Со промоцијата на збирката раскази „Невидлива жена и други раскази“, најновата книга на Славенка Дракулиќ, почна годинешното издание на фестивалот „BookStar“, во организација на „Антолог“.. Дракулиќ ја доби наградата за книга што ја одбележува 2018 година и по тој повод престојуваше во Скопје. Со неа разговаравме за тоа дали со староста стануваме невидливи, што се случува со нашите тела, со нашиот однос кон другите и – уште поважно, со односот на другите кон нас? За меѓучовечките односи, за релациите меѓу родителите и децата, за заминувањето, исчезнувањето, заборавањето, болеста, срамот и болката, за најдлабоките чувства за кои не се осмелуваме да зборуваме…За пишувањето и за новинарството како професија која влегува под кожата…
Фестивалот „Букстар„ се отвори со промоцијата на Вашата книга „Невидлива жена и други раскази“. Книгата се занимава со темата стареење…Возрасна жена ги загуби синот и сопругот и останува само со ќерката. Со неа нема многу разбирање. Дали е ова вистинита приказна, дали е нечие искуство, на Ваш близок, на некој во вашето опкружување?
-Книгата ја напишав во облик на раскази кои се всушност 16 раскази кои не се нужно поврзани меѓу себе иако има неколку тематски групации, како односот со мајката, значи семеен дел, стар брачен пар, една љубовна приказна итн. А што се однесува на темите, всушност сите тие теми се насекаде околу нас. Кога еднаш ќе погледнете, а ние обично не гледаме, може да ги најдете. А никогаш не може да се каже дали и колку има во нив животно искуство, а всушност теоретичарите тврдат дека кога еднаш нешто ќе стигне на хартија, во пишан облик, тогаш тоа е веќе фикција. Мене мотивацијата ми беше дeка всушност такви книги нема, а дека тоа е тема која е социјална, особено социјална, но многу малку се пишува за искуството на постарите жени, па сакав малку и во тоа да се впуштам, да се обидам да го артикулирам тоа чувство на фрагилноста, стравот од самотија, од болест, страв од смртта, сите тие теми се обидов да ги дадам од визура на стареењето.
Ќерката во Вашата книга се плаши од сликата на сопствената мајка. Се плаши од стареење, го гледа нејзиното тело гледајќи ја сопствената копија. Треба ли да се плашиме од стареењето? Дали Вас тоа ве плаши?
-Дали треба да се плашиме од стареење? Луѓето се плашат од стареење затоа што тоа ги става во некаква позиција , пред се поради нашата култура. Во нашата западна цивилизација нема место за старци. Старите традиционални друштва имале места за старите луѓе, всушност тие биле почитувани, но во нашата цивилизација се слави брзината, се слави младост, се слави убавината, телото…и секој што не припаѓа во оваа категорија се чувствува можеби не прекуброен, туку провиден, невидлив, се чувствува како граѓанин од втор степен, особено поради тоа што денеска не се живее повеќе во големи заедници, па оттаму старите луѓе се чувствуваат уште и физички изолирани. Да се плашите од староста или не?-тоа навистина е индивидуално, бидејќи има стари луѓе кои живеат во добри услови, кои уште работат, доколку се занимаваат со интелектуална работа. Но, поголемиот дел од постарата популација доаѓа во потешка ситуација отколку кога работеле. Таа невидливост на тие луѓе, било да станува збор за семејство, за пријатели, добро пријателите ќе ги задржите, но во општеството фактички стануваш невидлив во тие години. И всушност стануваш некој кој само троши пари. Мора да им се даде пензија, осигурување… итн.
Сметате ли дека мажите гледаат поинаку на стареењето отколку жените?
