Ристовски: Името може да се затвори само во ООН

Нај­ви­со­ко­то укра­ин­ско приз­на­ние Зла­тен ме­дал „В. И. Вер­над­ски“ од На­ци­о­нал­на­та ака­де­ми­ја на на­у­ки­те на Укра­и­на и Злат­ни­от ме­дал од Хар­ков­ски­от на­ци­о­на­лен уни­вер­зи­тет „В.Н. Ка­ра­зин“, за­ед­но со ви­со­ко­то др­жав­но приз­на­ние ме­да­лот „Пу­шкин“ да­ден од пре­тсе­да­те­лот на Ру­ска­та Фе­де­ра­ци­ја Мед­ве­дев е го­ле­ма чест и за МА­НУ – об­јас­ну­ва за „Ре­пуб­ли­ка“ ака­де­мик Бла­же Ри­стов­ски. Тој  од 2002 го­ди­на е пре­тсе­да­тел на Од­бо­рот на МА­НУ за ма­ке­дон­ско-укра­ин­ска на­уч­на со­ра­бо­тка со НА­НУ, а од 1993 го­ди­на го ра­ко­во­ди Од­бо­рот за на­уч­на со­ра­бо­тка на МА­НУ со Ру­ска­та ака­де­ми­ја на на­у­ки­те. Ова се пр­ви та­кви приз­на­ни­ја. Исто та­ка, во ми­на­та­та го­ди­на, по по­вод 80-та­та го­диш­ни­на на ака­де­мик Ри­стов­ски, во ор­га­ни­за­ци­ја на На­ци­о­нал­на­та биб­ли­о­те­ка на На­ци­о­нал­на­та ака­де­ми­ја на на­у­ки­те на Укра­и­на, на ед­но­ме­сеч­на из­лож­ба би­ла прет­ста­ве­на це­ла­та не­го­ва на­уч­но-истра­жу­вач­ка деј­ност, што прет­ста­ву­ва слу­чај без пре­се­дан кај нас.

Да­ли има­вте под­др­шка од др­жав­ни­те ин­сти­ту­ции при обез­бе­ду­ва­ње­то фи­нан­сии за па­ту­ва­ње­то во Хар­ков, Укра­и­на? Да­ли по вра­ќа­ње­то има­те ко­му­ни­ка­ци­ја со ту­каш­ни­те ин­сти­ту­ции, за­ин­те­ре­си­ра­ни ли се да ги слуш­нат Ва­ши­те су­ге­стии, пре­по­ра­ки, до­стиг­ну­ва­ња…?

Ристовски: Ин­те­рес по­стои, но гле­да­те во ка­ква фи­нан­си­ска си­ту­а­ци­ја се на­о­ѓа и на­ша­та др­жа­ва. Тоа го при­ма­ат на увид. По­вра­тен фор­ма­лен од­го­вор и до­се­га не­ма­ло. Еве и се­га из­ве­шта­јот за оваа по­се­та е ве­ќе го­тов, ќе го разг­ле­да на­ши­от Од­бор и Из­врш­ни­от од­бор и Пре­тсе­да­телс­тво­то на МА­НУ и ќе би­де ре­ги­стри­ран во на­ши­от ин­те­рен бил­тен. По­ши­ро­ка­та јав­ност обич­но оста­ну­ва не­ин­фор­ми­ра­на.

Го­ди­наш­на­ва укра­ин­ско-ма­ке­дон­ска сред­ба бе­ше ју­би­леј­на. Во тие де­сет го­ди­ни ре­чи­си по­сто­ја­но има­ме проб­ле­ми со фи­нан­си­ра­ње­то. Се­ко­гаш мо­рам да одам по  лу­ѓе, по прет­при­ја­ти­ја и да мо­лам за не­кои 1.000 или по­ве­ќе евра. Овој пат беа по­треб­ни над 3.000 евра. Др­жа­ва­та не­ма­ше мож­ност да ги обез­бе­ди средс­тва­та, па трг­нав­ме, та­ка да ре­чам, на ве­ре­си­ја. Се за­дол­жи Ака­де­ми­ја­та. Имав­ме ве­ту­ва­ње са­мо од Ми­ни­стерс­тво­то за кул­ту­ра де­ка по­ло­ви­на­та од средс­тва­та ќе ги по­кри­јат, а за дру­га­та по­ло­ви­на – ќе ви­ди­ме. Ова е таж­на­та стра­на од на­уч­на­та со­ра­бо­тка на МА­НУ со странс­тво во­оп­што.

Ка­ко пот­пре­тсе­да­тел на пр­ва­та ма­ке­дон­ска вла­да, по 20 го­ди­ни не­за­вис­ност, Ма­ке­до­ни­ја сè уште пред ООН е приз­на­та под ре­фе­рен­ца­та БЈРМ. Да­ли ма­ке­дон­ска­та др­жа­ва мо­же да го за­тво­ри проб­ле­мот со име­то?

