Чадорот

Ацо Станковски

Во ро­ма­ни­те на Џон ле Ка­ре или Жорж Си­ме­нон, па и на Ага­та Кри­сти, ре­чи­си се­ко­гаш има­те не­ко­ја та­инс­тве­на лич­ност, ко­ја обич­но има изг­лед на сре­до­ве­чен анг­ли­ски џентл­мен со ман­тил, чи­и­што ре­ве­ри се кре­на­ти на­го­ре за да скри­јат дел од ли­це­то, а шап­ка­та го по­кри­ва дру­ги­от, гор­ни­от дел, до­де­ка очи­те оста­ну­ва­ат во дла­бо­ка сен­ка. Не­и­зо­ста­вен дел од не­го­ва­та ми­сте­ри­оз­на по­ја­ва е и ча­до­рот, што овој гос­по­дин по­сто­ја­но го но­си со се­бе.

Обич­но, овој ча­дор е со­бран, ка­ко да е не­ка­ков суп­сти­тут за ба­стун или, пак, тоа што тој ча­дор стои во та­ква по­зи­ци­ја, мо­же­би, су­ге­ри­ра на не­што дру­го, на оруж­је.

Не ре­тко во шпи­он­ски­те фил­мо­ви ва­кви­от оп­ску­рен гос­по­дин од ча­до­рот ва­ди долг и остар меч, кој го за­би­ва во сто­ма­кот на сво­јот не­при­ја­тел. По­не­ко­гаш ча­до­рот е ма­ски­ран пи­штол, од ка­де што мо­же да се истре­ла еден кур­шум, и тоа во крај­на нуж­да, ко­га гос­по­ди­нот со ча­до­рот е прик­ле­штен во агол. То­гаш та­кви­от при­кри­ен ре­вол­вер мо­же да зна­чи спа­со­нос­на мож­ност за пре­жи­ву­ва­ње. По­не­ко­гаш остри­от врв од ча­до­рот е пре­мач­кан со отров и со не­го се вр­шат бр­зи атен­та­ти, со тоа што слу­чај­но ќе се боц­не жр­тва­та. Ва­кви­от тип оруж­је се ви­ка „бу­гар­ски ча­дор“, за­што со не­го се слу­же­ла бу­гар­ска­та раз­уз­на­вач­ка служ­ба.

Обич­но, во „бу­ле­вар фил­мо­ви­те“ од пе­де­сет­ти­те го­ди­ни има ва­кви ти­по­ви со ча­дор. Ту­ка ам­би­ен­тот е те­мен, по­сто­ја­но вр­не, а ча­до­рот е отво­рен. Игра­та на свет­ло­то и сен­ка­та во сце­ни­те од овој тип фил­мо­ви соз­да­ва уште по­го­лем сус­пенз. Нап­на­то­ста трае, а по­тен­ци­ја­лот на та­инс­тве­но­ста и не­пред­вид­ли­во­ста ги до­ве­ду­ва­ат гле­да­чи­те до лу­ди­ло.

Но, се­то тоа е дел од ин­ду­стри­ја­та за за­ба­ва, а са­мо во ре­тки слу­чаи ста­ну­ва умет­ност.

Умет­но­ста е бла­женс­тво и веч­ност, нед­вој­бе­на ви­сти­на, ко­ја мал­ку­ми­на ја зна­ат, а са­мо не­кол­ку­ми­на ја пра­кти­ку­ва­ат. Умет­но­ста е за­шти­та од оке­а­нот на глу­по­ста и гр­до­ти­ја­та, во ко­ја жи­ве­е­ме. Не са­мо ние, ту­ка, на Бал­ка­нот, ту­ку на­се­ка­де по пла­не­та­ва. Зо­што жи­во­тот е бу­ра од фе­ка­лии, а умет­но­ста е ча­до­рот што нѐ шти­ти од нив?

