Вла­ди­мир Ја­нев­ски, ко­лек­ци­о­нер на на­род­ни но­сии и пред­ме­ти: Не со­би­рам пред­мет кој не­ма исто­ри­ја и при­каз­на

Мно­гу вре­ме, труд, по­све­те­ност и љу­бов се по­треб­ни за не­кој да се за­ни­ма­ва со ко­лек­ци­о­нер­ска деј­ност. Вла­ди­мир Ја­нев­ски е ко­лек­ци­о­нер на на­род­ни но­сии и пред­ме­ти кој 25 го­ди­ни тру­до­љу­би­во ра­бо­ти на со­би­ра­ње пред­ме­ти од на­ше­то ми­на­то кои има­ат огром­но зна­че­ње за кул­ту­ра­та на еден на­род. Пе­дант­но во­ди сме­тка за се­кој пред­мет кој е дел од не­го­ва­та ко­лек­ци­ја ко­ја брои по­ве­ќе од 2.000 пред­ме­ти. Се­кое пар­че во не­го­ва­та ко­лек­ци­ја има при­каз­на и исто­ри­ја, а тој пе­дант­но го за­ве­ду­ва со број, го фо­то­гра­фи­ра и го за­пи­шу­ва во комп­ју­тер. Во ко­лек­ци­ја­та има и ау­ди­о­за­пи­си.

-Мо­же­би не сум нај­го­ле­ми­от ко­лек­ци­о­нер на на­род­ни но­сии и пред­ме­ти, но си­гур­но сум нај­струч­ни­от. Кај ме­не се по­вр­заа мно­гу ра­бо­ти, еду­ка­ци­ја­та, обра­зо­ва­ни­е­то и истра­жу­вач­ка­та, со­би­рач­ка­та актив­ност. Во Ма­ке­до­ни­ја има мно­гу до­бри и поз­на­ти ко­лек­ци­о­не­ри кои ги до­ни­ра­ле збир­ки­те во све­тот или во со­сед­ни­те зем­ји, ар­но ама јас мо­же­би сум единс­тве­ни­от ко­лек­ци­о­нер со обра­зо­ва­ние, би­деј­ќи по­крај ко­лек­ци­о­нер­ска­та актив­ност, јас и ги пре­поз­на­вам пред­ме­ти­те што ги отку­пу­вам. Точ­но знам што со­би­рам. Кај ме­не не ста­ну­ва збор за па­си­ја, ту­ку по­ве­ќе би ре­кол де­ка тоа е про­фе­си­о­нал­на струч­на па­си­ја. Мо­и­те истра­жу­ва­ња и мо­и­те со­бра­ни пред­ме­ти ги гле­дам од мал­ку по­и­на­ков агол. Не од агол на тоа де­ка се пре­у­ба­ви, де­ка има­ат бо­га­ти ве­зо­ви или слич­но, ту­ку од ас­пект на не­што што е истра­жу­ва­ње – ве­ли Ја­нев­ски.

Ја­нев­ски е про­де­кан за на­ста­ва на Фа­кул­те­тот за му­зич­ка умет­ност при Уни­вер­зи­те­тот „Го­це Дел­чев“ од Штип

Ја­нев­ски е про­де­кан за на­ста­ва на Фа­кул­те­тот за му­зич­ка умет­ност при Уни­вер­зи­те­тот „Го­це Дел­чев“ од Штип. Це­ли­от не­гов жи­вот е по­вр­зан со фолк­ло­рот, тра­ди­ци­ја­та, со му­зи­ка­та. Ка­ко де­ве­тго­диш­но де­те поч­нал ама­тер­ски, ка­ко игро­о­рец во Кул­тур­но-умет­нич­ко­то друш­тво „Ма­ке­до­ни­ја“, ка­де што оста­нал до 1986 го­ди­на. По­тоа за­ми­нал во КУД „Та­нец“ ка­ко про­фе­си­о­на­лен игро­о­рец до 2001 го­ди­на. Во тој пер­и­од за­вр­шил и до­дип­лом­ски сту­дии. Од 2001 до 2007 го­ди­на е про­фе­сор во ДМБУЦ „Или­ја Ни­ко­лов­ски Луј“, ка­де што ја фор­ми­рал на­со­ка­та за тра­ди­ци­о­нал­на му­зи­ка и игра. Од 2007 до 2010 го­ди­на тој е аси­стент на Од­де­лот за ет­но­ко­ре­о­ло­ги­ја при фа­кул­те­тот за му­зич­ка умет­ност на Уни­вер­зи­те­тот „Го­це Дел­чев“ од Штип, а во 2010 го­ди­на е из­бран за до­цент на од­де­лот за ет­но­ко­ре­о­ло­ги­ја. Де­нес тој е про­де­кан за на­ста­ва на Фа­ку­ле­тот во Штип, кој се­га има и до­дип­лом­ски и пост­ди­полм­ски сту­дии.