Ристовски: Пра­ша­ње­то за име­то стои отво­ре­но и мо­же да се за­тво­ри са­мо пре­ку ООН. Ве­ру­ва­ме де­ка еден ден ќе мо­ра да се ре­ши, што по­ско­ро тоа е по­до­бро за две­те стра­ни. Тој проб­лем не е во ин­те­рес ни на са­ма­та Гр­ци­ја. Ме­ѓу­тоа, грч­ка­та по­ли­тич­ка јав­ност стра­да од еден не­по­тре­бен страв, за­што со вој­на Гр­ци­ја ја има за­зе­ме­но по­ве­ќе од по­ло­ви­на­та од ма­ке­дон­ска­та те­ри­то­ри­ја. Има­ат из­вр­ше­но го­лем ге­но­цид над ма­ке­дон­ски­от на­род во тој дел на Ма­ке­до­ни­ја и са­ка­ат да из­бри­шат сè во исто­ри­ја­та што би­ло пред 100 и по­ве­ќе го­ди­ни. Тие се мош­не чув­стви­тел­ни, би­деј­ќи на­ше­то исто­ри­ско име е свет­ски бренд и са­ка­ат да го за­чу­ва­ат са­мо за се­бе, по­ра­ди што и из­вр­ши­ја раз­ме­на на на­се­ле­ни­е­то. До­бар дел од Ма­ке­дон­ци­те од егеј­ски­от дел на Ма­ке­до­ни­ја го ис­пра­ти­ја во Тур­ци­ја или во Бу­га­ри­ја, а на­се­ли­ја хри­сти­ја­ни од Тур­ци­ја и од Бу­га­ри­ја, кои беа па­три­јар­ши­сти и се дек­ла­ри­раа ка­ко Гр­ци, иа­ко до­бар дел од нив и не зна­е­ја грч­ки ја­зик. Тоа е ед­на исто­ри­ска ре­а­ла­ност што на не­кој на­чин не­по­треб­но ги пла­ши. Од дру­га стра­на, осо­бе­но зло­сторс­тво се на­пра­ви и по Вто­ра­та свет­ска вој­на, во и по Гра­ѓан­ска­та вој­на во Гр­ци­ја. Се из­вр­ши ма­со­вен про­гон и фи­зич­ка ели­ми­на­ци­ја на Ма­ке­дон­ци­те од таа те­ри­то­ри­ја. Ра­ни­те со де­ца­та бе­гал­ци и пра­ша­ње­то за имо­ти­те на про­го­не­ти­те оста­ну­ва­ат ка­ко бол­но нас­ледс­тво. Со се­то тоа е соз­да­де­на ед­на фо­би­ја спре­ма сè ма­ке­дон­ско и тоа трае по­ве­ќе од еден век, осо­бе­но по Бер­ли­ски­от кон­грес. То­гаш Ма­ке­до­ни­ја, бла­го­да­ре­ние на при­ја­те­ли­те на Гр­ци­ја, бе­ше вра­те­на во Тур­ци­ја и оста­на во неа сè до 1912 го­ди­на. Но оста­на исто­ри­ја­та и кул­ту­ра­та што Гр­ци­ја са­ка це­лос­но да ја при­свои.

Фил­мот „Тре­то по­лу­вре­ме“ ги зо­вре стра­сти­те и во Бу­га­ри­ја. Ми­ни­сте­рот за над­во­реш­ни ра­бо­ти Ни­ко­лај Мла­дев ре­че де­ка не е вре­ме на Бал­ка­нот да се отво­ри Пан­до­ри­на­та ку­ти­ја и де­ка Ма­ке­до­ни­ја во­ди мно­гу „ан­та­го­ни­стич­ка по­ли­ти­ка“.

Ристовски: Са­мо на­уч­на­та ви­сти­на е во на­ша ко­рист. Не­за­вис­но од тоа што ние во овој ре­ги­он пос­лед­ни се ја­ву­ва­ме ка­ко ме­ѓу­на­ро­ден суб­јект, со из­во­ју­ван и приз­нат ста­тус пред свет­ска­та јав­ност, таа ви­сти­на еден ден ќе мо­ра да би­де при­фа­те­на и во ре­ги­о­нот. Тоа што збо­ру­ва­те за Бу­га­ри­ја и на­ве­ду­ва­те та­кви из­ја­ви, не е ни но­во ни не­поз­на­то. Мис­лам де­ка тие из­ја­ви ќе сплас­нат ко­га ќе дој­де ко­неч­но­то ре­ше­ние со на­ше­то вклу­чу­ва­ње во ЕУ. Ни са­ми­те тие не­ма­ат ин­те­рес да на­ста­пат про­тив прос­пе­ри­те­тот и нор­мал­ни­от раз­ви­ток на Ма­ке­до­ни­ја. При­ја­тел­ски­те од­но­си се во за­е­мен ин­те­рес. Од дру­га стра­на, чеп­ка­ње­то во „Ма­ке­дон­ско­то пра­ша­ње“ од те­ри­то­ри­ја­лен ас­пект авто­мат­ски пре­диз­ви­ку­ва се­ри­оз­на и опас­на про­во­ка­ци­ја и соз­да­ва тен­зи­ја што би има­ла по­ши­ро­ки, не са­мо ре­ги­о­нал­ни пос­ле­ди­ци. За­тоа и тоа пра­ша­ње вни­ма­тел­но се за­о­би­ко­лу­ва, да не се до­пре до срж­та.

