Црквата „Св. Атанасиј“ во Калишта е многу мала, но полна со фрески

На­ши­от на­род два­па­ти го праз­ну­ва праз­ни­кот Све­ти Ата­на­сиј Ве­ли­ки. На 31/18 ја­ну­а­ри се праз­ну­ва праз­ни­кот Све­ти Ата­на­сиј или Та­на­сов­ден – зим­ски, а на 15/2 мај Све­ти Ата­на­сиј Ве­ли­ки или Та­на­сов­ден – ле­тен.

Све­ти Ата­на­сиј на­ре­чен Ве­ли­ки бил ро­ден во Але­ксан­дри­ја во 296 го­ди­на. Из­ве­сен пер­и­од жи­ве­ел во пу­сти­на за­ед­но со све­ти Ан­то­ниј Ве­ли­ки, а по вра­ќа­ње­то во Але­ксан­дри­ја ста­нал ар­хи­ѓа­кон во Але­ксан­дри­ска­та цр­ква.

На овој ден имен­ден праз­ну­ва­ат си­те оние што се ви­ка­ат Ата­нас (до­а­ѓа од грч­ко­то Ата­на­си­ос и зна­чи бес­мр­тен), Та­нас, Та­не, Та­на­ска, На­се, На­сте…

Мар­ко Це­пен­ков за­бе­ле­жал де­ка праз­ни­кот Св. Ата­на­си­ја во При­леп бил праз­ник што го слу­же­ле кан­тар­џи­ски­от и ко­вач­ки­от ес­наф. Во Ра­до­виш пак, праз­ни­кот Св. Ата­нас се сме­тал за ов­чар­ски праз­ник. Мно­гу го по­чи­ту­ва­ле ку­ќи­те што има­ле ов­ци и на тој ден не ра­бо­те­ле за да не им ги изе­дат вол­ци ов­ци­те. И ов­де овој праз­ник го сме­та­ле за „сред­зи­мо“, ов­ча­ри­те што зна­е­ле да го прог­но­зи­ра­ат вре­ме­то гле­да­ле ка­кво ќе би­де тоа од праз­ни­кот на­та­му. И ов­де е поз­на­та пос­ло­ви­ца­та: „Ата­нас фр­ли ко­жи ја врз нас ја врз рас“, што зна­чи де­ка од вре­ме­то за­ви­си да­ли лу­ѓе­то ќе ја сим­нат зим­ска­та об­ле­ка.

Се­пак, се ве­ру­ва­ло де­ка по 31 ја­ну­а­ри вре­ме­то ве­ќе се за­топ­лу­ва, или ка­ко што ве­ли на­ро­дот, оди на­ле­то и де­ка зи­ма­та и го­ле­ми­те сту­до­ви ка­ра­кте­ри­стич­ни за ја­ну­а­ри по­ми­на­ле.

Во зем­ја­ва по­сто­јат број­ни цр­кви по­све­те­ни на овој све­тец. Ед­на од нив е онаа во Ка­ли­шта, ко­ја е из­гра­де­на во 14 век и е по­све­те­на на све­ти Ата­на­сиј. Праз­ни­кот по­све­тен на овој све­тец го иско­ри­стив­ме да ја по­се­ти­ме оваа цр­ква. Ста­ну­ва збор за пе­штер­на цр­ква до ко­ја се стиг­ну­ва по ска­ли од ка­мен. Вна­треш­но­ста на цр­ква­та е мно­гу ма­ла, но пол­на со фре­ски од 14 век, а дел од нив се нас­ли­ка­ни и во 19 век. Сме­сте­на е во не­по­сред­на бли­зи­на на ма­на­сти­рот Ка­ли­шта, јуж­но од не­го, срас­на­та со окол­ни­те кар­пи, по­све­те­на на Але­ксан­дри­ски­от ар­хи­е­пи­скоп – Ана­ста­си­ја.

Ма­на­стир­ски­от комп­лекс Ка­ли­шта крај Охрид­ско­то Езе­ро, го на­пу­шта­ме со гла­сот на по­пот во зад­ни­на, би­деј­ќи во глав­на­та цр­ква се слу­чу­ва­ше чин на кр­шта­ва­ње. По­се­та­та на пе­штер­ски­те цр­кви про­дол­жу­ва по са­мо пет до де­сет ми­ну­ти оде­ње по бре­гот на езе­ро­то. Во кар­пи­те ме­ѓу хо­те­лот „Из­грев“ и мес­но­ста Елен Ка­мен се на­о­ѓа цр­ква­та „Св. Ата­на­сие“, по­све­те­на на але­ксан­дри­ски­от епи­скоп Ата­на­сиј. Лес­но е до­стап­на, но, се­пак, мо­ра со вни­ма­ние да ги иска­чи­те стрм­ни­те ска­ли, а на сим­ну­ва­ње е пре­по­рач­ли­во да се др­жи­те за огра­да­та. Иа­ко не­ма пи­ша­ни из­во­ри, спо­ред фре­ско­жи­во­пи­сот, да­ти­ра не­ка­де од 14 век. За жал, ту­ка по­се­ти­те­лот до­би­ва спро­тив­на сли­ка од онаа во Ка­ли­шта, би­деј­ќи ту­ка цр­ква­та е оста­ве­на на за­бот на вре­ме­то. Фре­ски­те се во ло­ша со­стој­ба, дел се исч­кр­та­ни и иско­па­ни, а од ико­но­ста­сот е оста­нат са­мо дел. Вра­та­та е раз­би­е­на, па мо­же се­кој да вле­зе без ни­ка­ков проб­лем. Од пла­то­то пред вра­та­та по­крај кар­пи­те има убав пог­лед на Стру­га и на це­ло­то езе­ро.