-Про­фе­си­о­нал­но ско­ро 25 го­ди­ни со­би­рам пред­ме­ти и но­сии. Од де­ве­де­сет­ти­те го­ди­ни на ми­на­ти­от век го пра­вам тоа про­фе­си­о­нал­но, а тоа по­драз­би­ра оде­ње на те­рен. Не отку­пу­вам пред­ме­ти од ан­ти­квар­ни­ци, за­тоа што тој пред­мет е без исто­ри­ја, без при­каз­на, пред­мет кој за ме­не не­ма ни­ка­кво зна­че­ње. За ме­не пред­ме­ти­те има­ат зна­че­ње, оние што ги на­о­ѓам на те­ре­нот, оние што има­ат при­каз­на, кој ги но­сел, ка­ко ги но­сел, за ка­ква при­го­да се, зо­што тол­ку мно­гу ги чу­ва­ле – об­јас­ну­ва Ја­нев­ски.

Не­го­во­то по­тек­ло и при­каз­ни­те што по­сто­ја­но ги слу­шал, мо­же­би, ја опре­де­ли­ле не­го­ва­та про­фе­си­ја и па­си­ја. Не­го­ва­та мај­ка по­тек­ну­ва од Егеј­ски­от дел на Ма­ке­до­ни­ја, а не­го­ви­от та­тко е од скоп­ска­та на­сел­ба Ча­ир.

Не­го­во­то по­тек­ло и при­каз­ни­те што по­сто­ја­но ги слу­шал, мо­же­би, ја опре­де­ли­ле не­го­ва­та про­фе­си­ја и па­си­ја

-При­каз­на­та во ко­ја рас­там е тоа де­ка ние тре­ба не­ко­гаш и не­ка­де да се вра­ти­ме, де­ка не при­па­ѓа­ме на овој про­стор, де­ка не сме дел од оваа кул­ту­ра и де­ка тре­ба да се вра­ти­ме во Егеј­ска Ма­ке­до­ни­ја. Ка­ко де­те, на 8-9 го­ди­ни, поч­нав во ед­но кул­тур­но-умет­нич­ко друш­тво кое не­ма­ше ни­ка­ква вр­ска со Егеј­ски­от дел на Ма­ке­до­ни­ја. Ко­га мо­е­то по­тес­но се­мејс­тво раз­бра, во исти­от мо­мент ме пре­фр­ли­ја во Егеј­ско­то кул­тур­но-умет­нич­ко друш­тво, би­деј­ќи та­му при­па­ѓав, та­му тре­ба­ше да ра­бо­там. От­та­му поч­на це­ла­та при­каз­на. Мо­е­то се­мејс­тво се­ко­гаш се гри­же­ше да се за­чу­ва­ат не­шта­та, да се со­ну­ва ка­ко би­ло не­ко­гаш та­му. Ги слу­шав при­каз­ни­те за пес­ни­те, ора­та, ка­кви обре­ди и оби­чаи по­сто­е­ле та­му, ка­ква би­ла тра­ди­ци­ја­та. Во су­шти­на, ту­ка бе­ше мо­ја­та нај­бит­на ка­пис­ла да поч­нам да се за­ни­ма­вам со оваа ра­бо­та. Се­ко­гаш се на­вра­ќав на тој егеј­ски фе­но­мен, за­тоа што ту­ка бе­ше глав­ни­от мо­тив. Пр­ва­та мо­ја со­би­рач­ка актив­ност поч­на од мо­и­те род­ни­ни од Егеј­ски­от дел на Ма­ке­до­ни­ја. Тие пред­ме­ти по­ве­ќе тре­ба­ше да ги за­шти­там, да ги со­бе­рам, за­тоа што зна­ев де­ка мо­и­те де­до, ба­ба, пра­ба­ба­та, пра­де­до­то по­чи­наа и нив­ни­те пред­ме­ти ис­чез­ну­ваа. Ми оста­ви­ја еден вид ама­нет де­ка јас тре­ба да поч­нам да ги со­би­рам тие пред­ме­ти. Збир­ка­та поч­на да се соз­да­ва со пред­ме­ти од Егеј­ски­от дел на Ма­ке­до­ни­ја. И до де­нес тие ми се ед­ни од нај­дра­ги­те и нај­ми­ли­те пред­ме­ти кои ги сме­там за свои за­тоа што ако ние не ги со­брав­ме, од­нос­но ако јас не ги со­брав ту­ка, во Ре­пуб­ли­ка Гр­ци­ја де­не­ска тие не­ма­ат ни­ка­ков од­нос кон тоа – ве­ли Ја­нев­ски.

