­ја тој е на­ре­ку­ван стол на цр­ква­та, го­ле­ма тру­ба на ви­сти­на­та и нес­по­ред­лив бо­рец од пр­ви­те бор­бе­ни ли­нии. Ро­ден е во Але­ксан­дри­ја, во хри­сти­јан­ско се­мејс­тво од грч­ко по­тек­ло. Се обра­зу­вал во Але­ксан­дри­ска­та ка­ти­хет­ска шко­ла и во под­виж­нич­ка­та шко­ла на еги­пет­ски­те мо­на­си, ка­де што се здо­бил со елин­ско ен­цик­ло­пе­ди­ско обра­зо­ва­ние, но и со цр­ков­но-бо­гос­лов­ско. Не­го­ви­от спо­мен се праз­ну­ва на 15 мај и на 31 ја­ну­а­ри, од­нос­но 2 мај и 18 ја­ну­а­ри по стар стил.

Праз­ни­кот Све­ти Ата­на­сиј на­ро­дот го сме­та за сре­ди­на на зи­ма­та и се ве­ру­ва де­ка нај­го­ле­ми­те сту­до­ви ве­ќе се по­ми­на­ти. От­та­му во на­род­но­то ве­ру­ва­ње Ата­на­сиј е по­бед­ник над сил­ни­те сту­до­ви и мра­зо­ви, кои му се пад­на­ле при по­дел­ба­та на долж­но­сти­те ме­ѓу свет­ци­те. Се­пак, ка­ко пре­ду­пре­ду­ва­ње де­ка зи­ма­та не е за­ми­на­та, од­нос­но де­ка сту­до­ви­те мо­же да из­не­на­дат оста­на­ла изре­ка­та: Ата­нас фр­ли ко­жу­вот ја врз нас ја врз рас. Во ге­вге­ли­ски­от крај се сме­та­ло де­ка Све­ти Ата­нас, кој е сре­де зи­ма, е ле­сен праз­ник, не е ата­ли­ја (ко­бен) и се праз­ну­вал до плад­не, а по­тоа и да се ра­бо­ти не се сме­та­ло за грев.

Све­ти Ата­на­сиј е до­ма­шен праз­ник на мно­гу се­мејс­тва, но и на це­ли се­ла. На ме­сто­то ка­де што е се­га цр­ква­та „Св. Ата­на­сиј“ во се­ло­то Лу­ко­во, лу­ѓе­то се со­би­ра­ле на па­на­ѓур, а по­доц­на ко­га ви­де­ле не­ка­кви зна­ци, ка­ко пла­мен од зем­ја­та и слич­но, на тоа ме­сто из­гра­ди­ле цр­ква. По­сто­јат мно­гу пре­да­ни­ја и за цр­ква­та во се­ло­то Мо­дрич. Ед­но од нив ве­ли де­ка ако чу­ва­рот за­бо­ра­вел да го за­па­ли кан­ди­ло­то, тоа са­мо се па­ле­ло. Се рас­ка­жу­ва­ло и тоа де­ка не­кои Тур­ци што ги на­вре­ду­ва­ле ико­ни­те во цр­ква­та ос­ле­пе­ле. Спо­ред дру­го пре­да­ние, во тур­ско вре­ме вра­та­та од цр­ква­та се­ко­гаш би­ла отво­ре­на, но ако се слу­чи­ло не­кој сеј­мен да вле­зе и да укра­де 300 гро­ша, ко­га ќе се оби­дел да из­ле­зе, вра­та­та се за­тво­ра­ла. Се отво­ра­ла ду­ри отка­ко ќе ги вра­тел па­ри­те на исто­то ме­сто. Сеј­ме­нот по­тоа ги со­ве­ту­вал си­те да пра­ват што са­ка­ат, но да не чеп­ка­ат во цр­ква­та. И де­нес таа цр­ква не е зак­лу­че­на.