Во вна­треш­но­ста е со­чу­ван нај­го­ле­ми­от ан­самбл на сред­но­ве­ков­но­то сли­карс­тво. Иа­ко не се за­чу­ва­ни пи­шу­ва­ни из­во­ри, стил­ски­те бе­ле­зи на овие фре­ски нед­вос­мис­ле­но упа­ту­ва­ат на нив­но­то да­ти­ра­ње во се­дум­де­сет­ти­те го­ди­ни од 14 век.

Сли­карс­тво­то во це­лост, за­чу­ва­ни­те ли­ко­ви на све­ти­те­ли­те и не­кол­ку­те ком­по­зи­ции од Го­ле­ми­те Праз­ни­ци, со по­мош на ли­ков­ни­те ка­ра­кте­ри­сти­ки на овој жи­во­пис, ни откри­ва­ат ра­ка на вешт зо­граф, кој од­лич­но го поз­на­вал сво­јот за­на­ет, а со го­ле­ма љу­бов ги сли­кал поз­на­ти­те ли­ко­ви што го илу­стри­ра­ат Све­то­то Еван­ге­лие.

По­го­ле­ми­от дел од жи­во­то­пи­сот во 19 век во по­го­ле­ма ме­ра е ре­ту­ши­ран. За вре­ме на кон­зер­ва­тор­ски­те ра­бо­ти во 1964 го­ди­на кон­зер­ви­ра­ни се пр­во­бит­ни­те фре­ски, от­стра­нет е ре­ту­шот од 19 век, а за­чу­ван е жи­во­то­пи­сот од 19 век са­мо на оние ме­ста ка­де што е уни­штен пр­во­бит­ни­от. Во гор­на­та зо­на се нас­ли­ка­ни сце­ни од го­ле­ми­те праз­ни­ци: Рож­денс­тво Хри­сто­во, Сре­те­ни­е­то, не­го­во­то Рас­пе­тие, Ми­ро­нос­ни­ци­те на праз­ни­от Хри­стов гроб, Бла­го­ве­сти­те и ком­по­зи­ци­ја­та Деј­зис, ка­де што од две­те стра­ни на Хри­стос во мо­ли­твен став му се пок­ло­ну­ва­ат св. Бо­го­ро­ди­ца и све­ти Јо­ван Кр­сти­тел за спас на греш­ни­те ду­ши.

Од све­ти­тел­ски­те ли­ко­ви ту­ка се све­ти Кли­мент Охрид­ски, све­ти Ни­ко­ла Чу­до­тво­рец и до­по­јас­ни­те фи­гу­ри на све­ти­тел­ски­те ма­че­ни­ци: све­та Пе­тка, све­та Ма­ри­на, све­та Не­де­ла и све­та Вар­ва­ра, кои се нас­ли­ка­ни во пра­во­а­гол­ни рам­ки на јуж­ни­от ѕид кои ими­ти­ра­ат ико­ни, а сво­е­то по­тек­ло ва­кви­те прет­ста­ви го вле­чат уште од 11 век од ка­те­драл­на­та цр­ква „Све­та Со­фи­ја“ во Охрид.

Ако спо­јот на пе­ште­ра и цр­ква во овие два хра­ма ви го пре­диз­ви­ка вни­ма­ни­е­то и са­ка­те по­те­мел­но да се за­поз­на­е­те со овој дел од цр­ков­на­та исто­ри­ја во Ма­ке­до­ни­ја, мо­же да про­дол­жи­те во се­ло­то Ра­дож­да на са­ма­та гра­ни­ца со Ал­ба­ни­ја, ка­де што ви­со­ко во кар­пи­те е из­гра­де­на цр­ква­та „Св. Ар­хан­гел Ми­ха­ил“, ве­ро­јат­но во 13 век. Цр­ква­та е сме­сте­на во две­те при­род­ни пе­ште­ри што се на­о­ѓа­ат ед­на над дру­га.