На сим­бо­лич­ки план ча­до­рот е за­штит­ник, а овој кон­текст мо­же да се ра­ши­ри во пол­но ди­мен­зии. Во во­е­на­та тер­ми­но­ло­ги­ја ча­до­рот е сим­бол за во­е­на ин­фра­стру­кту­ра или си­стем од стра­те­ги­ски, та­ктич­ки и во­е­но-тех­но­ло­шки ком­по­нен­ти, кои вр­шат за­шти­та на це­ли др­жа­ви, па и кон­ти­нен­ти.

Во раз­уз­на­вач­ка­та сим­бо­ли­ка ча­до­рот е не­кој мо­ќен фа­ктор, кој му да­ва и му га­ран­ти­ра си­гур­ност на еден шпи­он или на це­ла гру­па шпи­о­ни, кои са­ка­ат да ја про­ме­нат стра­на­та на ко­ја ѝ слу­жат. За вре­ме на Сту­де­на­та вој­на по­ме­ѓу САД и СССР, на „пре­бе­зи­те“ – кои од ко­му­ни­стич­ки­от блок бе­гаа на За­пад кај сво­и­те но­ви „при­ја­те­ли“ и газ­ди – обич­но си­гур­но­ста им ја га­ран­ти­рал не­кој „ча­дор“.

Во шпи­он­ска­та ли­те­ра­ту­ра од ова вре­ме, ко­га ди­си­ден­ти­те или раз­уз­на­ва­чи­те бе­гаа пре­ку Бер­лин­ски­от ѕид од ДДР кон БРД без со­од­ве­тен „ча­дор“, тие бег­ства ќе беа не­воз­мож­ни, не за­тоа што бег­ство­то пре­ку нај­о­без­бе­ду­ва­на­та гра­ни­ца на све­тот не бе­ше воз­мож­на (не­ма си­гур­нос­на ба­ри­е­ра, ко­ја чо­веч­ки­от ум и те­ло не­ма да ја сов­ла­да­ат), ту­ку за­тоа што без ва­ков „при­ја­тел – ча­дор“, бе­га­ле­цот те­шко би се вкло­пил во но­ви­от си­стем. Сом­не­жот бе­ше енор­мен и се­кој бе­га­лец од зад Же­лез­на­та за­ве­са де­тал­но го прег­ле­ду­ваа и ис­пи­ту­ваа. Всуш­ност, про­тив­ни­кот се­ко­гаш мо­же­ше да уфр­ли свои шпи­о­ни во кон­ку­рент­ни­от си­стем под пре­ве­зот на ди­си­ден­ти­те.

И та­ка, на пр­ви­от знак на сом­неж, ин­фил­три­ра­ни­те аген­ти од дру­га­та стра­на или ќе беа ли­кви­ди­ра­ни или за­тво­ре­ни, а по­доц­на раз­ме­не­ти за сво­и­те аген­ти, фа­те­ни од про­тив­ни­кот, и тоа обич­но кај ве­ќе ле­ген­дар­ни­от пункт на аме­ри­кан­ски­те оку­па­ци­ски си­ли, кај бер­лин­ски­от нај­поз­нат пре­мин за раз­ме­на на шпи­о­ни – „Checkpoint Charlie“.

Ту­ка по­ми­на­ле мно­гу лу­ѓе, на кои „ча­до­ри­те“ им отка­жа­ле љу­бов. За­тоа, мно­гу те­шки мо­мен­ти на­ста­пу­ва­ат за шпи­о­ни­те ко­га ќе ја за­гу­бат нак­ло­не­то­ста на „ча­до­рот“. Тоа не е обич­на ро­ман­са со еле­ги­чен ам­би­ент во ду­ша­та и мно­гу лир­ска рас­тре­пе­ре­ност во воз­ду­хот. Овој рас­кин е прос­ле­ден со кон­стант­на за­ка­на по жи­во­тот, од ед­на­та или, пак, од дру­га­та стра­на. Та­ква­та ег­зи­стен­ци­ја го но­си прет­вку­сот на пе­ко­лот.

