Македонија најголем баксуз во големите идеи (1.дел)

Бал­ка­нот е бу­ре ба­рут! Жел­би за ту­ѓи те­ри­то­рии, сон за го­ле­ми зем­ји… Европ­ски­от ре­ги­он во кој е сме­сте­на и Ма­ке­до­ни­ја во пос­лед­ни­те 200 го­ди­ни е бој­но по­ле во кое на­ро­ди­те се оби­ду­ва­ат да соз­да­дат го­ле­ми на­ци­о­нал­ни др­жа­ви во чи­и­што гра­ни­ци ќе ги ста­ват си­те пре­де­ли во кои тој на­род жи­вее или, пак, има­ат, спо­ред нив, исто­ри­ско пра­во над не­кое пар­че зем­ја. Кол­ку е ова бес­мис­ле­но, мо­же­би, нај­до­бро по­ка­жу­ва по­да­то­кот де­ка ре­чи­си за се­кое ќо­ше од на­ше­то под­неб­је се „нат­пре­ва­ру­ва­ат“ нај­мал­ку два спро­тив­ста­ве­ни кон­цеп­ти, а по­не­ко­гаш и по­ве­ќе од тоа.

Се спо­ме­ну­ва го­ле­ма Ма­ке­до­ни­ја, ко­ја ја по­ка­жу­ва Ма­ке­до­ни­ја со те­ри­то­рии на де­неш­на Гр­ци­ја, Бу­га­ри­ја и Ал­ба­ни­ја. Ма­ке­до­ни­ја, ко­ја ги со­др­жи егеј­ски­от и пи­рин­ски­от дел. Во ед­на при­го­да, еден ма­ке­дон­ски но­ви­нар ис­пра­ти по­ра­ка до то­гаш­ни­от и до се­кој на­ре­ден др­жа­вен врв. Ири­ти­ран од од­но­сот на Гр­ци­ја и на Бу­га­ри­ја и за­ка­ни­те за се­ка­кво ве­то, тој на­пи­ша:
„Не­ка би­де ова мо­ја­та нај­е­ре­тич­ка мис­ла и по­ра­ка до ма­ке­дон­ски­от др­жа­вен врв: вре­ме е да на­ста­пи­ме со ви­стин­ски­те ар­гу­мен­ти, без дип­ло­мат­ски ра­ка­ви­ци и да го акту­а­ли­зи­ра­ме пра­ша­ње­то за го­ле­ма Ма­ке­до­ни­ја. Не да оди­ме на нож и да ја раз­ви­ва­ме срп­ска­та те­за „си­те Ма­ке­дон­ци во ед­на др­жа­ва”, ту­ку да ѝ ста­ви­ме до зна­е­ње на ме­ѓу­на­род­на­та за­ед­ни­ца де­ка за укра­де­ни­те те­ри­то­рии ба­ра­ме ком­пен­за­ци­ја во сми­ру­ва­ње на стра­сти­те на Гр­ци­ја и на Бу­га­ри­ја и нив­но пов­ле­ку­ва­ње од офан­зи­ва­та за про­ме­на на на­ше­то устав­но име. Да нѐ оста­ват ба­рем во ова мал­ку што ни оста­на од ет­нич­ка Ма­ке­до­ни­ја, да по­жи­ве­е­ме на ра­ат!“

