Годината 1997 е годината кога се прави зделката меѓу МВР и ЗУС, милионска афера за која се оценува дека државата е оштетена за околу 30 милиони германски марки; се случува роднинска распределба на фришопите; се открива дека исчезнуваат 28 килограми кокаин од депото на МВР; во здравството се прави бизнис со лекови со поминат рок; а пред полицијата тајните на шверцот и кршењето на ембаргата ги открива Петрит Аме, чијашто приказна, во која се споменувани високи угледни имиња од општествениот и од политичкиот крем, ја потврдува и полицијата.
Иако е и тоа многу за една година, сепак недостигаат главните обележја на 1997 година – студентско-средношколски протести поради воведувањето на албанскиот јазик во Педагошката академија, вооружениот судир на полицијата со албанското население во Тетово и во Гостивар и апсењата на градоначалниците Руфи Османи и Алајдин Демири; и, секако, пропаѓањето на пирамидалните штедилници ТАТ, „Лафци“, „Џамаданче“, „Алфа-С“, „Либерти“…
Студенти и средношколци
Студентите не се согласуваа со предлог-законот за употреба на албанскиот јазик на Педагошката академија, кој предвидуваше студентите од албанска националност да посетуваат настава на мајчин јазик. Но, од работата на министерката за образование Софија Тодорова беа незадоволни и професорите и политичките партии-партнери на СДСМ, како и ПДП, која бараше легализација на Тетовскиот универзитет, и, секако, опозицијата. Студентите Македонци од Педагошката академија побараат повлекување на предлог-законот, потоа закон за високото образование и оставка на Тодорова. Предлог-законот не беше по волја ниту на студентите Албанци, кои со месеци ја бојкотираат наставата на академијата.
За првите тридневните протести од 14 до 17 јануари, под мотото „За заштита на Уставот“, од колегите-студенти Албанци од УКИМ стигна осуда, додека студентите од непризнаениот универзитет во Мала Речица одржуваа контрапротести. Следуваа десет помирни денови.
На 27 јануари, пред собраниската расправа, беше објавено писмо потпишано од 460 професори и асистенти од УКИМ во кое се предупредува дека предлог -законот е чекор напред во промоција на мултијазичноста во Македонија, измена на нејзиниот Устав, поделба и федерализација на државата. Сепак, законот беше усвоен.
Студентите повторно закажуваат протест и бојкот на наставата од 17 до 21 февруари. На 17 февруари повеќе од илјада средношколци и студенти протестираат пред Министерството за образование, Владата, Уставниот суд, Ректоратот и Собранието. Барањата на студентите, кои се чувствуваа излажани, беа проширени и на оставка на Владата. Од тогаш, протестите од ден на ден добиваат поголема масовност, а се придружуваа и родители, граѓани и ученици од целата држава. Врз зградата на Министерството за образование се фрлаа јајца, а потоа и камења, конзерви, овошје, зеленчук… ВМРО-ДПМНЕ поднесува претставка до Уставниот суд за оцена на уставноста на Законот.
Следниот ден, протестираа околу 6.000 средношколци и студенти. Паролите стануваа сè порадикални: „Со свинско ве поткупија, комунисти“, „Денес еден факултет, утре цел универзитет“, „Ние не сакаме туѓо, своето си го браниме“, „Софија се продаде“, „Сите во школо, Софија во џамија“… Но најгласни останаа антиалбанските пароли, иако тие што беа посочувани како организатори на протестите се оградуваат од нив. „Се оградуваме од сите безобразни и малограѓански однесувања на студентите, средношколците и на другите граѓани што учествуваат на мирниот протест“, изјавува Мирјана Китановска, студентски лидер од Педагошката академија.
Поради глувоста на институциите, студентите се решаваат на штрајк со глад. Се поставува шатор во паркот спроти Собранието, а следуваат денови во кои на посета кај студентите, со грижа за нивното здравје, доаѓаат огромен број политичари, професори, јавни личности. Власта во овие протести препознава удар од опозицијата, која е надвор од собраниските клупи, за уривање на системот; лидерот на ВМРО-ДПМНЕ Љупчо Георгиевски посочува само на „принципиелна поддршка“. Темата за меѓунационалните односи се враќа во парламентот, каде што пред пратениците говорат и вонпарламентарните партии и претставници на студентите. Пред парламентот се собрани околу 10.000 лица, кои со одушевување ги чекаат да излезат од собраниската зграда.