А срж­та е во тоа што ние сме на­род со сопс­тве­на исто­ри­ја и кул­ту­ра, со сопс­твен ја­зик, со сво­ја цр­ква – по­ста­ра од не­кои од со­сед­ни­те. Спо­ред тоа, ние сме на­род со исто­ри­ски ле­ги­ти­ми­тет и на­ше­то исто­ри­ско име ни­кој раз­у­мен не мо­же да го не­ги­ра. Но пра­ша­ње­то има по­ли­тич­ки ас­пект, па по­ли­тич­ки­те и на­ци­о­нал­ни­те чув­ства на не­кои од со­се­ди­те по­не­ко­гаш се изра­зу­ва­ат и во та­кви фор­ми и не­нуж­но ги тра­у­ма­ти­зи­ра­ат ре­ла­ци­и­те за мир­на и прос­пе­ри­тет­на со­ра­бо­тка. Би­тка­та за име­то од стра­на на Гр­ци­ја, а по­вре­ме­но и од Бу­га­ри­ја, на­ви­сти­на е за­чу­ду­вач­ка за све­тот. Но ре­ал­но­сти­те се та­кви и ние не мо­же­ме да из­бе­га­ме од нив.

В го­ди­на е 100-го­ди­ниш­ни­на­та од Бу­ку­ре­шки­от до­го­вор. Оче­ку­ва­те ли да се отво­ри го­ле­ма на­уч­на де­ба­та?

Ристовски: Да, се­ка­ко ќе се отво­ри не са­мо го­ле­ма на­уч­на де­ба­та. Но во Укра­и­на е на­пол­но при­фа­те­на ма­ке­дон­ска­та исто­ри­ска и со­вре­ме­на ре­ал­ност.

Десет години македонско-украинска соработка

Ка­ко ре­зул­тат на до­се­гаш­на­та со­ра­бо­тка на МА­НУ со две­те ака­де­мии се из­да­де­ни мно­гу за­ед­нич­ки пуб­ли­ка­ции, па и реч­ни­ци. Ид­на­та го­ди­на во Ма­ке­до­ни­ја ќе се одр­жи ма­ке­дон­ско-ру­ски на­у­чен со­бир на те­ма „Бу­ку­ре­шки­от до­го­вор од 1913 го­ди­на и не­го­ви­те дол­го­роч­ни пос­ле­ди­ци за Ма­ке­до­ни­ја и за це­ла­та Ју­го­и­сточ­на Евро­па“. Таа те­ма оп­фа­ќа по­ве­ќе об­ла­сти од на­у­ка­та. Бу­ку­ре­шки­от до­го­вор е акт што тан­ги­ра по­ве­ќе зем­ји, но прв­пат дој­де и до по­дел­ба на Ма­ке­до­ни­ја, по­со­чу­ва Ри­стов­ски.

„Хар­ков­ски­от на­ци­о­на­лен уни­вер­зи­тет ‘В. Н. Ка­ра­зин‘ во Укра­и­на има 200-го­диш­но исто­ри­ско искус­тво. За жал во нив­ни­те биб­ли­о­те­ки не по­стои ни­ту ед­на ма­ке­дон­ска кни­га. Пр­ви­те ги од­не­сов­ме ние. Пред не­кол­ку го­ди­ни над 800 кни­ги од­не­сов­ме во Ки­ев“, ве­ли Ри­стов­ски.

По­ли­тич­ки­те пар­тии че­сто се по­ви­ку­ва­ат на Рам­ков­ни­от до­го­вор. Да­ли ако се спро­ве­де­ше раз­ме­на­та на те­ри­то­рии по пред­ло­гот на МА­НУ од 2001 го­ди­на, во­оп­што ќе не­ма­ше по­тре­ба од Рам­ко­вен до­го­вор и Ма­ке­до­ни­ја ќе бе­ше де­не­ска дел од Европ­ска­та уни­ја. По­крај над­во­реш­ни­от при­ти­сок од со­се­ди­те, има­ме и вна­треш­ни проб­ле­ми.

Ристовски: По­ли­тич­ки­те пар­тии се по­себ­на при­каз­на во ма­ке­дон­ска­та со­вре­ме­на исто­ри­ја и не­кои нив­ни актив­но­сти не се са­мо не­по­жел­ни, ту­ку на­не­су­ва­ат и се­ри­оз­на ште­та за по­бр­зо­то оде­ње на Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја по сво­јот нор­ма­лен и прос­пе­ри­те­тен пат.