Го­ле­ма Ал­ба­нија

Го­ле­ма Ма­ке­до­ни­ја е ти­вка. Таа е не­чуј­на нас­про­ти ас­пи­ра­ци­и­те на на­ши­те со­се­ди за соз­да­ва­ње го­ле­ми др­жа­ви, осо­бе­но ако збо­ру­ва­ме за Го­ле­ма Ал­ба­ни­ја. Ко­га е прог­ла­се­на не­за­вис­на Ал­ба­ни­ја во 1912 го­ди­на го­лем број при­пад­ни­ци на овој бал­кан­ски на­род оста­на­ле над­вор од те­ри­то­ри­ја­та одре­де­на од го­ле­ми­те си­ли ка­ко про­стор на но­ва­та др­жа­ва. Се прет­по­ста­ву­ва де­ка око­лу по­ло­ви­на од по­пу­ла­ци­ја­та не влег­ла во тие гра­ни­ци. Се­ка­ко, тоа ги исфру­стри­ра­ло ал­бан­ски­те на­ци­о­на­ли­сти. Иде­ја­та за ет­нич­ка Ал­ба­ни­ја е дек­ла­ри­ра­на цел на При­зрен­ска­та ли­га ко­ја во 1878 го­ди­на од Бер­лин­ски­от кон­грес по­ба­ра­ла со­е­ди­ну­ва­ње на си­те кра­и­шта во кои Ал­бан­ци­те се мно­зинс­тво во еден единс­твен ал­бан­ски ви­ла­ет. Го­ле­ми­те си­ли то­гаш ги иг­но­ри­ра­ле, но не би­ле иг­но­ри­ра­ни од стра­на на ита­ли­јан­ски­те фа­ши­сти и од гер­ман­ски­те на­ци­сти во те­кот на Вто­ра­та свет­ска вој­на. Тоа е единс­твен слу­чај во исто­ри­ја­та ко­га Го­ле­ма Ал­ба­ни­ја од иде­ја на хар­ти­ја во до­бра ме­ра е пре­не­се­на во ре­ал­но­ста. По вој­на­та, Ти­то ја иг­но­ри­рал од­лу­ка­та на ко­сов­ско­ме­то­хи­ски­те ал­бан­ски ко­му­ни­сти за при­по­ју­ва­ње кон Ал­ба­ни­ја и оваа те­ри­то­ри­ја оста­на­ла во со­став на Ју­гос­ла­ви­ја (не­кои кра­е­ви во Ма­ке­до­ни­ја).

Спи­ри­дон Сте­фас, грч­ки исто­ри­чар, сме­та де­ка но­во во од­нос на вре­ме­то од пред не­кол­ку го­ди­ни е тоа што иде­ја­та за Го­ле­ма Ал­ба­ни­ја ве­ќе не е та­бу-те­ма ме­ѓу Ал­бан­ци­те. Фа­ктот на те­рен, спо­ред не­го, е де­ка не по­сто­јат гра­ни­ци ме­ѓу Ал­ба­ни­ја и Ко­со­во и Ал­ба­ни­ја и За­пад­на Ма­ке­до­ни­ја, ка­де што ве­ќе е соз­да­ден за­ед­нич­ки еко­ном­ски про­стор. И срп­ски­от ака­де­мик, исто­ри­ча­рот Дра­го­љуб Жи­во­ји­но­виќ, ве­ли де­ка про­це­сот на соз­да­ва­ње Го­ле­ма Ал­ба­ни­ја одам­на е во тек. Спо­ред не­го, тоа што е глав­но е де­ка Ал­бан­ци­те де­нес има­ат под­др­шка од САД, од­дел­ни европ­ски и мус­ли­ман­ски зем­ји. Спо­ред исто­ри­ча­рот, Ср­би­ја е во те­шка по­зи­ци­ја, а нај­ран­ли­ва е Ма­ке­до­ни­ја.

Бу­гар­ска зем­ја

Ма­ке­до­ни­ја е нај­го­ле­ми­от ба­ксуз, ако мо­же да се ка­же та­ка, во тие жел­би за го­ле­ми зем­ји. Таа е ин­те­гра­лен дел и од жел­ба­та на го­ле­мо­бу­гар­ски­те на­ци­о­на­ли­сти. Ка­ко го­ле­мо­ал­бан­ски­те и го­ле­мо­срп­ски­те ас­пи­ра­ции да не се до­вол­ни. За жел­ба­та на­ре­че­на го­ле­ма Ср­би­ја ќе пи­шу­ва­ме во на­ред­ни­от број, ко­га ќе би­дат оп­фа­те­ни ас­пи­ра­ци­и­те на зем­ји­те од по­ра­неш­на Ју­гос­ла­ви­ја.