Од следниот ден напнатоста почнува да слабее, за на 18 март да се стави крај на протестите. На 8 мај Уставниот суд решава дека законот за Педагошкиот факултет не е спротивен на Уставот.
Изградбата на пругата кон Бугариjа ке запре
„Доколку не се обезбедат средства за натамошна изградба на железничката пруга, ГП „Пелагонија“ ќе биде присилено да ги прекине градежните активности. Дел од изграденото пропаѓа, а некои набавени материјали почнуваат да стануваат неупотребливи“, пишува „Нова Македонија“ во јуни, во текст во кој се заклучува: „очигледно, не постои доволна заинтересираност за колку што е можно поскоро завршување на проектот на кој уште во старт, се чини, му недостига стручно и одговорно водење и насочување. А со немањето визија за финансиската конструкција и завршувањето на овој значаен објект, во прашање се доведуваат и досега потрошените околу 90 милиони долари“.
Војна за знамињата во Гостивар
Пролетта 1997 година се случуваат големи демонстрации и немири во соседна Албанија, кога беше однесено целото оружје од касарните и од територијалните единици. Тоа и за меѓународната заедница беше знак дека се можни прелевања на немирите и на оружјето и кон Македонија. АРМ беше будна на источната граница, а меѓународните сили го продолжуваат мандатот иако треба да си заминат.
Според Законот за територијалната поделба и изборите на крајот на претходната година, градоначалниците на Тетово и на Гостивар, Алајдин Демири и Руфи Османи, противуставно креваат албанско знаме пред општинските згради. Во градовите расте тензија меѓу граѓаните, а има и најави дека доколку полицијата не преземе мерки, тоа ќе го направат сами. Таквата опција, пак, буди опасност од меѓуетнички судир. Следуваат протести поради одлуката на Уставниот суд, која беше против користењето странски знамиња на јавните места. Митингот организиран од Османи е наречен „Одбрана на албанското знаме“, а Османи порачува: „Ако власта провоцира конфликт со народот, ќе настојуваме да не дојде до конфликт“.
Во Тетово е формирана и ДПА, која воведува и униформирани „технички служби“, односно „редари “во црни кошули и со баретка на главата.
Откако во јули беше донесен Законот за употребата на државните симболи и потоа Законот за знамињата на националностите. Полицијата на 8 јули почнува акција за расчистување со рации низ ноќните барови во Гостивар. Ова е горливо прашање во парламентот , каде што не беше прифатена употреба на знамето ниту за државни празници. Во тие услови, специјалните полициски единици ги симнаа турските и албанските знамиња од гостиварската општина. Во судир на полицијата со демонстрантите и во хаосот што се создаде низ градот загинаа тројца цивили, беа проведени 320 демонстранти, меѓу кои и странски државјани, а беше запленето големо количество оружје. Руфи Османи беше уапсен, а потоа осуден со затворска казна.
Во овој судир на полицијата со албанското население многумина гледаат предвесник на конфликтот што се случи неколку години подоцна, додека други маска на власта за прикривање на девалвацијата на денарот. Всушност, тој ден денарот поевтини во однос на странските валути за повеќе од 16 проценти. Девалвацијата беше на барање на ММФ.

Падот на пирамидалното штедее
Тоа што и ден- денес се расчистува, односно се отштетуваат граѓаните со одземениот имот на сопственичката на ТАТ, Соња Николовска. Со пропаѓањето на ТАТ, како најголема штедилница во низата, се поврзуваат стотина самоубиства, претежно на битолчани, кои банкротирале откако го вложиле целиот имот со желба за брза заработка. Се проценува дека биле оштетени околу 13.000 граѓани за повеќе од 120 милиони германски марки. Ако статистиката вели дека по падот на ТАТ прометот во Битола опаднал за 70 проценти, таа прави и друго поврзување- пад на наталитетот во регионот на Битола. За ТАТ низ овој фељтон се пренесени ставовите и сеќавањата на повеќе учесници во него. За овој број ќе пренесеме неколку исечоци од весниците.
Уште во јануари, кога на скопските штедилници „Македонија реклам“ и „Алфа С“ им се случуваа штедачки протести и опсади поради финансискиот колапс, „Нова Македонија“ пишува и за протести пред ТАТ. „Меѓутоа, пред ТАТ протестираат некогашните вработени во свиларницата ’Илинден‘, кон чиешто име неодамна е додадено и името на ТАТ, како доминантен сопственик на имотот на фабриката со нешто повеќе од 56 проценти од акционерскиот капитал… А нивното незадоволство, иако нема директна врска со штедачите, ги обеспокои и нив, па околу 300 штедачи во саботата побрзаа на шалтерите на ТАТ да си ги подигнат влоговите. Бидејќи дел од нив не ги успокои објаснувањето што го добија дека банката не располага со толкава ефектива и дека ќе бидат исплатени наредните денови, во банката навратија и денес, при што беше задоволени нивното барање“.