Не мал број ва­ка за­тал­ка­ни аген­ти од ка­ри­е­ра се нај­де­ни уби­е­ни и фр­ле­ни во не­кој ен­дек или, пак, из­нур­ка­ле на­ду­е­ни на по­вр­ши­на­та од не­кој ка­нал. Лу­ѓе­то се со­би­ра­ат на ке­јот и го гле­да­ат тру­пот што пло­ви.

По­не­ко­гаш, не та­ка че­сто, не­кои од овие уби­е­ни аген­ти има­ле ча­дор во ра­ка­та. А, по­не­ко­гаш во нив­но­то тор­зо бил за­ри­ен ча­дор. Ова, се­ка­ко, не ни ка­жу­ва мно­гу, освен што упа­ту­ва на ча­до­рот – ка­ко на оруж­је.

Но, ту­ка ениг­ма­та рас­те ка­ко ква­сец. Зо­што со ча­дор? Што тре­ба да зна­чи тоа? Да­ли се ра­бо­ти за ри­ту­ал­но убис­тво? Или, пак, мо­же­би, се ра­бо­ти за не­ка­ква по­ра­ка? Ча­дор? Да­ли ча­до­рот е суб­јект или об­јект? Да­ли ча­до­рот, ка­ко средс­тво на зло­сто­рот, ре­фе­ри­ра на зло­стор­ни­кот и на не­го­ви­от иден­ти­тет? Пра­ша­ња­та се ни­жат во гла­ва­та на до­бри­от де­те­ктив, кој тре­ба да го истра­жи овој слу­чај без ог­лед на тоа за ко­ја по­ли­ци­ја се ра­бо­ти, за онаа од БРД или за онаа од ДДР.

Овој истра­жи­тел (де­те­ктив) не ра­бо­ти од иде­о­ло­шки по­бу­ди, тој се ста­ва се­бе­си во служ­ба на гра­ѓа­ни­те и ра­бо­ти ис­це­ло за нив­на­та за­шти­та, а на ова убис­тво гле­да ка­ко на кри­ми­нал, ка­ко на опас­но по­ве­де­ние на не­кој – „ча­до­рот“, ка­ко на ма­ни­јак, кој ве­ќе од­зел чо­веч­ки жи­вот и ка­ко та­ков ста­ну­ва пред­мет на кри­ви­чен про­гон. Во очи­те на до­бри­от де­те­ктив, кој се ра­ко­во­ди од ци­вил­ни­от за­кон ка­ко од суб­ли­мат на тра­ди­ци­о­нал­ни мо­рал­ни вред­но­сти, ини­ци­ра­ни од ре­ли­ги­ја­та и ве­ри­фи­ци­ра­ни низ ем­пи­ри­ја­та на жи­во­тот, „ча­до­рот“ е са­мо оби­чен уби­ец и ни­што по­ве­ќе.

Кој е „ча­до­рот“? – Ова е глав­но­то пра­ша­ње на до­бри­от де­те­ктив, пра­ша­ње кое е ре­шен да го рас­вет­ли по се­ко­ја це­на и да го уап­си „ча­до­рот“, да го трг­не уби­е­цот од ули­ци­те.

Овој де­те­ктив не се ше­гу­ва. Тој ќе ис­пи­ту­ва и истра­жу­ва сѐ до­де­ка не го фа­ти „ча­до­рот“, без ог­лед на тоа кој стои зад не­го. И ни­што не мо­же да го спре­чи за­што до­бри­от де­те­ктив, всуш­ност, е са­ми­от на­род.

Ставовите искажани во рубриката Колумни се лични ставови на авторите и не се автоматски и ставови на редакцијата на Republika.mk. Редакцијата на Republika.mk се оградува од ставовите во објавените колумни, а одговорноста за изнесеното во нив е исклучиво на авторот.

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.