Ко­ре­ни­те на иде­ја­та за го­ле­ма Бу­га­ри­ја, што са­ми­те при­пад­ни­ци на оваа на­ци­ја че­сто­па­ти ја на­ре­ку­ва­ат бу­гар­ска зем­ја, по­тек­ну­ва­ат од Ца­ри­град­ска­та кон­фе­рен­ци­ја на ко­ја Ру­си­ја се оби­де­ла да ја на­те­ра Тур­ци­ја да соз­да­де исто­чен и за­па­ден бу­гар­ски ви­ла­ет во чиј со­став би дош­ле те­ри­то­ри­и­те од Ви­дин и Ниш до Охрид и од Те­то­во до Тул­ча на дел­та­та на Ду­нав. Стан­бол од­бил, па Ру­си­ја со вој­на ги на­те­ра­ла Ос­ман­ли­и­те да при­фа­тат уште по­ло­ша ва­ри­јан­та, Сан­сте­фан­ска Бу­га­ри­ја. Ис­хо­дот не ги ис­пол­нил ру­ски­те жел­би. Тој не ги вклу­чу­вал Ниш, Ле­ско­вац и По­куп­ње за­што кнез Ми­лан му ре­кол на ру­ски­от ам­ба­са­дор де­ка Ср­би­ја ќе им го да­де Ниш на Бу­га­ри­те са­мо ако Ру­си­ја ја ста­ви не­го­ва­та гла­ва на Че­реп-ку­ла. Исто та­ка, оваа Сан­сте­фан­ска Бу­га­ри­ја не ја вклу­чу­ва Се­вер­на До­бру­џа, но е оти­де­но по­да­ле­ку – кај Ја­дра­нот и уште по­да­ле­ку на југ – до Со­лун, со што се соз­да­ла ком­пакт­на те­ри­то­ри­ја. Сре­ќа Ав­стри­ја за­ста­на­ла про­тив тоа, па на Бер­лин­ски­от кон­грес ова е ко­ри­ги­ра­но и Бу­га­ри­те не го до­би­ле тоа со кое не­ма­ат ни­ка­ква по­вр­за­ност. За вре­ме на Пр­ва­та свет­ска вој­на, ко­га Кра­ле­ви­на Бу­га­ри­ја би­ла при­ја­тел на Ви­е­на, ка­ко и во те­кот на Вто­ра­та свет­ска вој­на, Бу­га­ри­ја по­втор­но оде­ла до Охрид, Сер, При­шти­на, При­зрен и до По­жа­ра­вец за­што сме­та­ле де­ка це­ла По­мо­ра­ви­ја е ет­нич­ки бу­гар­ска.

И до­кол­ку мис­ли­те де­ка за ова кај на­ши­от исто­чен со­сед ве­ќе ни­кој не со­ну­ва, се­ка­ко гре­ши­те. Во пра­ша­ње се мар­ги­нал­ни гру­пи, но не смее да се пот­це­ни мо­ќта на лу­ди­те го­ле­ми идеи. Пред ед­на го­ди­на ул­тра­дес­ни­чар­ска­та бу­гар­ска пар­ти­ја Ата­ка во сво­ја­та дек­ла­ра­ци­ја об­ја­ви де­ка де­ло­ви од Ма­ке­до­ни­ја и Ср­би­ја на­се­ле­ни со Бу­га­ри тре­ба да би­дат вра­те­ни на Бу­га­ри­ја. Тие се по­ви­ку­ваа на пот­пи­шу­ва­ње­то на по­ни­жу­вач­ки­от ми­ро­вен до­го­вор од 1919 го­ди­на со кој мно­гу Бу­га­ри оста­на­ле над­вор од зем­ја­та. Ср­би­ја и Ма­ке­до­ни­ја, спо­ред нив, не мо­жат да се сме­та­ат за др­жа­ви нас­лед­ни­ци на Кралс­тво­то на Ср­би­те, Хр­ва­ти­те и Сло­вен­ци­те. Ср­би­ја, по­со­чу­ваа Ата­ка, не би­ла при­фа­те­на во ОН ни­ту ка­ко нас­лед­нич­ка на Ју­гос­ла­ви­ја, а Ма­ке­до­ни­ја не би­ла приз­на­та под сво­е­то устав­но име. Овој спор, ве­лат тие, тре­ба да се ре­ши пред Ср­би­ја и Ма­ке­до­ни­ја да се приб­ли­жат до ЕУ.

