„Торбешите“ на македонскиот крстопат

Колумнист: Горан Момироски

Дол­го, пре­дол­го вре­ме, со де­це­нии пра­вос­лав­ни­те Ма­ке­дон­ци сме­таа де­ка тра­ге­ди­ја­та на Ма­ке­дон­ци­те со ис­лам­ска ре­ли­ги­ја е ту­ѓа тра­ге­ди­ја. Де­ка таа се слу­чу­ва на ту­ѓи лу­ѓе, кои се над­вор од на­ци­о­нал­ни­те рам­ки што ги оп­фа­ќа­ат са­мо „автен­тич­ни­те“ Ма­ке­дон­ци. Не­кои сѐ уште сме­та­ат де­ка „тор­бе­ши­те“, ка­ко што во овој текст ќе ги на­ре­ку­ва­ме во на­вод­ни­ци, а кој не тре­ба да на­вре­ди ни­ко­го за­тоа што е јас­но де­ка тоа не е цел­та на тек­стот, не се со­ста­вен дел од ма­ке­дон­ско­то ет­нич­ко тки­во.

Не ви­кај­те ме Тор­беш

„Не ви­кај­те ме Тор­беш за­што ѕвез­ди­те ќе ми из­гас­нат во очи­ве и ќе се ис­це­дат ка­ко сол­зи на до­ен­че. Не ви­кај­те ме Тор­беш за­што ќе ми пре­су­шат по­то­ци­те во жи­ли­ве, а утро­ба­ва одра­на ко­жа ќе ми се сто­ри“.
Са­ме Жер­нов­ски

Мо­же­ме да ги на­ре­ку­ва­ме Ма­ке­дон­ци мус­ли­ма­ни , „тор­бе­ши“, лу­ѓе од на­ши­от сој, По­ма­ци, Го­ра­ни, автох­то­ни Тур­ци што го­во­рат мај­чин ма­ке­дон­ски ја­зик и сл. Има и дру­ги на­чи­ни што во по­грд­на или во по­зи­тив­на смис­ла се упо­тре­бу­ва­ат при опи­сот на овој не­ра­скин­лив дел од ма­ке­дон­ска­та на­ци­ја. Но проб­ле­мот со нив не е во на­чи­нот на кој им се обра­ќа­те ту­ку во на­чи­нот на кој си­те до­се­гаш­ни вла­сти од кра­јот на Вто­ра­та свет­ска вој­на до по­че­то­кот на 21 век се од­не­су­ва­ле кон нив. И по­крај ко­му­ни­стич­ки­те до­ктри­ни за на­ци­ја­та во кои ни­ту ет­нич­ко­то ни­ту вер­ско­то не вли­ја­е­ло на трет­ма­нот на гра­ѓа­ни­те, рам­но­прав­ни на хар­ти­ја, се­пак овој дел од ма­ке­дон­ски­те гра­ѓа­ни отсе­ко­гаш бил пот­це­нет, тур­нат на­стра­на и, ге­не­рал­но, от­стра­нет од со­ци­јал­ни­те, еко­ном­ски­те и од по­ли­тич­ки­те те­ко­ви на до­ми­нант­но­то ма­ке­дон­ско на­се­ле­ние.

Ду­ри во ше­е­сет­ти­те го­ди­ни од ми­на­ти­от век, со оби­ди­те на Ран­ко­виќ да на­пра­ви ет­нич­ко чи­сте­ње во Ко­со­во и со про­те­ру­ва­ње­то на Ал­бан­ци­те и на Тур­ци­те во Тур­ци­ја, го­лем дел од нив
за­ми­на­ле во зем­ја­та, ко­ја Ата­турк од 18 век ја вне­се во 20 век. За раз­ли­ка од ал­бан­ски­те ин­те­ле­кту­ал­ци, кои би­ле жр­тви на „по­ли­тич­ка­та ди­фе­рен­ци­ја­ци­ја“, ка­ко што се на­ре­ку­вал во со­ци­ја­лиз­мот ло­вот на ве­штер­ки, мус­ли­ма­ни­те по ве­ро­ис­по­вед за кои го­во­ри­ме ов­де не би­де дел од тие про­це­си. Но не по­ра­ди тоа што би­ле ло­јал­ни или не ту­ку за­тоа што ни­ко­гаш не ус­пе­а­ле да до­би­јат про­стор во кој автен­тич­но би се бо­ре­ле за сво­и­те прав­ди и ви­сти­ни.

