Славко Јаневски во неговото последно интервју: Секој може да те обвини

И пи­са­те­лот  Сла­вко Ја­нев­ски, та­тко­то на ма­ке­дон­ски­от ро­ман, не по­ми­на лес­но кај лу­стра­то­ри­те. Бил ко­дош, или ка­ко што уме­ат да ка­жат, ги оз­бо­ру­вал сво­и­те ко­ле­ги. Тој се нај­де на ли­ста­та на лу­стри­ра­ни со­ра­бот­ни­ци со тај­ни­те служ­би од стра­на на Комисијата за верификација на фактите.

Ака­де­ми­кот и пи­са­тел со со­ра­бот­нич­ко име „Слав­јан“, сво­јот ко­ле­га, авто­рот на „Пи­реј“, Пе­тре М. Ан­дре­ев­ски, го оце­нил ка­ко слаб и ни­ка­ков пи­са­тел. Но би­деј­ќи е по­чи­нат, не­го­во­то до­сие не е об­ја­ве­но.

Ре­а­ги­ра­ше не­го­во­то се­мејс­тво сме­тај­ќи де­ка се ра­бо­ти за од­лу­ка  до­не­се­на пост­хум­но, од­нос­но без пра­во на лич­но мис­ле­ње и пра­во на од­бра­на на Ја­нев­ски.

– Со ог­лед на тоа де­ка акту­ел­ни­от нас­лов на За­ко­нот за лу­стра­ци­ја се од­не­су­ва на вр­ше­ње јав­ни функ­ции во мо­мен­тов или во ид­ни­на, за­тоа што иде­ја­та е да се спре­чи вр­ше­ње функ­ци­ја со ко­ја би се кр­ше­ле чо­ве­ко­ви­те пра­ва, од­лу­ка­та на Ко­ми­си­ја­та да би­де лу­стри­ран по­ра­не­шен но­си­тел на јав­на функ­ци­ја ста­ну­ва ап­сурд­на – ре­а­ги­ра се­мејс­тво­то.

„Ре­пуб­ли­ка“  го об­ја­ву­ва пос­лед­но­то ин­терв­ју со Сла­вко Ја­нев­ски, об­ја­ве­но во „Сто­жер“, во мај 1998 го­ди­на. Со поз­на­ти­от ма­ке­дон­ски пи­са­тел раз­го­ва­рал писателот То­дор Ча­лов­ски.

ЗАРОБЕНИК НА СОПСТВЕНАТА ХИПНОЗА

Разговор на Тодор Чаловски со македонскиот писател

Славко Јаневски (1920 – 2000)

Разговорот е првпат објавен во „Стожер“, Ревија за литература, култура и уметност, год. 2 бр. 21­22. (мај­јуни), Скопје 1998.

Славко Јаневски е еден од нашите најистакнати, најсестрани и најпродуктивни современи писатели. Неодминлив е неговиот творечки влог како поет, раскажувач, романсиер, патописец, препејувач, сценарист, режисер и сликар. Редовен член на ДПМ е од неговото основање (1947), член на МАНУ од нејзиниот почеток (1967), а почесен член е на неколку писателски друштва и асоцијации во македонската дијаспора. Неговиот импозантен книжевен опус опфаќа над 45 наслови првообјавени во погоре посочените литературни жанри, а заедно со препеви и преводи на негови поетски и прозни книги, и на избори од неговото творештво публикувани на други јазици во земјава и во странство, овој број е двојно поголем. За своите литературни остварувања ги добил сите ви­ соки награди и признанија што се доделуваат кај нас, како и повеќе значајни награди што се доделуваа во поранешните југословенски простори во доменот на литературното творештво за деца и младина и за возрасни. Тој е прв носител на големата награда ‘Македонско слово’ на ДПМ, доделена 1997 година, по повод одбележувањето на 50­годишнината на оваа писателска асоцијација.

Тодор Чаловски

Поради сето ова, новата редакција на „Стожер“ сметаше за природно, за првиот број од новата серија, да му се обрати на писателот Славко Јаневски за разговор во рубриката „Интервју“. Уште повеќе што тој досега и не гостувал на страниците на ова гласило иако имало поводи. По неколку договарања, едно понеделничко јунско попладне, во мошне срдечна и спонтана атмосфера, овој разговор беше реализиран во неговиот дом на Водно, и потоа симнат и авторизиран од магнетофонскиот запис.

– Господине Јаневски, Вие сте еден од основоположниците на современата македонска литература, која со своите исклу- чителни творечки дострели го обележа нејзиниот развоен пат во изминатиот период што се протега повеќе од пет децении. Тоа е период на, историски гледано, единствен досегашен регуларен развој на македонската литература. Речете ни, најнапред, како го гледате тој измината пат, од сегашна дистанца?