Уште ед­но пе­штер­ско-цр­ков­но искус­тво мо­же­те да до­жи­ве­е­те во се­ло­то Виш­ни, кое се на­о­ѓа на де­сет ки­ло­ме­три од Стру­га. Но, за ова до­жи­ву­ва­ње во цр­ква­та по­све­те­на на св. Спас (14 век) ќе ви тре­ба мал­ку по­ве­ќе из­држ­ли­вост и пе­ша­че­ње, би­деј­ќи е сме­сте­на ви­со­ко во пла­ни­на­та Јаб­ла­ни­ца, на око­лу три ки­ло­ме­три од се­ло­то.

Пе­штер­ни­те цр­кви кои се ја­ву­ва­ат во 9 век или по­ра­но, а чии жи­во­пи­си се глав­но да­ти­ра­ни во 13 и 14 век, се тес­но по­вр­за­ни со хри­сти­јан­ско­то уче­ње – иси­хазм. Тоа да­ва пе­чат и на це­ло­куп­ни­от не­ко­га­шен жи­вот во Ма­ке­до­ни­ја. Ту­ка, во раз­ни пе­ште­ри, се по­ја­ви­ле мно­гу пу­сти­ни­ци кои се за­ни­ма­ва­ле со ми­сти­ка, чу­до­творс­тво и со про­ро­ку­ва­ње. Цр­квич­ки-пе­ште­ри во кои жи­ве­е­ле и дејс­тву­ва­ле иси­ха­сти­те ник­ну­ва­ле осо­бе­но око­лу Охрид­ско­то Езе­ро, Ти­кве­шко Езе­ро, ре­ка­та Ба­бу­на и око­лу ку­ма­нов­ско-кра­тов­ски­от крај. Ме­ѓу нив поз­на­ти се: но­во­о­ткри­е­на­та пе­штер­на цр­ква „Св. Ни­ко­ла“ кај кам­пот Љу­ба­ни­шта, сто­ти­на ме­три се­вер­но од се­ло­то Тр­пеј­ца, на ед­на кар­па се на­о­ѓа фре­ска со ли­кот на св. Ни­ко­ла; во ту­ри­стич­ки­от камп Гра­ди­ште во кар­па се на­о­ѓа­ат оста­то­ци од мо­на­шко жи­ве­а­ли­ште; сто­ти­на ме­три се­вер­но од не­го се на­о­ѓа пе­штер­на­та цр­ква „Бо­го­ро­ди­ца Пе­штан­ска“; над син­ди­кал­но­то од­мо­ра­ли­ште „Ор­це Ни­ко­лов“ се на­о­ѓа пе­штер­на­та цр­ква „Св. Сте­фан“; са­мо сто­ти­на ме­три за­пад­но од оваа цр­ква во ед­на кар­па се гле­да­ат оста­то­ци од жи­во­пис; пе­штер­на­та цр­ква по­све­те­на на Во­ве­де­ние Бо­го­ро­дич­но, во кар­пи­те под цр­ква­та „Св. Јо­ван Бо­гос­лов – Ка­нео“ во Охрид, на пла­жа­та Ла­би­но во ед­на ма­ла пе­ште­ра ка­де што из­ви­ра из­вор, се на­о­ѓа­ат оста­то­ци од жи­во­пис; се­вер­но од неа, на око­лу две­сте ме­три, во ед­на длаб­на­ти­на, лу­ѓе­то од­вре­ме-на­вре­ме па­лат све­ќи и спо­ред иска­жу­ва­ње­то на по­ста­ри­те ри­ба­ри од Ка­нео, ко­га ќе оде­ле на ри­бо­лов ве­ле­ле де­ка одат да ги фр­лат мре­жи­те кај св. Спас; на по­че­то­кот на пла­жа­та Граш­ни­ца има по­го­ле­ма пе­ште­ра, до не­о­дам­на со оста­то­ци од жи­во­пис; за­пад­но од Охрид, на око­лу два ки­ло­ме­тра се на­о­ѓа пе­штер­на­та цр­ква „Св. Ераз­мо“; са­мо сто­ти­на ме­три на за­пад од неа се на­о­ѓа ед­но мо­на­шко жи­ве­а­ли­ште во вна­треш­но­ста со ис­цр­тан крст; пе­штер­на­та цр­ква „Ус­пе­ние на Бо­го­ро­ди­ца“ во Ка­ли­шта; на сто­ти­на ме­три јуж­но од неа се на­о­ѓа пе­штер­на­та цр­ква „Св. Ата­на­сие“; по­тоа „Св. Ар­хан­гел Ми­ха­ил“ кај се­ло­то Ра­дож­да и дру­ги.

Пишува: Невена Поповска
(Текст објавен во 178. број на неделникот „Република“, 29.01.2016)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.