Во не­го­ви­от дом во скоп­ско Та­фта­ли­џе тој има де­по кое е прис­по­со­бе­но за чу­ва­ње на збир­ка­та. Не­го­ва­та ко­лек­ци­ја не­кол­ку­па­ти е из­ло­же­на по му­зе­и­те во Скоп­је, Охрид, Би­то­ла…

-Ко­га ги ва­дам си­те пред­ме­ти на из­лож­ба или ко­га се пра­ват кон­цер­ти, си­те се чу­дат ка­ко е воз­мож­но пред­ме­ти од 19 век ва­ка да изг­ле­да­ат. При­каз­на­та ме на­те­ра јас да би­дам и кон­зер­ва­тор и ре­ста­вра­тор и со­би­рач. Во мо­е­то истра­жу­ва­ње мо­рав да на­у­чам ка­ко тие ги одр­жу­ва­ле пред­ме­ти­те, за да про­дол­жам јас да ги одр­жу­вам. Мо­е­то искус­тво со му­зеј­ска­та актив­ност, исто та­ка, ми да­ва за пра­во да го пра­вам тоа. Во 2000 го­ди­на ра­бо­тев ка­ко ре­ста­вра­тор во му­зе­и­те на Ма­ке­до­ни­ја. Нај­го­ле­ма­та из­лож­ба во свет­ски рам­ки во му­зе­јот во Сан­та Фе ја ра­бо­тев јас. Ра­бо­тев на ре­ста­вра­ци­ја на не­кои од тие пред­ме­ти, по­тоа ра­бо­тев на кон­цеп­тот на кни­га­та што из­ле­зе, ед­на од нај­го­ле­ми­те кни­ги за ма­ке­дон­ски на­род­ни но­сии што из­ле­зе во САД. Во Ма­ке­до­ни­ја та­ква кни­га уште не е из­ле­зе­на. Имав мож­ност да про­ше­там мно­гу му­зеи, да ви­дам ка­ко ра­бо­тат мно­гу од­де­ли за тек­стил и от­та­му мно­гу ра­бо­ти мо­жев да учам – ве­ли Ја­нев­ски.

Збир­ка­та на Ја­нев­ски е по­де­ле­на во два де­ла. Ста­ну­ва збор за по­ве­ќе од 2.000 пред­ме­ти и си­те има­ат ин­вен­та­рен број. Во збир­ка­та не по­стои пред­мет кој не­ма ин­вен­та­рен број. Се­кој пред­мет е ка­та­ло­шки за­ве­ден, во комп­ју­тер, фо­то­гра­фи­ран, за­пи­ша­но од ко­го е ку­пен, ка­де, за ка­ква при­го­да се ко­ри­сти, од­нос­но, ка­ков со­ци­ја­лен ста­тус има пред­ме­тот, во ка­ква со­стој­ба е, да­ли има из­вр­ше­но врз не­го ре­стра­вра­ци­ја, кој го но­сел. Се­то тоа стои во ед­на да­то­те­ка на по­да­то­ци. До де­нес та­му се за­ве­де­ни 2.012 пред­ме­ти и тоа се пред­ме­ти од тек­стил, ме­тал и од др­во. Око­лу 2.500 до 3.000 комп­лет­ни но­сии се за кон­цер­ти­ра­ње во ан­самб­лот „Ма­ке­до­ни­ја“.

-Овие 2.000 пред­ме­ти кои се во збир­ка­та во­оп­што не се об­ле­ку­ва­ат. Тие се или мно­гу ста­ри или се мно­гу вред­ни и има­ат по­и­на­ква вред­ност од пред­ме­ти­те во кои се кон­цер­ти­ра. Пред­ме­ти­те во кои се кон­цер­ти­ра се, исто та­ка, ста­ри пред­ме­ти од кра­јот на 19 и по­че­то­кот на 20 век, но тие мо­же да се нај­дат на те­ре­нот, дел од нив има­ат не­ка­кви ко­пии, дел се рес­тва­ри­ра­ни. По­го­ле­ми­от дел од ма­шки­те но­сии се ко­пии и се прис­по­со­бе­ни за кон­цер­ти­ра­ње. Иа­ко дел се ко­пии, се­пак, се тру­ди­ме тие да ги за­др­жат кро­јот, ор­на­мен­ти­те, укра­си­те, сти­лот, есте­ти­ка­та на об­ле­ку­ва­ње. Има­ме по­себ­на шнај­дер­ка ко­ја ги шие ко­пи­и­те, но, мно­гу се вни­ма­ва на кро­јот, ор­на­мен­ти­ка­та, на из­бо­рот на ма­те­ри­ја­ли. Ма­те­ри­ја­ли­те по­не­ко­гаш ги на­о­ѓа­ме по­ста­ри, па ги бо­и­ме – ве­ли Ја­нев­ски.