Но нај­пос­ле тре­ба да се сфа­ти де­ка ни­ко­гаш МА­НУ не раз­мис­лу­ва­ла и во­оп­што ни­ко­гаш не­ма­ло не­ка­ков пред­лог на Ака­де­ми­ја­та за не­ка­ква по­дел­ба на те­ри­то­рии. Де­не­ска ве­ќе е обе­ло­де­не­то чии би­ле тие за­мис­ли и не тре­ба на ни­ка­ков на­чин да се по­вр­зу­ва­ат со МА­НУ. Тоа бе­ше ту­ѓа про­во­ка­ци­ја и тре­ба за­се­ко­гаш да се за­тво­ри.

Со над­во­реш­на­та ан­ти­др­жав­на во­е­на агре­си­ја на Ал­бан­ци­те во 2001 го­ди­на ние ка­ко на­род и др­жа­ва пре­тр­пев­ме огром­ни за­гу­би, не са­мо ма­те­ри­јал­ни и еко­ном­ски, ту­ку и во од­нос на уг­ле­дот и ста­ту­сот во ре­ги­о­нот и во све­тот. Таа вој­на и тој Рам­ко­вен до­го­вор ни вне­се ед­на но­ва вна­треш­на си­ту­а­ци­ја, па ка­ко да го за­бо­ра­вив­ме АС­НОМ, ка­ко да ја за­бо­ра­вив­ме ве­ков­на­та бор­ба на ма­ке­дон­ски­от на­род за соз­да­ва­ње сопс­тве­на на­ци­о­нал­на др­жа­ва.

Ко­га во 1990 – 1991 го­ди­на ја гра­дев­ме са­мо­стој­но­ста на Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја мис­лев­ме ток­му на тоа да соз­да­де­ме нај­пос­ле сво­е­и­ме­на са­мо­стој­на др­жа­ва на ма­ке­дон­ски­от на­род – со си­те ме­ѓу­на­род­но афир­ми­ра­ни пра­ва и долж­но­сти на мал­цинс­тва­та што жи­ве­ат во неа. Ме­ѓу­тоа, пра­ша­ње­то за мал­цинс­тва­та не е та­ков проб­лем ка­ков што са­ка­ат не­кои да го прет­ста­ват. Тоа што нам ни се на­ла­га де­ка Ма­ке­до­ни­ја е единс­тве­на мул­ти­ет­нич­ка, мул­ти­кул­тур­на, мул­ти­кон­фе­си­о­нал­на итн. др­жа­ва во Евро­па, тоа ап­со­лут­но е ед­на, би ре­кол, ин­си­ну­а­ци­ја од ал­бан­ски­те и од не­кои стран­ски по­ли­ти­ча­ри, кои го на­ло­жи­ја тоа пред ме­ѓу­на­род­ни­те фа­кто­ри и се­га ду­ри и не­кои на­ши по­ли­ти­ча­ри це­ло вре­ме тоа го по­тен­ци­ра­ат. Ние не сме по­мул­ти­ку­ктур­на др­жа­ва од ед­на Ср­би­ја, од ед­на Бу­га­ри­ја или од ед­на Гр­ци­ја, уште по­мал­ку пак од ед­на Ал­ба­ни­ја. Тие се да­ле­ку по­мул­ти­ет­нич­ки, по­мул­ти­кул­тур­ни. Всуш­ност, де­не­ска си­те др­жа­ви и си­те по­го­ле­ми гра­до­ви се ет­но­кул­тур­но из­ме­ша­ни. Зо­што ток­му Ма­ке­до­ни­ја е та­кси­ра­на со тој мул­ти-бе­лег? Зад­ни­на­та е јас­на и се­ри­оз­на. Та­ка и пред сто го­ди­ни ни ја за­ка­чи­ја „ма­ке­дон­ска­та са­ла­та“…

Пра­ша­ње­то е зо­што са­мо за Ма­ке­до­ни­ја се од­не­су­ва тоа „мул­ти“. Мис­лам де­ка тоа е и на­ша гре­шка што доз­во­лив­ме ал­бан­ско­то ло­би и ал­бан­ски­те по­ли­ти­ча­ри над­вор и на Бал­ка­нот, во ду­хот на Пла­тфор­ма­та на АНА, да се на­ло­жат пред ме­ѓу­на­род­ни­те фа­кто­ри и це­ло вре­ме ни се ту­тка в гла­ва де­ка са­мо ние сме мул­ти­ет­нич­ка др­жа­ва, без др­жа­во­тво­рен ле­ги­ти­мен суб­јект, па мо­же да пра­ват што са­ка­ат со Ма­ке­до­ни­ја.