-Видете мажите и жените се различни. Имаат различна положба во општеството, па оттука нормално дека и староста ќе им биде различна. Живееме во патријархат и тоа е машка улога, главна и доминантна. Прво тие не се гледаат себеси исто како што ние се гледаме. Знаете дека за повозрасниот маж се вели дека е како старото вино, колку постар, толку подобар. Друго прашање е дали жените со тоа би се сложиле. А тоа доаѓа од доминацијата во општеството и моќта која сосема сигурно во еден шатријархат ја имаат мажите. Но, сум видела дека без оглед на тоа што тие гледаат и чувствуваат, дека моментот кога ја губат повластената положба во општеството, кога ќе престанат да бидат шефови, директори, престануваат да бидат важни и кога ќе дојдат во онаа категорија-пензионери, дека тоа е многу тешко за нив. Сум го видела тоа преку многу примери, околу себе , насекаде. Тоа е целата негова моќ, а тој со тоа ја губи својата моќ. Со жените е поинаку. Жените секогаш се мултитаскинг. Имаат многу задачи, сето тоа го сработуваат и кога ќе завршат со професионалната кариера им останува повеќе време за оние останатите задачи, но сеуште имаат многу обврски. Сум читала дека тие полесно го доживуваат тој премин и дека во некоја смисла им олеснува бидејќи имаат повеќе време и помалку обврски. Сепак го немаат целото време за себе, за семејството, пред се и за пријателите итн. Значи тие некако работат две работи и сега онаа втората работа сепак им останува, тука нема пензионирање. И тоа им е некакво психолошко олеснување. Но, има еден друг момент во тоа наше општество, во таа западна цивилизација, а тоа е дека жените имаат „задача“, со оглед на тоа дека се слави убавината, да бидат убави и млади колку што може подолго. Особено во капитализмот има цел низ индустрии за убавина, која оди од козметика, до начин на исхрана, гимнастика, занимавање со телото, до пластични операции…значи вистинска цела индустрија која заработува милиони, а се заснова на тоа да ве убеди дека никогаш не сте доволно убави, млади…Така што жена од 60 години ќе изгледа како да има 50, жена од 50 години ќе изгледа како да има 40 итн. Сето тоа се помести бидејќи жените се трудат во склад со таа идеја за убавината, која преовладува, да бидат и понатаму колку што може помлади и ако некој не и се покори на таа тенденција-тоа е срамота. Срамота е да покажувате бела коса, или се запуштиш во облекување или не се шминкаш…Тоа можеби кај нас не се гледа толку на тој начин бидејќи нашето општество е прилично традиционално, но на запад, особено во САД, голема енергија, пари и сила се вложуваат да покажеш дека сеуште си млада, атрактивна итн, бидејќи тоа е сеуште, нема да речам единствена, бидејќи не е повеќе, но е еден од важните критериуми како се евалуира жената.
Сметате ли дека е во ред жената да се вреднува според надворешниот изглед?
-Не зборувам во смисол на вредности. Јас како феминистка особено не го вреднувам тоа. Јас како феминистка сум против тоа и сметам дека жените треба да изгледаат онака како што се чувствуваат. Но, не постои такво нешто. Ние сме социјални битија, ние живееме во општество кое условува низа нешта, па ти не можеш да бидеш црна овца, ако не одлучиш да бидеш црна овца. Ако одлучиш да бидеш црна овца тогаш е во ред, но поголемиот број жени не сакаат да бидат црни овци и всушност тоа стана на некој начин прашање на пристојност.Дали изгледаш пристојно да можеш да излезеш надвор и да не те гледаат како црна овца. Така што феминистките со десетлетија се борат против тој идеал на убавината, но секое општество, всушност секоја цивилизација секогаш имала идеали на убавината од божицата Афродита, па Вилендорфска Венера па се наваму. Ние како феминистки можеме да негодуваме, да пишуваме, можеме да ги освестуваме жениште-се што всушност прават феминистките, но тоа и понатаму е еден доминантен аспект во односот кон жените. Но, сега веќе можеме да речеме „еден од…“, не е единствен, како на пример пред сто години кога тоа бил единствен критериум за вреднување на жената.
