Затвор за крадење новинарски текстови и фотографии

Ко­га по­чи­на еден од ос­но­ва­чи­те на култ­ни­от скоп­ски рок-бар „Зи-Зи топ“, Зо­ран Јан­ко­виќ-Ба­јо, об­ја­вив фо­то­гра­фи­ја од не­го, ко­ја ја имав на­пра­ве­но не­кое вре­ме пред не­го­ва­та смрт, и текст за скоп­ска­та ле­ген­да. За кра­тко вре­ме фо­то­гра­фи­ја­та се нај­де на еден од ма­ке­дон­ски­те веб-пор­та­ли, а тек­стот бе­ше мал­ку пре­ра­бо­тен – ве­ли Ва­ско Мар­ков­ски, ос­но­вач и уред­ник на пор­та­лот „До­бри ве­сти“ (dobrivesti.mk).

Ова е са­мо ед­на од мно­гу­те но­ви­нар­ски поп­ла­ки и при­каз­ни за кра­де­ње автор­ски тек­сто­ви. Ни­што по­за­шти­те­ни не се ни­ту фо­то­гра­фи­и­те, кои ги об­ја­ву­ва­ат ин­тер­нет-пор­та­ли­те. Фо­то­гра­фи­и­те до­би­ва­ат чу­ден пат. Не тре­ба по­ве­ќе од ми­ну­та-две фо­то­гра­фи­ја­та од пор­та­лот да се по­ја­ви на нов пор­тал, па на уште еден, на уште еден, па на нов, ка­де што кра­да­чот са­кал да се на­пра­ви кул­ту­рен, па го пот­пи­шал тој што ја украл ве­ќе од друг…

Не­о­дам­на ин­тер­нет-пор­та­лот „Ре­пуб­ли­ка“об­ја­ви вест за пре­га­зен па­ци­ент кај бол­ни­ца­та „Си­сти­на“. По­ра­ди ло­ши­от ква­ли­тет на фо­то­гра­фи­и­те од са­ми­от на­стан, кои беа на­пра­ве­ни со мо­би­лен те­ле­фон, на­ста­нот бе­ше илу­стри­ран со ам­бу­лант­но во­зи­ло на бол­ни­ца­та „Си­сти­на“. Ин­фор­ма­ци­ја­та бе­ше пре­зе­ме­на, не­кои се оби­де­ле да би­дат фи­ни, па пот­пи­ша­ле де­ка го „зај­ми­ле“ тек­стот, не­кои го на­пра­ви­ле тоа пра­веј­ќи се лу­ди – не знам јас, доз­нав од со­се­дот. Најс­по­рен е мо­мен­тот што бе­ше укра­де­на и фо­то­гра­фи­ја­та. И таа ја на­пра­вил со­се­дот на са­мо­то ме­сто – са­мо де­се­ти­на ки­ло­ме­три по­да­ле­ку. (фотографијата воопшто не беше од местото на настанот)

Ова не е проб­лем на кој се жа­лат са­мо но­ви­на­ри­те. Сѐ по­че­сто ре­а­ги­ра­ат и по­се­ти­те­ли­те на ин­тер­нет-пор­та­ли­те. Ве­лат, си­те ли­чат ка­ко јај­це на јај­це.

– Кој пор­тал и да го отво­риш ги имаш исти­те ве­сти. Ни­кој не ну­ди ни­што по­и­на­кво. Ду­ри и тој што се оби­дел да би­де по­и­на­ков од дру­ги­те се прет­по­пу­ва во ма­са­та по­ра­ди тоа што не­го­ви­те автор­ски тек­сто­ви се пре­зе­ме­ни и об­ја­ве­ни на си­те про­та­ли. Единс­тве­на­та раз­ли­ка што мо­же да се за­бе­ле­жи е во по­ли­тич­ка­та ори­ен­та­ци­ја на одре­де­ни пор­та­ли – ве­ли три­е­се­тго­диш­на­та Ка­те­ри­на, ко­ја наг­ла­су­ва де­ка си­те ин­фор­ма­ции за днев­ни­те слу­чу­ва­ња и за шо­у­биз­ни­сот ги до­би­ва на ин­тер­нет.