А ние во ми­на­то­то и во це­ли­от тек на Ан­ти­фа­ши­стич­ка­та вој­на не во­дев­ме бор­ба за мул­ти­ет­нич­ка Ма­ке­до­ни­ја, ту­ку бор­ба за ед­на на­ша др­жа­ва Ма­ке­до­ни­ја, во ко­ја си­те ќе има­ат де­мо­крат­ски чо­ве­ко­ви и гра­ѓан­ски пра­ва, но и об­вр­ски, со пол­на рам­но­прав­ност на гра­ѓа­ни­те. И да не за­бо­ра­ва­ме, ду­ри и со тој Рам­ко­вен до­го­вор има ре­зул­та­ти што кај нас се под­за­бо­ра­ва­ат: соз­да­дов­ме Устав во чи­ја пре­ам­бу­ла стои де­ка Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја е уни­тар­на др­жа­ва на ма­ке­дон­ски­от на­род и на мал­цинс­тва­та што ка­ко „де­ло­ви“ од дру­ги на­ро­ди жи­ве­ат во неа.

Не­сре­ќа­та е во тоа што Ал­бан­ци­те ни­ко­гаш не са­ка­ле и не са­ка­ат да би­дат мал­цинс­тво. Тие со ве­ко­ви се на­вик­на­ти да би­дат ра­ко­во­ден и вла­де­јач­ки на­род. Во те­кот на ос­ман­ли­ско­то вла­де­е­ње, ба­рем од XV век на­ва­му, Ал­бан­ци­те беа вла­де­тел­ски на­род за­ед­но со Тур­ци­те, со си­те мус­ли­ма­ни. А ние це­ло вре­ме бев­ме са­мо пот­чи­не­та ра­ја. По Скен­дер Бег тие до­би­ја имиџ на во­инс­тве­но на­се­ле­ние, па трг­ну­вај­ќи од тоа Тур­ци­те и од сопс­тве­ни­те ин­те­ре­си им ја да­доа се­та власт на Ал­бан­ци­те во Ма­ке­до­ни­ја, па и во до­бар дел на Тур­ци­ја. На­ши­от крал Мар­ко еден век пред тоа оста­на на кра­јот и за­ги­на ка­ко тур­ски ва­зал. Па и са­ми­те ние го за­бо­ра­ва­ме… Тре­ба да се знае де­ка са­мо од XV do XVII век, на пр., во Ос­ман­ли­ска­та Им­пе­ри­ја има­ло 25 ве­ли­ки ве­зи­ри (пре­ми­е­ри) Ал­бан­ци, а од са­ми­те Тур­ци са­мо 19 стиг­на­ле до таа нај­ви­со­ка по­зи­ци­ја во др­жа­ва­та. Па це­ла­та гар­да на сул­та­нот би­ла со­ста­ве­на са­мо од Ал­бан­ци! Го­лем е бро­јот на Ал­бан­ци­те што би­ле гу­вер­не­ри, ве­зи­ри, ва­лии, бе­го­ви и па­ши. Це­ла Ма­ке­до­ни­ја би­ла под нив­на власт. На­ши лу­ѓе ни па­да­ри по се­ла­та не мо­же­ле да би­дат. Тие це­ло вре­ме има­ле пра­во да но­сат оруж­је и да го упо­тре­бу­ва­ат. Поз­на­то е ка­чаш­тво­то ка­ко си­стем и за ет­нич­ко про­ши­ру­ва­ње. За­тоа до ско­ро си­те то­по­ни­ми и дла­бо­ко во Ал­ба­ни­ја беа ма­ке­дон­ски, па и це­ла­та ми­кро­то­по­но­ми­ја. За­тоа и из­да­ва­ње­то на по­штен­ска­та мар­ка од ди­ре­кто­рот на Ма­ке­дон­ски по­шти, бо­ре­цот од УЧК Ејуп Ру­сте­ми, по по­вод „сто­го­диш­ни­на­та од ос­ло­бо­ду­ва­ње­то на Скоп­је“ од Ал­бан­ци­те, е крај­но не­од­го­во­рен чин. Тоа, пр­во, исто­ри­ски е ап­со­лут­но не­точ­но – ка­кво ос­ло­бо­ду­ва­ње на Скоп­је пред 100 го­ди­ни! Ос­ло­бо­ду­ва­ње од ко­го? Ка­ко мо­же да има „ос­ло­бо­ду­ва­ње“, а не­ма ни­ед­на пу­шка ис­пу­ка­на! Ко­со­ва­ри со во­зо­ви во­о­ру­же­ни до­а­ѓа­ат ту­ка кај сво­и­те, си се по­че­сту­ва­ат и си се вра­ќа­ат на­зад со­се це­ло­то оруж­је. Ние це­ло­то вре­ме до кра­јот на Ос­ман­ли­ска­та Им­пе­ри­ја оста­нав­ме са­мо – ра­ја, а тие гос­по­да­ри. Тие мо­жеа да се шко­лу­ва­ат, да би­дат на се­ка­ква др­жав­на функ­ци­ја, а ние бев­ме са­мо ѓа­ур­ска ма­са што не­ма­ше ни­ка­кви пра­ва, осо­бе­но до по­ло­ви­на­та на 19 век.