Мар­ко Це­пен­ков во сво­и­те за­пи­си за­бе­ле­жал де­ка Св. Ата­на­сиј во При­леп бил праз­ник што го од­бе­ле­жу­ва­ле кан­тар­џи­ски­от и ко­вач­ки­от ес­наф. Во Ра­до­виш, пак, Св. Ата­нас се сме­тал за ов­чар­ски праз­ник, го праз­ну­ва­ле ку­ќи­те што чу­ва­ле ов­ци и на тој ден не ра­бо­те­ле за да не им ги изе­дат вол­ци.

Овој хри­сти­јан­ски праз­ник е сла­ва на се­ко­ја ку­ќа во Но­ва­ци. Та­му вер­ни­ци­те од ра­но на­у­тро се упа­ту­ва­ат во сел­ска­та цр­ква, ко­ја го но­си име­то на овој све­тец, ка­де што се слу­жи бо­жес­тве­на ли­тур­ги­ја, пра­ват леп­че и па­лат све­ќи за здрав­је и за бе­ри­ќет, а поп­лад­не­то, пак, пре­че­ку­ва­ат го­сти кои ги слу­жат со бо­га­то под­го­тве­на тр­пе­за.

– Вер­ски­те праз­ни­ци се мно­гу важ­ни за нас, па се­ко­гаш ко­га има­ме мож­ност, ги праз­ну­ва­ме за­ед­но со оста­на­ти­те жи­те­ли на Но­ва­ци. Цр­ква­та во Но­ва­ци го но­си име­то на све­ти Ата­на­сиј, за­штит­ник на Но­ва­ци – ве­лат жи­те­ли­те на Но­ва­ци.

На овој ден имен­ден праз­ну­ва­ат Ата­нас, Та­нас, Та­не, Та­на­ска, На­се, На­сте…

Нај­поз­нат ма­на­стир по­све­тен на овој го­лем све­тец е ма­на­сти­рот „Све­ти Ата­на­сиј Ве­ли­ки“ во те­тов­ско­то се­ло Ле­шок. Цр­ква­та „Св. Ата­на­сиј“ е по­диг­на­та во 1335 го­ди­на од стра­на на је­ро­мо­на­хот Ан­то­ниј, по­доц­на дол­го­го­ди­шен епи­скоп под име­то Јо­а­на­кие. Ка­ко об­но­ву­вач на ма­на­сти­рот се спом­ну­ва и по­ло­шки­от епи­скоп Ни­ка­нор. Кон кра­јот на 17 век из­вес­но вре­ме цр­ква­та би­ла на­пу­ште­на, а по­тоа во неа жи­ве­ел Ки­рил Пеј­чи­но­виќ. Тој во 1818 го­ди­на го об­но­вил мо­на­шки­от жи­вот во ма­на­сти­рот и соз­дал бо­га­та биб­ли­о­те­ка. Во дво­рот на цр­ква­та се на­о­ѓа гро­бот на Пеј­чи­но­виќ, а во ма­на­стир­ски­те ко­на­ци ори­ги­нал­на­та над­гроб­на пло­ча со текст ис­пи­шан од не­го­ва­та ра­ка.

Цр­ква­та „Све­ти Ата­на­сиј“ е пра­вос­ла­вен храм, глав­на цр­ква на ма­на­сти­рот на Бал­те­пе, сме­стен на те­тов­ско­то ка­ле. Спа­ѓа во Че­твр­та­та те­тов­ска па­ро­хи­ја. Цр­ква­та е по­диг­на­та на те­ме­ли­те од по­ста­ра ма­на­стир­ска цр­ква, ко­ја за­ед­но со це­ли­от ма­на­стир­ски комп­лекс по­тек­ну­ва од кра­јот на 13 век, од исти­от пер­и­од ко­га бил по­диг­нат и ма­на­сти­рот „Ус­пе­ние на Пре­све­та Бо­го­ро­ди­ца“ во мес­но­ста Пло­ча на Шар Пла­ни­на. Таа има ос­но­ва на сло­бо­ден крст со цен­трал­на ку­по­ла, а на за­пад­на­та стра­на има ши­рок нар­текс, над кој се на­о­ѓа ку­ла кам­ба­на­ри­ја. Ѕи­да­на е од ка­мен, би­гор и од ту­ла, а по­дот е по­кри­ен со мер­мер­ни пло­чи. Во цр­ква­та е про­нај­ден сар­ко­фаг со мо­шти­те на кти­то­рот.