 Пра­ви­ла на игра

-Мо­ра­ме да поч­не­ме про­цес за за­шти­та на автор­ски­те пра­ва. Има ил­јад­ни­ци при­ме­ри за укра­де­ни ве­сти. Не е те­шко да се нај­дат, да се пре­поз­на­ат автор­ски­те тек­сто­ви, кои се зе­ме­ни без сог­лас­ност на авто­рот – ве­ли Але­ксан­дар Да­мов­ски, уред­ник на „МКД“ (mkd.mk), еден од ре­тки­те пор­та­ли што има но­ви­нар­ска еки­па.

Ве­ли, за­ко­ни­те ни се на рас­по­ла­га­ње. Не­до­сти­га таа ини­ци­ја­тив­ност да се оди по су­до­ви и да се го­нат тие што не­за­кон­ски пре­зе­ма­ат ту­ѓи автор­ски де­ла.

– Пр­ви­от суд­ски спор ре­шен во ко­рист на авто­рот на тек­стот ќе вли­јае на про­ме­ни на кли­ма­та. Ние ка­ко ес­наф мо­ра са­ми да си по­ста­ви­ме пра­ви­ла на игра. Мо­ра да по­стои етич­ки ко­декс и мо­рал­на осу­да – ко­мен­ти­ра Да­мов­ски.

Спо­ред не­го, не смее да има из­го­вор де­ка одре­ден текст што е пре­зе­мен од стран­ски пор­тал не под­ле­жи на автор­ски пра­ва. Ма­ке­дон­ски­от ме­ди­ум, кој се по­тру­дил да го пре­ве­де тој текст, има мож­ност да ба­ра автор­ски пра­ва. И пре­во­дот, до­да­ва Да­мов­ски, е авторс­тво. Че­сто „МКД“ има проб­ле­ми и со фо­то­гра­фии. До­се­га овој ин­тер­нет-пор­тал не­ма поч­на­то ни­ту ед­на суд­ска по­стап­ка. Сѐ е све­де­но до ре­ак­ции до тие што ра­бо­тат на одре­ден пор­тал, а кој без доз­во­ла пре­зе­ма ин­фор­ма­ции.

-Нај­че­сто ре­а­ги­ра­ме до ко­ле­ги­те, до­кол­ку тоа ко­пи­ра­ње на тек­сто­ви се по­вто­ру­ва. Не­кои ќе при­фа­тат, не­кои при­фа­ќа­ат во мо­мен­тот, два-три де­на не ко­пи­ра­ат, а по­доц­на се вра­ќа­ат на ста­ро­то – ко­мен­ти­ра Да­мов­ски.

Ин­тер­нет пор­та­лот „Ре­пуб­ли­ка“ по­стои нешто повеќе од два месеци ме­сец. Че­сто се слу­чу­ва тек­сто­ви во це­лост да би­дат пре­зе­ме­ни и да не се по­со­чи де­ка се ра­бо­ти за текст иско­пи­ран од пор­та­лот. За да се во­ве­де ба­рем не­ка­ков ред, пор­та­лот на­сто­ју­ва се­ко­гаш да по­ста­ви линк што ќе во­ди до тек­стот на пор­та­лот од ка­де што е зе­ме­на глав­на­та ин­фор­ма­ци­ја. Да­мов­ски го оправ­ду­ва ва­кво­то по­вр­зу­ва­ње, но наг­ла­су­ва де­ка мо­ра да се во­ди сме­тка да не се пре­зе­ма це­ли­от текст, ту­ку са­мо глав­на­та ин­фор­ма­ци­ја.

Пра­ва­та се за­шти­те­ни, но ни­кој не ги ос­тва­ру­ва

За­ко­ни­те им се на рас­по­ла­га­ње на ме­ди­у­ми­те. По­сто­јат за­кон­ски одред­би за за­шти­та на автор­ски­те пра­ва, са­мо тре­ба да се спро­ве­ду­ва­ат. Не­ма по­тре­ба да е наг­ла­се­но де­ка по­сто­јат автор­ски пра­ва. Не е не­оп­ход­но да се по­ста­ви знак­че де­ка не­што има автор­ски пра­ва. Ма­ја Ба­риќ, ад­во­ка­тка, ма­ги­стар по автор­ско пра­во, ве­ли де­ка иа­ко до­се­га во­де­ла мно­гу слу­чаи за за­шти­та на автор­ски­те пра­во, ни­ту ед­наш до­се­га не ѝ се ја­вил не­кој но­ви­нар и не по­ба­рал да се поведе по­стап­ка за за­шти­та на не­го­ви­те автор­ски пра­ва.