Да­ли се­га не по­стои мож­ност Ма­ке­дон­ци­те да го за­гу­бат кор­ми­ло­то, ра­ко­во­де­ње­то на др­жа­ва­та, ал­бан­ски­от по­ли­тич­ки еша­лон ко­га-то­гаш ќе по­ба­ра функ­ци­ја­та пре­ми­ер да ја вр­ши Ал­ба­нец.

Ристовски: Ве­ќе и го ба­ра­ат тоа. Не е грев што ба­ра­ат, но кој ќе им го да­де во ва­кви окол­но­сти што са­ми­те ги соз­да­ва­ат. Ние имав­ме Ал­ба­нец и пре­тсе­да­тел на На­род­но­то со­бра­ние. Но мо­ра­ме да би­де­ме свес­ни де­ка Ма­ке­до­ни­ја ќе би­де ма­ке­дон­ска са­мо до­де­ка го но­си име­то Ма­ке­до­ни­ја. За­тоа и ал­бан­ски­те по­ли­ти­ча­ри ин­си­сти­ра­ат на не­кој на­чин да го сне­ма тоа име. Ка­ко са­ка не­ка се ви­ка др­жа­ва­та, са­мо да не би­де Ма­ке­до­ни­ја со Ма­ке­дон­ци. За­тоа тие ста­наа и про­тив Ма­ке­дон­ска­та ен­цик­ло­пе­ди­ја и уште ви­ка­ат по неа. А во таа ен­цик­ло­пе­ди­ја не­ма ни­што ан­ти­ал­бан­ско. Ал­бан­ци­те се за­ста­пе­ни по­ве­ќе откол­ку што е нор­мал­но. Но, во неа не се збо­ру­ва за Ал­бан­ци­те над­вор од Ма­ке­до­ни­ја. А ни­кој кај нас не обе­лу­ва заб за Ен­цик­ло­пе­ди­ски­от ал­бан­ски реч­ник на Ал­бан­ска­та ака­де­ми­ја на на­у­ки­те, во кој по­ло­ви­на­та Ма­ке­до­ни­ја е вклу­че­на и Ма­ке­дон­ци­те во­оп­што ги не­ма…

Да­ли Вла­да­та е прем­но­гу фле­кси­бил­на во тој пог­лед? Во оп­шти­на­та Ча­ир ве­ќе те­че про­це­сот на пре­и­ме­ну­ва­ње на учи­ли­шта­та.

Ристовски: Јас сè уште се на­де­вам де­ка тоа пра­ша­ње ќе се ре­ши раз­ум­но. По­треб­но е да се раз­вие чув­ство­то де­ка Ал­бан­ци­те жи­ве­ат рам­но­прав­но во ед­на др­жа­ва што со ве­ко­ви е соз­да­ва­на од ма­ке­дон­ски­от на­род и де­ка тре­ба да ја по­чи­ту­ва­ат таа др­жа­ва и ка­ко сво­ја.

Но, све­до­ци сме де­ка Ал­бан­ци­те во Ма­ке­до­ни­ја пре­ку пре­и­ме­ну­ва­ње на учи­ли­шта­та, ули­ци­те, пло­шта­ди­те, гра­дат две па­ра­лел­ни др­жа­ви, ме­сто мул­ти­ет­нич­ко и мул­ти­кон­фе­си­о­нал­но оп­штес­тво. Зар не ни се слу­чу­ва фе­де­ра­ли­за­ци­ја на те­рен?

Ристовски: Де фа­кто, еле­мен­ти на фе­де­ра­ли­за­ци­ја ве­ќе се узур­пи­ра­ни. Ме­ѓу­тоа, да не за­бо­ра­ва­ме де­ка за тоа не се ви­нов­ни тие. Доз­во­лив­ме ед­но „ет­нич­ко чи­сте­ње“ во на­ша­та др­жа­ва, тоа најм­но­гу се изра­зи по Охрид­ски­от до­го­вор и со ре­фе­рен­ду­мот, но го има­ше и прет­ход­но. На при­мер, во Ара­чи­но­во до 1934 – 35 го­ди­на жи­ве­е­ше са­мо ед­но ал­бан­ско се­мејс­тво, де­не­ска ре­чи­си не­ма ма­ке­дон­ско. Ара­чи­но­во ста­на цел град. Ако ги зе­ме­те ими­ња­та на се­ла­та и ми­кро­то­по­ни­ми­ја­та ќе ви­ди­те де­ка тоа би­ле са­мо ма­ке­дон­ски те­ри­то­рии со ма­ке­дон­ски жи­те­ли, но по­сте­пе­но со на­ста­пу­ва­ње­то на Ал­бан­ци­те пре­ку раз­ни за­кон­ски и осо­бе­но не­за­кон­ски де­ја­ни­ја и на­силс­тва тие ги за­зе­доа на­сел­би­те ед­на по ед­на.