Авто­рот на овие ре­до­ви бил све­док ко­га пра­вос­лав­ни Ма­ке­дон­ци за­не­му­ва­ле ко­га од Дол­но Ко­со­вра­сти ќе слуш­нe­ле ма­ке­дон­ска па­три­от­ска пес­на и се чу­де­ле зо­што пес­ни­те на Во­јо Сто­ја­нов­ски се пе­ат во ку­ќи­те сме­сте­ни до бли­ска­та џа­ми­ја од ка­де што са­мо пет ми­ну­ти по­ра­но се слу­ша­ла мус­ли­ман­ска мо­ли­тва. А та­кви се нај­го­ле­ми­от дел од Ма­ке­дон­ци­те што жи­ве­ат во ре­ла­тив­но чи­сти ет­нич­ки сре­ди­ни и кои од не­поз­на­ва­ње или од не­ка­ква бла­га фор­ма на пра­вос­ла­вен фун­да­мен­та­ли­зам од­би­ва­ат да при­фа­тат де­ка има­ат бра­ќа од дру­га ре­ли­ги­ја. Тие сѐ уште не ја на­у­чи­ја лек­ци­ја­та од пре­тсе­да­те­лот Трај­ков­ски и не­го­ва­та вер­ска при­пад­ност. Не мо­жат да го сфа­тат кон­цеп­тот на кој по­чи­ва ал­бан­ска­та на­ци­ја во ко­ја мус­ли­ма­ни­те и хри­сти­ја­ни­те се ре­чи­си изед­на­че­ни по број, а за­пад­ни­от со­сед е еден од тие во кои не са­мо што ре­чи­си не­ма конф­ли­кти на вер­ска ли­ни­ја ту­ку си­те Ал­бан­ци, без раз­ли­ка на ре­ли­ги­ја­та, се единс­тве­ни ка­ко ре­тко кој на­род во ре­ги­о­нот и во Евро­па.

Пос­ле­ди­ци­те од од­но­сот што ма­ке­дон­ски­те вла­сти со де­це­нии го има­ат кон гра­ѓа­ни­те што го го­во­рат ка­ко мај­чин ја­зик ма­ке­дон­ски­от ја­зик, а има­ат ис­лам­ска ре­ли­ги­ја, мо­жат да се ви­дат и од бро­јот на пе­чал­ба­ри­те од оваа гру­па лу­ѓе.

Ако се прес­ме­та­ат ка­ко по­себ­на гру­па гра­ѓа­ни ре­чи­си си­гур­но ана­ли­зи­те ќе по­ка­жат де­ка нај­го­лем про­цент на исе­ле­ни лу­ѓе не се ни­ту Ма­ке­дон­ци­те, ни­ту Ал­бан­ци­те ту­ку „тор­бе­ши­те“ . На по­те­гот од го­сти­вар­ски­те се­ла Ур­вич и Је­лов­ја­не, пре­ку ре­кан­ски­те Ро­сту­ше, Тре­би­ште , Ко­со­вра­сти, Ску­дри­ње, па сѐ до стру­шки­те, Под­гор­ци, Ла­бу­ни­ште, на­се­ле­ни­е­то е пре­по­ло­ве­но во пос­лед­ни­те 20 го­ди­ни. Гле­да­но и по­ши­ро­ко, во оп­шти­на Жу­па во ко­ја гра­ѓа­ни­те до­ми­нант­но се Тур­ци, за 15 го­ди­ни од по­ве­ќе од 7.000 жи­те­ли се­га жи­ве­ат не по­ве­ќе од 3.000 лу­ѓе. Не­од­мин­ли­во е чув­ство­то де­ка пе­чал­ба­та кај овие лу­ѓе е единс­тве­но ре­ше­ние не са­мо по­ра­ди си­ро­ма­шти­ја­та, ко­ја е пос­ле­ди­ца на иг­но­ри­ра­ње­то на нив­ни­те по­тре­би за еко­ном­ска, со­ци­јал­на и за по­ли­тич­ка еман­ци­па­ци­ја ту­ку и по­ра­ди ге­не­рал­ни­от од­нос на ма­ке­дон­ска­та др­жа­ва кон нив. Стра­вот де­ка не­ма да би­дат при­фа­те­ни од Ал­бан­ци­те ка­ко свои и раз­о­ча­ру­ва­ње­то де­ка Ма­ке­дон­ци­те не­ма да со­бе­рат си­ла да ги при­фа­тат ка­ко „на­ши“ до­пол­ни­тел­но ја олес­ну­ва­ат од­лу­ка­та пе­чал­ба­та ,нај­че­сто во Ита­ли­ја, да би­де сѐ по­до­ми­нант­но жи­вот­но ре­ше­ние.