– За да се пре­зе­ме не­што не е до­вол­но да се ка­же де­ка по­тек­ну­ва од не­ка­де. Мо­же­би пор­та­лот тре­ба да по­ста­ви за­шти­та, во смис­ла де­ка тре­ба да се по­ба­ра доз­во­ла за да се пре­зе­ме текст. Но, за да се спро­ве­де не­што, мо­ра да се ре­а­ги­ра. Тој пра­вил­ник е опо­ме­на. Мо­ра да се ба­ра из­ви­ну­ва­ње или бри­ше­ње на тек­стот, кој е пре­зе­мен без доз­во­ла – ве­ли Ба­риќ.

Таа наг­ла­су­ва де­ка не по­стои про­цент на сов­па­ѓа­ње на тек­стот за тој да под­ле­жи на автор­ски пра­ва. Си­те тие ин­фор­ма­ции, до­да­ва таа, се по­ве­ќе шпе­ку­ла­ции откол­ку ре­ал­ност. До­кол­ку се зе­ма са­мо еден дел од тек­стот, то­гаш мо­ра да има на­ве­де­но од ка­де е из­ва­ден тој ци­тат. Во слу­чај, пак, об­јас­ну­ва ад­во­ка­тка­та, да се пре­зе­ме цел текст, мо­ра да се по­ба­ра доз­во­ла, да се пла­ти пре­зе­ма­ње­то.

– Ед­наш-два­па­ти во ред е да се за­ми­жи. Но, ако тоа се по­вто­ру­ва ре­ак­ци­ја­та е не­оп­ход­на. Мо­ра да има не­ка­кво но­ви­нар­ско здру­же­ние, кое ќе се за­ни­ма­ва со пра­ва­та, ети­ка­та и со мо­ра­лот. Акут­но ре­ше­ние е да се трг­не со опо­ме­ни. Мо­ра да се сле­дат си­те што пре­зе­ма­ат одре­ден текст и да се ре­а­ги­ра на си­те, а не се­ле­ктив­но – ко­мен­ти­ра таа.

Од ко­пи­ра­ње до каз­на за­твор

Каз­ни­те за­ви­сат од тоа што е на­пра­ве­но. Мо­же да има фи­нан­си­ски на­до­мест, во за­вис­ност од мо­мен­тот ко­га и ка­ко се слу­чи­ло и да­ли, на­ви­сти­на, е пре­диз­ви­ка­на не­ка­ква ште­та. Ед­на од каз­ни­те што су­дот мо­же да ја до­су­ди е и јав­но из­ви­ну­ва­ње за зло­у­по­тре­ба на ту­ѓо автор­ско де­ло. Но, да­ли из­ви­ну­ва­ње­то е до­вол­но за про­ме­на на све­ста?

– Не збо­ру­ва­ме за кри­ви­чен мо­мент, фал­си­фи­ку­ва­ње. Збо­ру­ва­ме за на­до­мест на ма­те­ри­јал­на ште­та и тоа мо­же да се прес­ме­та за се­кој слу­чај по­е­ди­неч­но. Во Ма­ке­до­ни­ја не­ма мно­гу пред­ме­ти на таа те­ма.Тре­ба да се разг­ле­да­ат искус­тва од дру­ги зем­ји. Да се ви­ди ка­ко е опре­де­ле­на ви­си­на­та на ма­те­ри­јал­на­та ште­та та­му, па врз ос­но­ва на ту­ѓа­та пра­кти­ка да се прис­по­со­бат во кон­текст на на­ши­те ус­ло­ви. Во се­кој слу­чај, би се оде­ло со не­ко­ја по­ви­со­ка те­ма, ко­ја во ни­кој слу­чај не мо­же да би­де по­мал­ку од 2.000, 3.000, 5.000 евра, па за да се дој­де до не­кое со­лид­но ни­во – ко­мен­ти­ра ад­во­ка­тка­та, ко­ја е ма­ги­стар на оваа те­ма.

По­крај по­стап­ка­та за автор­ски пра­ва, ко­ја се во­ди на гра­ѓан­ски суд, по­стои мож­ност да се во­ди и по­стап­ка пред кри­вич­ни­от суд за сто­ре­но кри­вич­но де­ло. На по­че­ток, наг­ла­су­ва на­ша­та со­го­вор­нич­ка, мо­же за су­до­ви­те да би­де ба­уч. За­тоа тре­ба да се трг­не со не­ко­ја по­го­ле­ма вре­ва.

