Империја

Ацо Станковски

По­ме­ѓу мај­сто­ри­те на ес­на­фи­те од вре­ме­то на го­ле­ми­от гра­ди­тел­ски бум во пер­и­о­дот на го­ти­ка­та во се­ве­ро­за­пад­на Евро­па, кру­же­ше ед­на изре­ка – „Се­ко­ја ту­ла са­ка да ста­не ка­те­дра­ла“, а оваа му­дрост го ка­ра­кте­ри­зи­ра ре­не­санс­ни­от дух, кој ќе сле­ду­ва во след­ни­те ве­ко­ви и ќе поч­не да ја офор­му­ва европ­ска­та ци­ви­ли­за­ци­ја ста­ну­вај­ќи еден си­лен кул­ту­ро­ло­шки агенс, еден син­хро­ни­ци­тет во гра­де­ње­то на уни­вер­зал­ни­от европ­ски (па и свет­ски све­тог­лед, пре­ку ко­ло­ни­ја­лиз­мот) ка­ра­ктер, со­ста­вен од не­ве­ро­ја­тен мо­за­ик на на­ро­ди и мен­та­ли­те­ти, но овој­пат ин­те­гри­ра­ни пре­ку хри­сти­јан­ска­та ве­ра и но­во­о­ткри­е­ни­те естет­ски и на­уч­ни вред­ност на ан­ти­ка­та, кои си­те овие кул­ту­ри ги спо­де­лу­ва­ле под ка­па­та на ил­ја­да­го­диш­на­та Рим­ска Им­пе­ри­ја.

Се­га, во тој фас­ци­нан­тен „чин­кве­чен­то“, Евро­па и неј­зи­ни­те нај­по­тент­ни кралс­тва до­би­ја не­ви­де­ни перс­пе­кти­ви, шан­са да пре­рас­нат во им­пе­рии.

„Се­ко­ја др­жа­ва са­ка да ста­не им­пе­ри­ја, се­кој вој­во­да – им­пе­ра­тор“, па­ра­фра­за за не­ве­ро­јат­ни­те ка­па­ци­те­ти на по­ли­тич­ки и осво­ју­вач­ки план, кои се соз­да­доа за не­кол­ку­те европ­ски мо­нар­хии, пред сѐ, за оние кои имаа раз­ви­е­но мо­реп­лов­ство, со кое поч­наа да ап­сор­би­ра­ат под сво­ја власт не­прег­лед­ни ко­ло­нии на но­во­о­ткри­е­ни­те кон­ти­нен­ти бла­го­да­реј­ќи ѝ на тех­но­ло­ги­ја­та и истра­жу­ваш­тво­то, кои во 15 и 16 век на­пра­ви­ја че­кор, кој до­то­гаш Евро­пеј­ци­те не го беа на­пра­ви­ле во сво­ја­та пи­ша­на исто­ри­ја.

Одед­наш, за­бре­вта­на­та и ам­би­ци­оз­на европ­ска ци­ви­ли­за­ци­ја во но­ви­те про­сто­ри се су­дри со при­ми­тив­ни за­ед­ни­ци, кои ка­ко да дош­ле од пра­и­сто­ри­ја­та.

Во име­то на ве­ра­та, а уште по­ве­ќе во име­то на про­фи­тот, европ­ски­те осво­ју­ва­чи лес­но ги истре­би­ја оние до­мо­род­ци кои си ги бра­неа те­ри­то­ри­ја­та и кул­ту­ра­та, и за­ца­ру­ваа со не­о­че­ку­ва­но го­ле­ми ре­сур­си и про­странс­тва.
Про­сто е шо­кант­но ка­ко не­кол­ку европ­ски кралс­тва син­хро­но се пре­тво­раа во им­пе­рии, и по­крај нив­ни­те ме­ѓу­себ­ни су­ди­ри. Анг­ли­ја, Шпа­ни­ја, Пор­ту­га­ли­ја, Фран­ци­ја и Хо­лан­ди­ја оку­пи­раа та­ка го­ле­ми про­сто­ри што до­би­ја ге­о­граф­ски га­ба­рит на им­пе­рии – еги­пет­ска­та, пер­си­ска­та, ма­ке­дон­ска­та или, пак, рим­ска­та.