За мно­гу­ми­на е не­ло­гич­но што на пос­лед­ни­те ло­кал­ни из­бо­ри, во единс­тве­на­та оп­шти­на ка­де што гра­до­на­чал­ник е чо­век од оваа гру­па гра­ѓа­ни, кој е кан­ди­дат од вла­де­јач­ка­та ВМРО-ДПМНЕ, по­бе­ди со огром­но мно­зинс­тво уште во пр­ви­от круг. Тие што не зна­ат ка­ко функ­ци­о­ни­ра­ат овие лу­ѓе не мо­жат да сфа­тат де­ка ме­ѓу нив се, мо­же­би, нај­го­ле­ми­те ма­ке­дон­ски па­три­о­ти, што нај­до­бро се ви­де во 2001 го­ди­на.

ВМРО–ДПМНЕ со огро­мен че­кор на­пред

Тоа што е про­пу­ште­но да се на­пра­ви во пос­лед­ни­ве 60 го­ди­ни на оваа те­ма те­шко де­ка ќе мо­же да се на­до­ме­сти за пет или 10 го­ди­ни. Се­пак, ин­вол­ви­ра­ње­то на мус­ли­ман по ве­ро­ис­по­вед во нај­ви­со­ко­то те­ло вла­де­јач­ка­та пар­ти­ја ВМРО-ДПМНЕ, ко­ја ва­жи за ор­га­ни­за­ци­ја со нај­на­ци­о­нал­на про­ве­ни­ен­ци­ја ба­зи­ра­на на хри­сти­јан­ска иде­о­ло­ги­ја, е огро­мен че­кор на­пред во раз­би­ва­ње на иде­о­ло­шка­та и на­ци­о­нал­на ма­три­ца и кај оваа, но и кај си­те дру­ги пар­тии. Тоа тре­ба да би­де сиг­нал и по­ра­ка и за си­те дру­ги пар­тии, кои се отка­жаа од овие лу­ѓе, да не ги де­лат по вер­ска ос­но­ва за­не­ма­ру­вај­ќи ја при­тоа на­ци­о­нал­на­та вр­ска.

Ре­дов­ни­те по­се­ти на пре­ми­е­рот Гру­ев­ски на ре­кан­ски­от крај, ка­де што пред две не­де­ли за прв­пат во исто­ри­ја­та бе­ше отво­ре­на спорт­ска са­ла, а прет­ход­но бе­ше об­но­вен па­тот кон се­ло­то во Тре­би­ште, кол­ку и да е мал че­кор, се­пак, ги вра­ќа на­де­жи­те де­ка не е пре­доц­на оваа гру­па лу­ѓе, без раз­ли­ка ка­ко се чув­ству­ва, да се ин­те­гри­ра со­од­вет­но во ма­ке­дон­ска­та др­жа­ва. Без раз­ли­ка да­ли се чле­но­ви на ВМРО-ДПМНЕ, СДСМ, ПЕИ или ДУИ. Нај­го­ле­ма­та тра­ге­ди­ја ќе би­де ако про­дол­жат да се чув­ству­ва­ат не­са­ка­ни од си­те дру­ги ет­нич­ки гру­пи.