Јаневски: Да се говори за еден изминат пат од, како што рековте, пет децении не е лесна и едноставна задача. Уште повеќе што се пла­ шам и од извесна патетика дека, ете, јас или ние сме биле предодредени од некоја повисока сила определувајќи се од самите почетоци за еден вид уметност, за самата литература. Минувал тој пат низ повеќе фази и етапи, исполнет со човечко и творечко созревање, со еден голем порив, но и со лично незадоволство и постојана запрашаност дали тоа што сме го правеле вчера не можело да биде подобро за тоа што било денес или што се сакало да биде утре. Со единствена цел дека можело да се направи и по­ добро. Многу нешта тогаш се правеа и по задача, но повеќе беа една огромна доброволна самосвесна активност и јас, нормално, од почетокот бев вклучен во таа наша, да ја наречам, културна и литературна акција. Секако многу тогашни нешта, видени од денешен аспект кога нашата литература се мери со други критериуми, изгледаат многу поинаку и не може да не ме радува што е постигната така евидентна афирмација на македонскиот литературен збор од тогаш до денес. Заслуга имаат сите оние кои го пробиваат тој пат, често газејќи и по трње, за да се има денес широка врвица по која може и да се трча.

– Очигледно е Вашето чувство на исполнетост од постигна- тиот растеж на македонската литература?

 Јаневски: Се присетувам на крајот од еден говор, кој приближно гласи: „Оние што ќе дојдат по нас лесно ќе бродат низ животот со машини“. Сакам да кажам дека ние, свесно или несвесно, одевме на тоа да направиме врвица по која по нас ќе доаѓаат други. И како што гледате, како што се знае, доаѓаат, влегуваат во литературни­ от живот генерација до генеација писатели и тој пат постојано се должи и збогатува со нови имиња од кои мнозина будат восхит и внимание. Тоа се однесува и на автори од најмладата генера­ ција кај нас. Но кога говорам за она време на нашите книжевни почетоци би споменал една нагласена строгост во размената на книжевните искуства. Тогаш секој што нешто ќе напишеше го читаше пред другите и доста тешко му беше на авторот поне­ когаш да слуша и такви критики кои просто дотепуваа. Ниедно прочитано дело пред другите не мина со многу пофалби. Напро­ тив, со укажувања, со критика за стилот, за јазикот, за темата, за композицијата, речиси за сè. Така, понекогаш авторите беа заше­ метени од таквиот однос, а некои ја губеа и самодовербата.

– Значи ли тоа дека критиката тогаш била престрога кон авторот?

 Јаневски: Тогаш, можам да речам, првите критики не беа наклонети кон никого. Ретко кога некој ќе беше пофален, и пак не сосема. Секако во тоа имаше пренагласена строгост и извесна тенденциозност. Најпосле и во оној фронт што се отвори потоа, меѓу таканаречените реалисти­модернисти, не ретко се губеше патеката на објективната страна на критиката. Мнозина од учесниците во тој фронт или конфронтација не беа професионални критичари, ами се впрегнуваа само за да критикуваат. Скоро никогаш противни­ кот не пофали дело на оној од другиот табор. Затоа, кога еднаш ми згорчи од таквиот однос, за таа конфронтација напишав: кон- фронтација – коњфронтација – кошфронтација. Меѓутоа, се разбира, не отиде сè во кош.

– Веќе предочивме дека сте автор со тематски богат и жанровски разнообразен книжевен опус. Автор сте и на првиот македонски роман „Село зад седумте јасени“ (1952), што подоцна го преработивте и го објавивте под наслов „Стебла“ (1966). Што тој роман како искуство претставуваше за Вас и каде се изворите на тематски и жанровски импресивната Ваша творечка преокупација?

Јаневски:  Секако не можам сè да објаснам, но би можел одредени мигови да ви ги доловам. Во она време јас работев на исушување на блатото во Моноспитово, Струмичко, и за тие неколку месеци јас можев да ги посетам сите околни села и можев приближно јасно да видам што се случува со колективизацијата. Тоа беше еден од првите поводи да се решам за тој роман, кој дали стои уште во литературата или не – не знам, зашто со неговата нова верзија најавив дека веќе ниеден роман во македонската литература не ќе е прв роман. Преработувајќи го јас ја сочував темата и не внесов ништо што би било некој вид нова идеја, идеологија или пресметка со некоја идеологија, освен што го подредив на едно мое ново сфаќање за романот и за литературата пошироко.Што се однесува до вториот дел од прашањето би кажал дека кај мене, речиси од самиот почеток, паралелно се одвиваа повеќе интересирања и творечки ангажмани. Во сите нив сум барал дел од сопствената судбина, нешто што ме возбудувало и го богатело моето искуство. Така од еден расказ, мислам се викаше „Шестмината од десетината“, јас го напишав сценариото за филмот „Волчја ноќ“, а од тоа сценарио подоцна се роди романот „И бол и бес“. Значи: расказ­сценарио­роман.