Го­ле­ма­та иде­ја

Ми­на­та­та го­ди­на грч­ки­от пре­го­ва­рач Ада­ман­ти­ос Ва­си­ла­кис на по­сред­ни­кот Мет­ју Ни­миц му по­ну­ди ре­ше­ние на спо­рот – Ма­ке­до­ни­ја да би­де „Слав­јан­ско-ал­бан­ска Ма­ке­до­ни­ја“. По­ра­неш­ни­от ми­ни­стер за над­во­реш­ни ра­бо­ти, Ан­то­нио Ми­ло­шо­ски, из­ја­ви де­ка тој пред­лог е на ли­ни­ја на тоа што го ка­жал Ан­до­нис Са­ма­рас уште во 2009 го­ди­на ка­ко ми­ни­стер за кул­ту­ра, но во мал­ку по­и­на­ква фор­ма, со дип­ло­мат­ски реч­ник. То­гаш Са­ма­рас во ед­но ин­терв­ју ре­че де­ка Гр­ци­ја тре­ба да про­дол­жи да ја бло­ки­ра со­сед­на­та др­жа­ва со си­те средс­тва и да че­ка др­жа­ва­та да се рас­пад­не на го­ле­ма Ал­ба­ни­ја и на го­ле­ма Бу­га­ри­ја.

Се чи­ни Гр­ци­ја да­ва под­др­шка на со­нот на Ал­ба­ни­ја и на Бу­га­ри­ја, ве­ро­јат­но изо­ста­ву­вај­ќи го оној дел од Го­ле­ма Ал­ба­ни­ја со кој се оп­фа­ќа и нив­на те­ри­то­ри­ја. Но, ни­ту Гр­ци­ја не е без свој сон. Неј­зи­ни­от сон е на­ре­чен го­ле­ма иде­ја. Тоа е на­зи­вот на грч­ка­та вер­зи­ја за ире­ден­ти­стич­ко-на­ци­о­на­ли­стич­ки­от кон­цепт кој имал цел, а кај не­кои има и ден-де­нес, да ги оп­фа­ти си­те про­сто­ри на­се­ле­ни со Гр­ци, ка­ко и оние што исто­ри­ски се древ­ни грч­ки об­ла­сти. Иде­ја­та на­ста­на­ла во 19 век отка­ко Хе­ле­ни­те се ос­ло­бо­ди­ле од тур­ско­то ропс­тво. За пре­стол­ни­на би го има­ле Кон­стан­ти­но­пол. Зем­ја­та ќе се на­о­ѓа на два кон­ти­нен­ти, Евро­па и Ази­ја, и би из­ле­гу­ва­ла на пет мо­ри­ња – Јон­ско, Егеј­ско, Мра­мор­но, Цр­но и Ли­би­ско. Де­нес овој кон­цепт го под­др­жу­ва са­мо Злат­на Зо­ра, ко­ја рас­те од ден во ден, од ме­сец во ме­сец, од го­ди­на во го­ди­на.

(Пишува: Билјана Зафирова
Текст објавен во 113. број на неделникот „Република“, 31.10.2014)

ВТОРИОТ ДЕЛ ПРОЧИТАЈТЕ ГО НА СЛЕДНИОТ ЛИНК

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.