Де­неш­ни­от изг­лед цр­ква­та го до­би­ла со из­град­ба­та во 1922 го­ди­на. Гра­де­на е од кр­шен ка­мен во про­дол­жен мал­тер, со по­лу­ци­лин­дри­чен свод од­на­тре, со др­ве­на по­крив­на кон­струк­ци­ја со ме­тал­на ла­ма­ри­на ка­ко по­кри­вач. Про­зор­ци­те се др­ве­ни, со про­фи­ли­ра­ни украс­ни ре­ше­тки. Во де­неш­но вре­ме имо­тот на цр­ква­та е ос­по­ру­ван, но во 1923 го­ди­на би­ла до­би­е­на ка­та­стар­ска та­пи­ја за „сопс­тве­ност на цр­ква­та со ав­ли­ја­та”, за­ве­ре­на од то­гаш­ни­от Пр­во­сте­пен суд во Те­то­во. Му­зе­јот на те­тов­ски­от крај со свој до­ку­мент по­твр­ду­ва де­ка на­ве­де­ни­от про­стор е пре­да­ден во трај­но вла­де­ние и ко­ри­сте­ње на те­тов­ско­то ар­хи­је­реј­ско на­мес­ниш­тво на МПЦ. Ина­ку, цр­ква­та за вре­ме на две­те свет­ски вој­ни по­ве­ќе па­ти би­ла ури­ва­на и об­но­ву­ва­на, а во по­но­во вре­ме ја осве­ти ми­тро­по­ли­тот Ки­рил. Во чест на 2000 го­ди­ни од хри­сти­јанс­тво­то, дој­де иде­ја да се по­ста­ви крст на кам­ба­на­ри­ја­та со по­го­ле­ми ди­мен­зии од ста­ри­от по­ра­ди што поч­на и це­лос­на ре­кон­струк­ци­ја на ма­на­стир­ска­та цр­ква. За да се за­шти­тат фре­ски­те и ико­ни­те, бе­ше из­вр­ше­на ре­кон­струк­ци­ја на по­крив­на­та кон­струк­ци­ја на цр­ква­та, а по­ра­ди до­тра­е­ност, кам­ба­на­ри­ја­та со­се­ма бе­ше ур­на­та и на исти­те по­вр­ши­на бе­ше по­диг­на­та но­ва. Неј­зи­на­та ви­си­на од дно­то е 9,20 ме­три, на ко­ја спо­ред си­те пра­вос­лав­ни оби­чаи тре­ба да се по­ста­ви крст ви­сок 6 ме­три.

Во во­е­ни­от конф­ликт во 2001 го­ди­на цр­ква­та бе­ше ур­на­та и по­доц­на по­втор­но об­но­ве­на, а во 2014 го­ди­на бе­ше огра­бе­на. Сто­ри­те­ли­те го оби­ле ед­ни­от про­зо­рец, влег­ле во цр­ква­та и од ка­са­та за при­ло­зи од вер­ни­ци­те зе­ле па­ри, а за да из­ле­зат ја оште­ти­ле и влез­на­та вра­та, ка­ко и ла­ма­ри­на­та од по­мош­на­та про­сто­ри­ја, ка­де што, исто та­ка, пре­ба­ру­ва­ле и рас­фр­ла­ле.

Тоа би­ло тре­то оште­ту­ва­ње на цр­ква­та „Све­ти Ата­на­сиј“ на те­тов­ско­то ка­ле отка­ко прет­ход­но два­па­ти би­ле оште­те­ни по­ста­ве­ни­те све­тил­ки на огра­да­та око­лу цр­ква­та.

(Пишува: Невена Поповска
Текст објавен во 126. број на неделникот „Република“, 30.01.2015)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.