– Мо­жат па­ра­лел­но да се во­дат гра­ѓан­ска и кри­вич­на по­стап­ка, до­кол­ку има ус­ло­ви за тоа. Во не­кои слу­чаи е не­оп­ход­но пр­во да за­вр­ши ед­на­та по­стап­ка, не­ко­гаш гра­ѓан­ска­та, не­ко­гаш кри­вич­на­та, за да се по­ве­де дру­га­та по­стап­ка. Ако се до­ка­же ви­на­та во кри­вич­на по­стап­ка, мно­гу по­лес­но мо­же да се ба­ра на­до­мест на ма­те­ри­јал­на­та ште­та во гра­ѓан­ска­та по­стап­ка. Пред­ви­де­на е и каз­на за­твор за кра­де­ње ту­ѓо автор­ско де­ло – ко­мен­ти­ра Ба­риќ.

Што вели законот

Она што е релевантно во новинарската област е дека може да се побара заштита на абторските права во граѓанска постапка. Во истата постапка може да се побара и надомест на штета. Што се однесува пак до кривични дела за авторски права, членот 157 им е на располагање на фотографите и новинарите:

Повреда на авторско право и сродни права

Член 157

(1) Тој којшто во свое име или во име на друг нео-властено ќе објави, прикаже, репродуцира, дистрибуира, изведе,емитува или на друг начин неовластено ќе посегне по туѓо авторско право или сродно право ,односно авторско дело, изведба или предмет на сродно право, ќе се казни со затвор од шест месеци до три години

(2) Тој што делото од став 1 го стори преку компјутерски систем,ќе се казни со затвор од шест месеци до три години. ”

(3) Тој којшто со делото од став 1 прибавил поголема имотна корист, ќе се казни со затвор од шест месeци до пет години

( 4) Тој којшто со делото од став 1 прибавил значителна имотна корист, ќе се казни со затвор од edna до пет години.

(4) Обидот е казнив.

(5)Примероците на авторските дела и предметите на сродните права, како и средствата за репродуцирање се одземаат.”

(6) Ако делото од став 1 го стори правно лице, ќе се казни со парична казна.”

(7) Гонењето за повреда на морално право се презема по предлог.

Во оваа форма овој тип на кривично дело е формулирано уште во 2009 година. Воглавно, казните се од парична до казна затвор до максимум 5 години, во зависност од тежината на стореното дело.

 

Но, не под­ле­жат на автор­ски пра­ва са­мо тек­сто­ви­те пре­зе­ме­ни од до­маш­ни пор­та­ли. И ве­сти­те пре­зе­ме­ни од стран­ски­те ме­ди­у­ми под­ле­жат на одре­де­ни пра­ва. Пре­во­дот на автор­ска вест од „Блиц“ е пре­стап, кол­ку и пре­зе­ма­ње­то текст од до­ма­шен пор­тал. По­треб­на е сог­лас­ност, до­го­вор со ме­ди­у­мот од кој се зе­ма ве­ста.

Со­сед­на Ср­би­ја има пра­кти­ка за за­шти­та на автор­ски­те пра­ва на фо­то­гра­фи­и­те. Та­му се ан­га­жи­ра­ни ад­во­ка­ти што го сле­дат те­кот на ед­на фо­то­гра­фи­ја, по­ве­ду­ва­ат по­стап­ка за тие што не­за­кон­ски ја об­ја­ву­ва­ат, а нив­ни­от хо­но­рар е по­вр­зан со про­цент од нап­ла­та на не­за­кон­ски пре­зе­ме­на фо­то­гра­фи­ја. Ба­риќ наг­ла­су­ва де­ка за­ко­нот во  Ма­ке­до­ни­ја е усог­ла­сен со европ­ски­те ре­гу­ла­ти­ви. Де­ве­де­сет про­цен­ти од ра­бо­ти­те се по­ста­ве­ни во за­ко­нот та­ка ка­ко што е до­го­во­ре­но во Евро­па. Ние сме мно­гу бли­ску до др­жа­ви­те што има­ат го­ле­ма за­шти­та на пра­ва­та. Ма­ке­до­ни­ја има за­ко­ни што нѐ за­шти­ту­ва­ат, са­мо тре­ба да се ко­ри­стат.

Пишува: Билјана Зафирова

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.