Не­кои од овие су­пер­раз­ви­вач­ки кралс­тва се ши­реа те­ри­то­ри­јал­но со та­ков про­грес што и во­да­чот на Мон­гол­ци­те, Џин­гис-кан, би им по­за­ви­дел.

Не на­и­ду­вај­ќи на ни­ка­ков от­пор од лу­ѓе­то, кои беа тол­ку да­ле­ку од мо­ќта на во­е­на­та тех­но­ло­ги­ја на европ­ски­те осво­ју­ва­чи, бе­ли­от чо­век поч­на да за­фа­ќа сѐ по­ве­ќе и по­ве­ќе, а до ско­ро сло­бод­ни­те и сро­де­ни со при­ро­да­та до­мо­род­ци го ви­доа пе­ко­лот на ропс­тво­то. Од 15, па до 17 век, од но­ви­те све­то­ви до­а­ѓаа огром­ни бо­гат­ства. Глав­ни­те гра­до­ви на овие но­ви им­пе­рии, од ма­ли па­лан­ки со го­ле­ми ка­те­дра­ли, се пре­тво­ри­ја во бо­га­ти ме­га­ло­по­ли­си со сто­ти­ци ил­ја­ди, па и ми­ли­о­ни лу­ѓе. Во вре­ме­то на ба­ро­кот – кул­ту­рен стил, кој ја одра­зи европ­ска­та су­пе­ри­ор­ност и рас­кош, а кој се про­ши­ри и по ко­ло­ни­и­те, фер­ти­ли­зи­рај­ќи го све­тот со кул­тот на бе­ско­неч­на­та на­деж во свет­ла­та ид­ни­на, Евро­пеј­ци­те од овие им­пе­рии поч­наа ве­ќе да го мо­де­ли­ра­ат спо­ред сво­и­те па­ра­диг­ми по­го­ле­ми­от дел од све­тот.

Тоа беа ви­стин­ски им­пе­рии, по­ли­тич­ки и еко­ном­ски си­сте­ми, кои кон­тро­ли­раа де­се­ти­ци ми­ли­о­ни ква­драт­ни ки­ло­ме­три и сто­ти­ци ми­ли­о­ни жи­те­ли на пла­не­та­ва.

Во ви­кто­ри­јан­ска до­ба, про­свет­ле­но­то вре­ме на кра­ли­ца­та Ви­кто­ри­ја, Бри­тан­ска­та Им­пе­ри­ја ста­на тол­ку го­ле­ма што се соз­да­де по­го­вор­ка де­ка во ова царс­тво сон­це­то ни­ко­гаш не за­о­ѓа.

Во тоа вре­ме Бри­тан­ска­та Им­пе­ри­ја кон­тро­ли­ра­ше те­ри­то­ри­ја по­го­ле­ма од 44 ми­ли­о­ни ква­драт­ни ки­ло­ме­три, што би би­ло ре­чи­си про­стор, во кој би мо­же­ле да се сме­стат две по­вр­ши­ни на по­доц­неж­на­та ко­му­ни­стич­ка им­пе­ри­ја – Со­вет­ски­от Со­јуз, кој пред па­дот на ре­жи­мот на бол­ше­ви­ци­те има­ше око­лу 22 ми­ли­о­ни ква­драт­ни ки­ло­ме­три и бе­ше нес­по­ред­ли­во нај­про­стра­на­та др­жа­ва во све­тот. Но, иа­ко оваа ка­та­стро­фа на СССР, кој се рас­пад­на пред 25 го­ди­ни, ре­зул­ти­ра­ше и со те­ри­то­ри­јал­на ди­со­лу­ци­ја, Ру­ска­та Фе­де­ра­ци­ја е сѐ уште нај­го­ле­ма­та по по­вр­ши­на др­жа­ва на све­тот со 18 ми­ли­о­ни ква­драт­ни ки­ло­ме­три.

Де­нес сме све­до­ци на по­сто­е­ње­то на са­мо три им­пе­рии. Оние, европ­ски­те ко­ло­ни­јал­ни им­пе­рии во вре­ме­то на мо­дер­низ­мот и по две­те свет­ски вој­ни оти­доа во ми­на­то­то. САД, Ру­си­ја и Ки­на се тие три им­пе­рии, кои де­нес и во дог­лед­на ид­ни­на ќе се бо­рат за сво­и­те ин­те­ре­си и до­ми­на­ци­ја на свет­ска­та ге­о­стра­те­ги­ска и ге­о­по­ли­тич­ка ша­хов­ска таб­ла.