Во март, пак, Петар Гошев, обвинува дека во аферата ТАТ се вмешани криминалци од власта. Според него, најопасни се тенденциите целата дискредитација да биде насочена против Народна банка со цел да се прескокне одговорноста на Владата. Според него, вклучувањето на инспекторите од Заводот за платен промет во истрагата околу последиците од аферата може да биде мошне штетно бидејќи тие се под директна надлежност на Владата. За јавноста тој посочува уште еден момент, судското уверение дека Соња Николовска никогаш порано не била осудувана. Документот ѝ бил потребен за пререгистрација на штедилницата. Но Гошев тврди дека Николовска како службеничка на битолската филијала на ЈИК банка била осудена поради проневера, а потоа со указ на претседателот била помилувана.
„Првите наоди од ревизијата покажале дека целата документација е фалсификувана“, пишува „Нова Македонија“ . Во ТАТ „нема ниту еден автентичен документ, кој не е фалсификуван. Само десет проценти од документацијата биле обработувани од книговодителот и врз таа основа биле правени извештаите пласирани во НБРМ. По истиот принцип биле подготвувани и завршните сметки на ТАТ“.
Весниците пренесуваат судбини на штедачите, кои веќе се поделени во два табора, односно паралелни одбори. На еден од состаноците на вториот одбор, во спортската сала во Битола, од две илјади присутни се бара секојдневно да протестираат пред Владата и пред парламентот револтирани од „крајно неодговорното однесување“ на премиерот Црвенковски, кој „вината за сите грабежи ја бара во наивните штедачи“.
„Во огнот на ТАТ изгореа и тие што најмалку имаат можност да штедат бидејќи еднаш веќе изгореле во државните банки, кога им останале заробени подебели девизни заштеди. Со вообичаените потврди тие редовно, секој месец, извлекуваат по 100 марки од безнадежното државно заробеништво и ги префрлаат во ТАТ. Всушност, во ново ’ропство’ од кое прашање е дали некогаш ќе можат да ги извлечат, макар и во толку ситни тури од по 100 марки. А ним друштво им правеа и тие што од работа заминуваа како технолошки вишок, со испратнина од по 12 плати. Сигурни дека со нив ќе си обезбедат солидни месечни приходи во форма на камати стотици технолошки отпишани работници испратнините ги вложуваа во ТАТ, за деновиве себеси да се видат и како социјално отпишани заедно со своите семејства што веќе не знаат како ќе ги издржуваат… Вакви и слични приказни преку целиот ден се раскажуваат пред просториите на до вчера најголемата и најсигурна штедилница во нашата земја. Утре ќе има и нови, и задутре, па и во наредните денови“, пренесува „Нова Македонија“.
„’Октоподот‘ го потресува СДСМ“, анализира весникот следниот месец пишувајќи за состанокот на партискиот врв. „Кога ТАТ предизвика силни потреси во Владата, логично е дека се тресе и во СДСМ, чиешто раководство му ја даде поддршката на Црвенковски. Но, сепак, диференцира група, која под мотото дека целосната акција може да биде штетна за партијата пред нови избори, всушност ќе ги даде и првите посериозни отпори… Едно е јасно, колку успех ќе има акцијата за одмотување на клопчето ТАТ, толку ќе бидат силни и позициите на СДСМ во пресрет на новите избори. А во моментов времето опасно работи против Црвенковски. Него сигурно го очекува борба против другите краци на криминалот, на пример, некои криминални дејства во приватизацијата и слично. Затоа, веројатно ’расчистувањето на својот двор’ акцијата веќе треба да се води на повеќе колосеци, од кои само еден ќе биде ТАТ“, заклучува весникот.
Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.
Поврзани вести
-
Фељтон: Црните страници на УДБА – Лустрацијата – недовршен процес (Том IX)
-
Груевски: Грантови за компаниите кои ќе ги рестартираат фабриките жртви на транзицијата
-
Димовски: Државата ќе помогне да се рестартираат фирмите жртви на транзицијата
-
Фељтон: Црните страници на УДБА – Борци за независна и обединета Македонија (Том VII)