Зо­што Ма­ке­до­ни­ја не ус­пеа да се обе­ди­ни по бал­кан­ски­те вој­ни?

Ристовски: Ние де­не­ска сме по­де­ле­ни пред сè за­тоа што во те­кот на Бал­кан­ски­те вој­ни на­ша­та Ре­во­лу­ци­о­нер­на ор­га­ни­за­ци­ја на че­ло со Але­ксан­дров и Про­ту­ге­ров се бо­ре­ше за обе­ди­ну­ва­ње со Бу­га­ри­ја. По­сто­јат ил­јад­ни­ци до­ку­мен­ти што све­до­чат за тоа. Не из­ле­гоа ка­ко ма­ке­дон­ски на­ци­о­на­лен суб­јект и не бе­ше пос­лу­шан гла­сот на Ма­ке­дон­ско­то на­уч­но–ли­те­ра­тур­но дру­гарс­тво и на Ма­ке­дон­ска­та ко­ло­ни­ја во Пе­тер­бург да се соз­да­де единс­тве­на ма­ке­дон­ска др­жа­ва, ко­ја ќе го обе­ди­ни ма­ке­дон­ски­от на­род и ка­ко суб­јект да на­ста­пат пред ме­ѓу­на­род­ни­от фа­ктор. Тоа е клуч­ни­от проб­лем по­ра­ди кој ние сме де­не­ска по­де­ле­на зем­ја, со че­сто проб­ле­ма­ти­зи­ра­на перс­пе­кти­ва. Ние уште го фа­ли­ме Але­ксан­дров де­ка упо­тре­бу­вал „обе­ди­не­та Ма­ке­до­ни­ја“! Да, обе­ди­не­та Ма­ке­до­ни­ја, но ка­ко Бу­га­ри за обе­ди­ну­ва­ње со Бу­га­ри­ја. Тоа це­ло вре­ме бе­ше не­го­ва еги­да. Отка­ко Бу­га­ри­ја ќе ја из­гу­бе­ше вој­на­та, то­гаш се фа­ќа­ше за авто­но­ми­ја на Ма­ке­до­ни­ја, ама со Бу­га­ри и со соз­да­ва­ње перс­пе­кти­ва за обе­ди­ну­ва­ње.

Ни­ко­гаш не се при­фа­ти­ја про­грам­ски­те по­сту­ла­ти на опол­но­мо­ште­на­та Ма­ке­дон­ска ко­ло­ни­ја, на Дру­гарс­тво­то и Ма­ке­дон­ски­от ре­во­лу­ци­о­не­рен ко­ми­тет на Чу­пов­ски, со јас­на про­гра­ма за ма­ке­дон­ска на­ци­ја, ма­ке­дон­ски ја­зик, ма­ке­дон­ска цр­ква и ма­ке­дон­ска др­жа­ва. Тоа се че­ти­ри­те еле­мен­ти што уште во 1902 го­ди­на Дру­гарс­тво­то ги по­ста­ви во пи­ша­на­та и об­ја­ве­на на­ци­о­нал­на про­гра­ма. На­ши­от на­род сè уште не ни знае за неа. Тоа се ос­но­ви­те на сè дру­го. Ни­кој не се освр­ну­ва де­ка ние пред по­ве­ќе од 100 го­ди­ни сме има­ле не са­мо ма­ке­дон­ско соз­на­ние, ту­ку и ма­ке­дон­ска на­ци­о­нал­на про­гра­ма со си­те по­сту­ла­ти што ги има де­неш­на­та ма­ке­дон­ска др­жа­ва – са­мо на це­ла­та те­ри­то­ри­ја. Ние за­бо­ра­ва­ме де­ка имав­ме уште во XIX век Ма­ке­дон­ско на­род­но со­бра­ние, Ма­ке­дон­ска при­вре­ме­на вла­да, Ма­ке­дон­ска вој­ска итн.