Број­ки

Со ог­лед на тоа што нај­го­ле­ми­от дел од Ма­ке­дон­ци­те мус­ли­ма­ни отсе­ко­гаш се из­јас­ну­ва­ле ка­ко Ма­ке­дон­ци во по­пи­си­те не мо­же со точ­ност да се твр­ди кол­кав е нив­ни­от број. Не­кои акти­ви­сти твр­дат де­ка ги има и по­ве­ќе од 150.000, но по­ре­ал­но е ако се ка­же де­ка се ме­ѓу 80.000 и 120.000, а кои жи­ве­ат во При­леп­ско, Де­бар­ско, Стру­шко, Ро­сту­ше – Ма­вро­во, Ма­ри­о­во, Ки­чев­ско, Ма­ке­дон­ски Брод и дру­ги ре­ги­о­ни.

„Тор­бе­шка на­ци­ја“

Иде­ја­та за „тор­бе­шка на­ци­ја“, ко­ја ја про­мо­ви­ра­ше пар­ти­ја­та на Фи­ајт Ца­нов­ски, пре­диз­ви­ка се­ри­оз­на де­ба­та во ре­до­ви­те на на­ро­дот „од на­ши­от сој“ ка­ко што ги на­ре­ку­ва­ше ли­де­рот на ПЕИ, но не до­би до­вол­на под­др­шка за ини­ци­ја­ти­ва за про­ме­на на Уста­вот, ка­ко што пла­ни­раа ини­ци­ја­то­ри­те. Го­лем дел од акти­ви­сти­те кај овој дел од гра­ѓа­ни­те сме­та­ат де­ка соз­да­ва­ње та­ка­на­ре­че­на „тор­бе­шка на­ци­ја“ е не­при­ро­ден че­кор, кој и од по­ли­тич­ка и од ет­но­ло­шко–кул­ту­рен ас­пект е по­гре­шен. Не мо­же­те да соз­да­ва­те две на­ции од лу­ѓе што го­во­рат ист ја­зик и што има­ат исти оби­чаи, од лу­ѓе што пе­ат исти пес­ни на свад­ба, ве­ли еден акти­вист, кој не са­ка јав­но да го­во­ри на оваа те­ма, што до­вол­но го­во­ри за вни­ма­тел­но­ста кај овие лу­ѓе да не би­дат по­греш­но раз­бра­ни.

За­се­га се без ус­пех и оби­ди­те за фор­ми­ра­ње мус­ли­ман­ска на­ци­ја во Ма­ке­до­ни­ја, од­нос­но „тор­бе­ши­те“, ка­ко во Ју­гос­ла­ви­ја, да би­дат ин­кор­по­ри­ра­ни во гло­бал­ни­от мус­ли­ман­ски на­род што е цел на одре­де­ни ра­ди­кал­ни ис­лам­ски гру­пи, кои има­ат свои при­вр­за­ни­ци и во зем­ја­ва. Дел од нив беа актив­ни за вре­ме на лан­ски­от Вев­чан­ски кар­не­вал, но и пред ед­на не­де­ла, ко­га во се­ло­то Окти­си бло­ки­раа хри­сти­јан­ски вер­ни­ци што одеа да ста­ват те­ме­ли на но­ва цр­ква. Овие ра­ди­ка­ли, кои за­се­га не­ма­ат ма­сов­на под­др­шка од це­ло­то на­се­ле­ние, слу­чај­но или не се по­ја­ви­ја са­мо два де­на по по­се­та­та на пре­ми­е­рот Гру­ев­ски, кој во овој дел од по­ши­ро­ки­от стру­шки ре­ги­он за­ми­на да ви­ди кои се по­тре­би­те на гра­ѓа­ни­те од си­те ве­ри и на­ции, но и да се ин­фор­ми­ра ка­ко жи­ве­ат нај­мар­ги­на­ли­зи­ра­ни­те од си­те гра­ѓа­ни.

(објавено во 52. број на неделникот „Република“, 30.08.2013)

Ставовите искажани во рубриката Колумни се лични ставови на авторите и не се автоматски и ставови на редакцијата на Republika.mk. Редакцијата на Republika.mk се оградува од ставовите во објавените колумни, а одговорноста за изнесеното во нив е исклучиво на авторот.

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.