Што би требало, според Вас постарите да ги советуваат помладите? Што Вие ја советувате Вашата ќерка?
-Сметам дека воопшто не ги советуваат, бидејќи тоа не е таков однос. Ќерките сакаат колку може побргу да се еманципираат. Ќе замине од дома и нема да ја слуша мајка си, сигурна сум во тоа. Нас секогаш нивното здолниште ќе ни биде прекусо, дека ќе и студи, пантолоните претесни, маичката прекуса, дека во училиште не може да оди со шминка…Јас кога одев во основно моите родители не ми дозволуваа да носам тенки свилени чорапи-најлонки, носев дебели чорапи, ниту потпетици. Денеска како одат девојките во училиште мене ми се верува. Но, тоа е сепак, прашање на модата, а модата е индустрија и тоа е еден затворен круг. Мислам дека тоа не е веќе прашање на слушање на мајка си, туку е прашање на општествено освестување на жените за тоа што тие можат и колку тука игра улога нивната личност. Тие можат да се изборат за нешто друго. Можат да речат „не“. Но, младите жени ја немаат таа самосвест, нив модата им е најважна и ако нешто е ужасно да се носи, тие сепак ќе го облечат само за да бидат во тек со модните трендови. Јас таа фаза на советување многу одамна ја поминав. Мојата ќерка е возрасна жена. Сметам дека не е прашањето толку во советувањето, колку во воспитувањето. Ако го воспитувате да мисли слободно и да има одреден вредносен систем, тогаш детето и само некако ќе се снајде. Не знам колку јас бев примерен родител, но мојата ќерка сепак некако добро се ориентираше.
Автор сте на првата феминистичка книга во Источна Европа. Станува збор за збирка новинарски текстови објавени под наслов „Смртните гревови на феминизмот“. Како дојде до идејата да се печати книгата?
-Уф, тоа беше многу одамна. Тоа беше 1984 година, поминаа 35 години оттогаш. Пишував колумни за весници на таа тема. Во тоа време почнавме некако да артикулираме такви теми, една мала група во Загреб и во Белград, па имаше во Словенија, можеби некој и во Скопје се сеќава на тоа. Беше мошне важно да се пишува во медиумите за тоа . пишувавме во медиумите за жени, како „Свијет“, „Базар“, „Старт“, „Данас“, „Практична жена“ и други. Тоа беа весници кои жените ги читаа, па можевме да артикулираме. Мене како на нивинарка ми беше лесно сето тоа да го соберам, тие колкумни беа многу популарни, и ги објавив. А, што е најлошо во поглед на таа книга, кога фрлам поглед на неа од оваа дистанца, дека голем број од тие теми се повторно актуелни. А тоа според, мое мислење, не е добар знак.
Вашите романи се инспирирани од сопствените искуства. Во „Холограми на стравот“ пишување за искуствата на болните на дијализа, во „Тело на нејзиното тела“ пишувате за средбите со донорите, бидејќи бевте подложени на трансплантација на бубрег, во „Фрида или за болката“ пишувате за искуството од болеста, но потоа во романот „Како да ме нема“ според кој е снимен и филм, пишувате за силувањето на Муслиманките во текот на војната во Босна и Херцеговина…Од каде идејата за ваков роман? За оваа тема? Како избирате за што ќе пишувате?
