За хазарите

Колумнист: Горазд Чаповски

„Ха­зар­ски реч­ник“ на Ми­о­драг Па­виќ, ро­ман-ле­кси­кон од 100.000 збо­ро­ви, де­ло со чу­дес­на стру­кту­ра и има­ги­на­ци­ја, го­во­ри за суд­би­на­та на Ха­за­ри­те, во­инс­твен, но­мад­ски на­род, кој сво­јот зе­нит ќе го до­жи­вее од 7 до 10 век, а го на­се­лу­вал про­сто­рот ме­ѓу две­те мо­ри­ња, Кас­пи­ско Мо­ре и Цр­но Мо­ре. Од исто­ри­ска­та сце­на Ха­за­ри­те ќе ис­чез­нат во 970 го­ди­на, под на­ез­да­та на ру­ски­от кнез Свја­тос­лав. На рас­па­дот ќе му прет­хо­ди про­ме­на на ве­ра­та — не се знае ко­ја — во ед­на од то­гаш­ни­те, а и се­га поз­на­ти ве­ро­ис­по­ве­ди: хри­сти­јан­ска, хе­бреј­ска и ис­лам­ска. При­каз­на­та за прин­це­за­та Атех и за неј­зи­ни­те „Лов­ци на со­ни­шта“, ко­ја ги освои ср­ца­та на чи­та­те­ли­те низ све­тот, ни ги прет­ста­ву­ва Ха­за­ри­те ка­ко на­род што имал сво­ја му­зич­ка аз­бу­ка на бои, по­точ­но бо­и­те им прет­ста­ву­ва­ле но­ти, а тие зна­е­ле точ­но да пе­ат гле­дај­ќи сли­ки, гле­дај­ќи ги бо­и­те на при­ро­да­та, фан­та­сти­чен спој на му­зи­ка и на сли­карс­тво, та­ка што во­оп­што не ми е јас­но ка­ко овој фе­но­мен не го про­дол­жил и не­гу­вал чо­ве­кот ка­ко ци­ви­ли­за­ци­ски до­стрел. Нив­ни­те ар­хи­те­кти гра­де­ле об­је­кти по­крај ре­ки­те, та­ка што ко­га ќе дув­нел по­си­лен ве­тер град­би­те соз­да­ва­ле ме­ло­ди­ја, а ар­хи­те­кти­те се бо­ре­ле за нај­до­бра пес­на се­ко­ја го­ди­на — „Евро­ви­зи­ја“ во сед­ми­от век, со му­зи­ча­ри ар­хи­те­кти.

Цен­трал­ни­от на­стан во оваа по­ло­шка, се­га пол­на со фан­та­зи­ја и ми­то­ло­шка, е ха­зар­ска­та по­ле­ми­ка. Име­но, древ­на­та хро­ни­ка го­во­ри де­ка ха­зар­ски­от вла­де­тел — ка­га­нот, со­нил сон, кој по­ба­рал да му би­де про­тол­ку­ван од три фи­ло­зо­фа од раз­лич­на про­ви­ни­ен­ци­ја. Тоа би­ло мно­гу зна­чај­но би­деј­ќи ка­га­нот ре­шил да ја при­ми ве­ра­та на тој му­дрец, чи­е­што тол­ку­ва­ње најм­но­гу ќе му се до­пад­не. Та­ка, во ре­зи­ден­ци­ја­та на ка­га­нот се наш­ле еден ра­бин, еден дер­виш и еден мо­нах. Мо­на­хот не бил ни­кој друг, ту­ку му­дри­от хри­сти­јан­ски ми­си­о­нер, уче­ни­от све­ти Ки­рил, кој ве­ќе имал ми­си­о­нер­ско искус­тво кај Сло­ве­ни­те. Раз­лич­ни из­во­ри раз­лич­но го опи­шу­ва­ат те­кот на ха­зар­ска­та по­ле­ми­ка. Хри­сти­јан­ски­те из­во­ри твр­дат де­ка Ки­рил со сво­и­те бе­се­ди го им­пре­си­о­ни­рал ка­га­нот и тој го при­мил хри­сти­јанс­тво­то. Ис­лам­ски­те из­во­ри, пак, по­бе­да­та му ја при­пи­шу­ва­ат на дер­ви­шот, кој бил нај­у­бед­лив во тол­ку­ва­ња­та на сли­ка­та на три­а­гол­на­та ха­зар­ска па­ра, па та­ка, ка­га­нот се прик­ло­нил на ис­ла­мот. Нај­пос­ле, хе­бреј­ски­те из­во­ри твр­дат де­ка ка­га­нот го из­брал ју­да­из­мот би­деј­ќи ра­би­нот нај­ус­пеш­но го про­тол­ку­вал со­нот на вла­де­те­лот.

Та­ка, овој на­стан на ка­га­но­ви­от двор би­ду­ва сог­ле­дан од три вер­ски ас­пе­кти — три по­ле­ми­ки и три раз­лич­ни ре­зул­та­та. Ту­ка и сли­ка­та за Ха­за­ри­те се гу­би во ла­ви­рин­тот на раз­лич­ни­те тол­ку­ва­ња на ви­сти­на­та. Та­ка, се соз­да­ва­ат три мен­та­ли­те­та,три кул­ту­ри,три ре­ли­гии и три по­ли­ти­ки. При­каз­на­та за Ха­за­ри­те и неј­зи­ни­от крај не е ед­на и ко­неч­на. Су­шти­на­та на при­каз­на­та е во тоа ка­ко се пи­шу­ва исто­ри­ја­та и ка­ко се соз­да­ва­ат на­ци­о­нал­ни ми­то­ви.

Исто­ри­ја­та е та­ква ка­ко што ја гле­да­ме, па та­ка и неј­зи­на­та су­шти­на е ре­ла­тив­на и отво­ре­на за но­ви тол­ку­ва­ња. Ка­ко и да е, Ха­за­ри­те де­нес се ми­стич­на, ми­то­ло­шка ка­те­го­ри­ја, мо­же­би единс­тве­но жи­ва во со­ни­шта­та ка­де што се чу­ва спо­ме­нот на прин­це­за­та Атех ина неј­зи­ни­те „Лов­ци на со­ни­шта“.

(објавено во 22. број на неделникот „Република“, 1.02.2013)

Ставовите искажани во рубриката Колумни се лични ставови на авторите и не се автоматски и ставови на редакцијата на Republika.mk. Редакцијата на Republika.mk се оградува од ставовите во објавените колумни, а одговорноста за изнесеното во нив е исклучиво на авторот.

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.