Ка­ко мо­же де­не­ска да се ос­по­ру­ва ја­зи­кот што е ко­ди­фи­ку­ван и во­ве­ден во пра­ктич­на служ­бе­на упо­тре­ба со чл. 12 од Уста­вот на Дру­гарс­тво­то уште во 1903 го­ди­на, пра­ктич­но ве­ри­фи­ку­ван со кни­га­та „За ма­ке­дон­ски­те ра­бо­ти“ (1903) и со спи­са­ни­е­то „Вар­дар“ (1905). Таа про­гра­ма на­пол­но ја усвои и Ма­ке­дон­ски­от ли­те­ра­ту­рен кру­жок во Со­фи­ја. Тој ја­зик и пра­во­пис по ни­што ос­нов­но не се раз­ли­ку­ва од де­неш­ни­от ма­ке­дон­ски ли­те­ра­ту­рен ја­зик. Во 1944 го­ди­на  глав­но са­мо др­жав­но се оза­ко­ни тој ја­зик, а ос­но­ви­те беа исти. Ми­сир­ков го по­ста­вил врз на­уч­ни ос­но­ви, не­ма­ше по­тре­ба од ре­ви­ди­ра­ње. А Ми­сир­ков бе­ше уче­ник на нај­поз­на­ти­те то­гаш­ни уни­вер­зи­тет­ски сла­ви­стич­ки и лин­гви­стич­ки умо­ви, не­го­во­то исто­ри­ско и лин­гви­стич­ко обра­зо­ва­ние е ши­ро­ко, а не­го­во­то жи­вот­но искус­тво му овоз­мо­жи да вле­зе во по­ри­те на ма­ке­дон­ско­то пра­ша­ње и да нај­де со­лу­ции што има­ат перс­пе­кти­ва за раз­ви­то­кот на Ма­ке­до­ни­ја. За жал, тоа Ре­во­лу­ци­о­нер­на­та ор­га­ни­за­ци­ја по Илин­ден не мо­же­ше да го сог­ле­да.

Да­ли во Ма­ке­до­ни­ја де­нес до­вол­но се по­чи­ту­ва де­ло­то на Ми­сир­ков?

Ристовски: Ако зе­ме­те пред­вид де­ка не­ма ни ед­на гим­на­зи­ја во Скоп­је што го но­си не­го­во­то име, освен Ин­сти­ту­тот за ма­ке­дон­ски ја­зик, то­гаш дај­те го са­ми од­го­во­рот. Но се­га ве­ќе има­ме и два спо­ме­ни­ка во Скоп­је. Се сог­ле­да зна­че­ње­то и на пре­тсе­да­те­лот на Дру­гарс­тво­то Д. Чу­пов­ски, па и тој за­ста­на су­ве­ре­но на пло­шта­дот.

Кр­сте Пе­тков Ми­сир­ков во Укра­и­на се шко­лу­вал во Пол­тав­ска­та ду­хов­на се­ми­на­ри­ја (1895-1897), а ед­на го­ди­на сту­ди­ра­ше, а по­доц­на и ра­бо­те­ше во Оде­са. Ту­ка го от­пе­ча­ти спи­са­ни­е­то „Вар­дар“. За­тоа во Оде­са во 2008 го­ди­на, со од­лу­ка и за сме­тка на Гра­до­на­чалс­тво­то, све­че­но бе­ше по­ста­ве­на и спо­мен-пло­ча на Ми­сир­ков со нат­пис: „Во овој дом во 1909-1913 го­ди­на жи­ве­ел и ра­бо­тел ма­ке­дон­ски­от на­уч­ник и кул­тур­но-на­ци­о­на­лен де­ец Кр­сте Пе­тков Ми­сир­ков (1874-1926)“. Тоа е единс­тве­но та­кво ме­мо­ри­јал­но од­бе­ле­жу­ва­ње.

Да­ли МА­НУ се под­го­тву­ва да ја за­вр­ши Ен­цик­ло­пе­ди­ја­та, ко­ја во 2009 го­ди­на про­бу­ди мно­гу ду­хо­ви.

Ристовски: Ќе мо­ра да се за­вр­ши. Вре­ме­то по­твр­ди не­кои ра­бо­ти. Пре­диз­ви­ку­ва­ње­то на Ал­бан­ци­те соз­да­ва ус­ло­ви и за не­кои пре­тен­ден­ти за власт. Пра­ша­ње­то про­тив Ен­цик­ло­пе­ди­ја­та го по­кре­наа Ал­бан­ци­те уште во 2005 го­ди­на, тие не са­каа да би­де тоа Ма­ке­дон­ска ен­цик­ло­пе­ди­ја. А ка­ква тре­ба да би­де? Во нив­на­та ака­де­ми­ја во Ти­ра­на на­пра­ви­ја Ал­бан­ски ен­цик­ло­пе­ди­ски реч­ник во кој Ма­ке­дон­ци­те во­оп­што не се спом­ну­ва­ат. Ни­е­ден од кај нас ни­ту го разг­ле­дал тој реч­ник, ни­ту обе­ли заб пред јав­но­ста. А тоа е ан­ти­ма­ке­дон­ско де­ло. Ние во на­ша­та Ен­цик­ло­пе­ди­ја не на­пра­вив­ме ни­е­ден ан­ти­ал­бан­ски гест, во­дев­ме сме­тка де­ка жи­ве­е­ме за­ед­но, тоа се на­ши гра­ѓа­ни и тие нор­мал­но вле­гу­ва­ат во оваа ен­цик­ло­пе­ди­ја. Но ние тре­ба да има­ме сво­ја ен­цик­ло­пе­ди­ја ка­ко што има­ат си­те др­жа­ви.

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.