Во пос­лед­ни­те 40 го­ди­ни се из­гу­би есте­ти­ка­та на ма­ке­дон­ска­та но­си­ја. Со го­ди­ни, пр­ва­та асо­ци­ја­ци­ја за ма­ке­дон­ска но­си­ја е не­што ша­ре­но, цр­ве­ни ху­ла­хоп­ки и па­ти­ки. Ја­нев­ски и ан­самб­лот „Ма­ке­до­ни­ја“ се тру­ди да ја сме­ни таа сли­ка.

-Со го­ди­ни на ма­ке­дон­ски­те на­род­ни но­сии се гле­да ка­ко не­што „сел­ско“ и не­е­сте­ско. Во су­шти­на тоа е та­ка, пос­лед­ни­те 40 го­ди­ни се из­гу­би есте­ти­ка­та на ма­ке­дон­ска­та но­си­ја. Зо­што е тоа та­ка? Нај­го­лем дел, во си­те ан­самб­ли, ра­бо­теа не­струч­ни ли­ца кои не ја поз­на­ваа есте­ти­ка­та на ма­ке­дон­ска­та на­род­на но­си­ја. И таа ста­на ка­ко па­ра­ван де­ка тре­ба да се пре­пра­виш и да се об­ле­чеш, ама да не изг­ле­даш уба­во. Ако збо­ру­ва­ме де­ка во Ма­ке­до­ни­ја има нај­у­ба­ви но­сии – тоа е на­ви­сти­на та­ка, би­деј­ќи од си­те на­ши со­се­ди има­ме нај­бо­гат на­кит, нај­у­ба­ви ве­зо­ви, но за жал ја има­ме из­гу­бе­но есте­ти­ка­та. Во ан­самб­лот „Ма­ке­до­ни­ја“ се тру­ди­ме кол­ку што е мож­но да ја вра­ти­ме таа есте­ти­ка на ви­стин­ска­та ма­ке­дон­ска на­род­на но­си­ја – ве­ли Ја­нев­ски.

Ко­лек­ци­о­нерс­тво­то по­драз­би­ра и од­де­лу­ва­ње на лич­ни фи­нан­си­ски средс­тва. За сре­ќа, има и нас­лед­ник, би­деј­ќи не­го­ва­та ќер­ка, ко­ја е сту­дент на фа­кул­те­тот за му­зич­ка умет­ност е трг­на­та по не­го­ви­от пат.

-Нај­го­лем дел од мо­ја­та збир­ка со­др­жи пред­ме­ти од Егеј­ски­от дел од Ма­ке­до­ни­ја, иа­ко пак, нај­те­шко е да нај­дат пред­ме­ти од тој дел, би­деј­ќи лу­ѓе­то се пре­се­ле­ни от­та­му. Ко­га бе­га­ле од Гр­ци­ја, тие оста­ви­ле сѐ зад се­бе. Ко­га ги на­о­ѓам пред­ме­ти­те од Егеј­ски­от дел на Ма­ке­до­ни­ја, 90 от­сто од нив не ги отку­пу­вам, ту­ку лу­ѓе­то ми ги по­да­ру­ва­ат. Мно­гу е жал­но ко­га ги слу­ша­те нив­ни­те при­каз­ни. Нај­че­сто ста­ри­те же­ни рас­ка­жу­ва­ат: „Ние бе­га­ме со го­ли­те ду­ши, ние ни­што не­мав­ме, ни оста­на са­мо ова што го но­сев­ме“. И по 50 го­ди­ни, тие ги чу­ва­ат пред­ме­ти­те со кои бе­га­ле од сво­и­те ог­ни­шта. Овие при­каз­ни ми се нај­дра­ги – ве­ли Ја­нев­ски, кој во збир­ка­та има око­лу 300 пред­ме­ти од Егеј­ски­от дел на Мке­до­ни­ја и тоа од Ле­рин­ско, Ко­стур­ско, Ње­гу­шко.

Во збир­ка­та не­ма са­мо ма­ке­дон­ски пред­ме­ти, ту­ку и ал­бан­ски, ром­ски, вла­шки.

-Единс­тве­но јас ги имам но­си­и­те на мег­лен­ски­те Вла­си во збир­ка­та. Тие жи­ве­ат во ед­но се­ло во Ма­ке­до­ни­ја, Ума. Тоа се но­сии од 19 век и ед­ни од нај­ста­ри­те вла­шки но­сии – ве­ли Ја­нев­ски.

Раз­го­ва­ра­ше: Але­ксан­дра М. Бун­да­лев­ска

Фо­то: Але­ксан­дар Ива­нов­ски

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.