Тоа што иде­о­ло­шки­те прин­ци­пи во си­те овие др­жа­ви ка­ко да се пок­ло­пу­ва­ат низ приз­ма­та на ли­бе­рал­ни­от ка­пи­та­ли­зам, се­пак во нив има го­ле­ми кул­тур­ни и мен­та­ли­тет­ски раз­ли­ки, тол­ку автен­тич­ни и ори­ги­нал­ни, што се­ко­ја од овие им­пе­рии, всуш­ност, зра­чи ка­ко ци­ви­ли­за­ци­ја – ка­жа­но во ду­хот на Хан­тин­гтон.

Им­пе­рии се по­ја­ву­ва­ле низ це­ла­та исто­ри­ја на свет­ска­та сце­на, од оние ми­то­ло­шки­те, ка­ко царс­тво­то Му или Ат­лан­ти­да, па до исто­ри­ски­те, ка­ко еги­пет­ска­та, аси­ро-ва­ви­лон­ска­та, пер­си­ска­та, ма­ке­дон­ска­та, ки­не­ска­та, рим­ска­та, мон­гол­ска­та, ви­зан­ти­ска­та (Источ­но­то Рим­ско Пра­вос­лав­но Царс­тво), ру­ска­та, тур­ска­та, бри­тан­ска­та, ав­стро-ун­гар­ска­та, фран­цу­ска­та, шпан­ска­та, гер­ман­ска­та (во вре­ме­то на Хит­лер), ко­му­ни­стич­ка­та (од вре­ме­то на Ле­нин и на Ста­лин, па сѐ до Гор­ба­чов), аме­ри­кан­ска­та (ли­бе­рал­на им­пе­ри­ја, ко­ја е сѐ уште нај­моќ­на­та во свет­ски рам­ки, но во фа­за на про­па­ѓа­ње) и ја­пон­ска­та до пред кра­јот на Вто­ра­та свет­ска вој­на ко­га е уни­ште­на со атом­ски бом­би од стра­на на САД.

Се­пак, нај­по­ет­ска и нај­о­пе­а­на по сво­е­то ве­ли­чие и фас­ци­нант­ност е Ма­ке­дон­ска­та Им­пе­ри­ја, соз­да­де­на од нај­го­ле­ми­от вој­ско­во­дец на си­те вре­ми­ња и, во­ед­но, нај­ха­риз­ма­тич­ни­от цар во исто­ри­ја­та на чо­веш­тво­то – Але­ксан­дар Тре­ти Ма­ке­дон­ски, на­ре­чен уште и Ве­ли­ки.

Таа им­пе­ри­ја ќе трае це­ли три ве­ка, и по­крај кра­тки­от жи­вот на ца­рот над ца­ре­ви­те – Але­ксан­дар Ве­ли­ки, кој по­чи­на на 33 го­ди­ни во Ва­ви­лон, да­ле­ку од сво­ја­та род­на Ма­ке­до­ни­ја. Иа­ко све­тот тол­ку мно­гу го сла­ви овој не­ве­ро­ја­тен лик, од кој се инс­пи­ри­раа мно­гу умет­ни­ци, по­е­ти, исто­ри­ча­ри, но и нај­го­ле­ми­те твор­ци во умет­но­ста на ро­ке­нро­лот, ка­ко Џим Мо­ри­сон, Ро­берт Плант или Деј­вид Бо­у­ви, зо­што ние, Ма­ке­дон­ци­те, кои сме не­го­ви исто­ри­ски по­том­ци, не би го сла­ве­ле и не би по­ка­жу­ва­ле по­чит кон не­го­во­то исто­ри­ско ве­ли­чие, кое е не­сом­не­но и нес­по­ред­ли­во, ду­ри и во свет­ски рам­ки.

Ставовите искажани во рубриката Колумни се лични ставови на авторите и не се автоматски и ставови на редакцијата на Republika.mk. Редакцијата на Republika.mk се оградува од ставовите во објавените колумни, а одговорноста за изнесеното во нив е исклучиво на авторот.

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.