-Пишувам романи од самиот почеток. И „фикшн“ и „нон фикшн“, книги есеи, и романи. За војната беше уште и „Балкан експрес“, „Не би згазнале ниту мравка“, Како го преживеавме комунизмот“, „Кафе Европа“, „Музејот на комунизмот“…Пишував постојано, но кога дојде војната и кога се појавија тие силувани жени од Босна, јас пишував новинарски текстови. Ми се чинеше дека тие новинарски текстови не можат вистински да пренесат што навистина се случувало таму, бидејќи не можеш никогаш да дојдеш толку далеку да ја доловиш психолошката состојба на една таква личност за читателите да се идентификуваат со личноста. Така јас од свои лични разговори, интервјуа и документација која е навистина обемна, одлучив да направам нешто што не е ниту роман, ниту репортажа, тоа се нарекува„ мешавина“. Врз основа на документација на вистинити настани, вистинити елементи, вистинити ситници, како на пример како се живеело во логорите, што се случувало тоаму…Се она што се случило е вистинито, но не му се случило само на еден од ликовите туку на повеќето од нив. Од сите тие личности да исконструирате еден лик. Јас тие жени ги претворив во една бидејќи ми се чинеше дека на тој начин читателите може да се доближат повеќе и да се идентификуваат. Тоа функционираше. Во тоа време мои колеги објавуваа книги со сведоштва. Тие се нешто друго, тоа не е за читање. Тоа не може да го читате. Можеби пет или десет сведоштва ќе прочитате, но повеќе тоа не оди. Според мене тоа искуство би требало да се пренесе на начин кој ќе допре до читателот. А потоа го направивме и филмот кој исто така беше многу добро примен, книгата сеуште и денеска се продава и се чита…Неодамна излезе превод во германија. Темата е страшно, но тоа секогаш е предизвик како една вака тешка тема, стилски ќе се обработи. Тоа беше мој предизвик како писател.
Што пишувате во моментов? Работите ли на некој роман?
-Не сега не пишувам. Неодамна ја објавив зборката раскази „Невидлива жена…“ и тоа бара концентрација и работа од друг вид. Работам на една книга есеи, за што и онака постојано пишувам и планирам тоа да биде нешто како „Кафе Европа 2“.
Работевте како новинар, Вашите текстови се објавуваат во реномирани весници. Што претставува за Вас новинарството? Како гледате на оваа професија? Каде се пронаоѓате повеќе во новинарството или во писателските води?
-Пишувам и едно и друго и драги ми се и двете. Мислам дека жанрот зависи од темата. Ако е некоја тема која новинарството може , а често во новинарството пишуваш неделно неколку текстови и та е повеќе нешто тековно, коментар, анализа… А работата на романите е пообемна. Ми се чини и дека тоа е сосема друг вид работа. Она што јас го пишувам во романите, тоа се психолошки романи. За да напишеш еден таков роман имаш доста работа, да се занимаваш со личноста во себе, да читаш некои текстови…Пред извесно време ја објавив книгата за Милева Ајнштајн. За тоа ми требаше обемна подготовка, што работеле, што другите пишувале за нив…се она што претставува подготовка, истражување, кое е многу обемно. Или онаа за Дора Пикасо и за сето тоа треба претходно долго време да се занимаваш за да ги напишеш. Тоа е друг вид работа, бавна, обенма, бара голем труд, енергија, психолошкиот роман мораш сериозно да го сработиш за да биде уверлив. Новинарството е кога за нешто треба брзо да се реагира, некој коментар. И едното и другото ми се драги и воопшто не би престанала да се занимавам со нив, под услов да можам да избирам што ќе пишувам. Тоа е најважно.
Што би им порачале на помладите колеги новинари?
-Ништо не би им порачала. Би им порачала да не одат на новинарство.Најважната порака: Немојте да бидете новинари, бидејќи денеска условите за работа на новинарите се многу тешки. Зависи во кои медиуми се, но печатените медиуми повеќе немаат никаква смисла, се печатат мали тиражи, тоа се повеќе блиц-вести, се се сведува на фотографија. Во подем се електронските медиуми. И тука нема некое големо истажувачко новинарство. Немаме слободен печат. Тоа што ние некогаш го замислувавме како слободни печатени медиуми-не е, туку тие ако претходно беа на партијата, сега се на корпорации, така што нема слобода на медиумите а платите се мали. Тие не вработуваат, туку ве претвораат во прекаријат-тоа е новиот збор за пролетаријат и тоа не е оној тип на новинарство со кое јас израснав и кое јас го пишував, тоа е нешто сосема друго, за жал.
фото: Александар Котевски
Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.