Речиси целото Ваше творештво содржи преплет на теми и мотиви, било да станува збор за лирски или епски заграб. Кон што цели овој творбен принцип во Вашето творештво?

Јаневски:  Иако секое дело, па и секој текст поетски или прозен има свој, засебен живот, секое нивно проткајување и поврзување на поголеми, па и епски целини е потреба на авторот нешто да догради, да доистражи, да доискаже. Такви примери кај мене има повеќе, но сепак едно од најголемите мои творечки ангажирања останува циклусот за Кукулино. Никој не пребројал колку сто­ тици и стотици ликови дефилираат низ тие романи, од првиот роман што го напишав во овој циклус, романот „Тврдоглави“ кој се однесуваше на 19­от век, до последниот во тој циклус „Континентот Кукулино“. Целиот циклус опфаќа многу подолг временски период.

– Сте биле покренувач и уредник на повеќе весници и списанија како за најмладите исто така и за возрасните. Што би им забележале на денешниве книжевни гласила?

Јаневски: Најпрво тоа беше „Пионер“, подоцна „Хоризонт“, „Нов ден“, па „Современост“, „Остен“ во два наврата. Списанијата тогаш се правеа по некаков урнек и првите броеви на списанијата имаа скуден број на соработници. Но и такви тогаш списанијата имаа и одигруваа некаква улога во литературниот живот, за разлика од литературните списанија што ги имаме денес, кои, иако ми е жал да речам, се подготвуват според еден шаблон, според принципот на неприкосновено поштенско сандаче во кое секој може да уфрли што сака. Гледам дебели броеви, а внатре ретко може да најдеш текст што вреди, што ќе привлече. Присутна е една инертност во нивното уредување. „Стожер“ има шанса да не биде тоа.

– Низ кои трансформации минувал авторот Јаневски, совладувајќи ги и соочувајќи се со своите инспиративни пориви?

Јаневски:  Што се однесува до поезијата можам да кажам дека меѓу првите кај нас, и навреме, ја избегнав онаа таканаречена мека лиричност или интимна поезија, која како и во другите земји слични на нашата, и во другите јазични подрачја во некогашна Југославија, беше присутна со истите белези: мекост, интима и повремена агитовка. Тој период неизбежно припаѓа на историјата. Кога јас лично би правел избор од мојата поезија тогашна и сегашна – многу песни би изоставил. Единствено тие ќе им бидат достапни на оние што ќе истражуваат а јас самиот не би му ги препорачал на читателот. Од проста причина што од „Леб и камен“ (1956) па наваму до најновата книга песни „Кога спиеја кртовите“ (1998) се трудев и се надевам успеав, да внесам новост и една изразита индивидуалност која не дава повод ниту да се прави споредба на сличност со било кој поет овдешен, сегашен или некогашен, ниту со некој поет од друга земја и литература, сегашен или некогашен.

– Секој автор, главно ја изразува драмата на сопствено- то и националното постоење, со сите особености што неа ја инкорпорираат или ја прават неделива од драмата на уни- верзалното човеково опстојување. Во овие релации се пре- познава и Вашата лирика и Вашата проза. Кои се според Вас носечките пунктови врз кои се постулираат ваквите авторови релации?

 Јаневски: Прашањево ме става во ситуација на строга размисла, иако би сакал да разговараме онака како кога сме седеле (многупати) и сме муабетеле во Скопје и Струга без официјална притеснетост. Јас би ја споменал авторовата драма пред листот хартија која мора тој да ја има, да ја чувствува. Инаку тешко на оние автори кои й приоѓаат без страв на белата хартија. Секој автор, па и јас било да говорам за тема од поблиското или подалечно минато, одбира нешто, еден факт, еден симбол или само еден судбоносен ден врз кој ќе го сосредоточи своето внимание и ќе напише неколку сто­ тини страници, исто онолку и кога би се определил да пишува за цел еден век или за повеќе векови. И едните и другите не би на­ станале ако не се опфаќа нечија драма на постоење, нечија судбина. Поединечна или колективна, лична или универзална, сеедно.

– Може ли поблиску да ни го доближите начинот на Вашата творечка работа?

Јаневски: Овде го допираме прашањето за настанувањето на одделно дело. При ова јас често правам споредба на писателовата постапка со онаа на рудокопачите, на пример на Сасите кои пред многу векови иделе кај нас од Ерделија и отварале окна, потпирајќи ја земјата над себе. И авторот треба слично да прави. Да копа, да става потпори, да ја истражува цврстината на металот (на зборот), поточно да длаби, да пробива некој тунел или внатрешен коп. Тоа е првиот дел од процесот. Вториот дел подразбира закованост во место, односно правење втора, трета верзија на напишаното. Јас скоро сè што пишувам пишувам на тетратки. Многу ме прашувале како стасувам тоа да го направам, а ниеднаш никој не ме прашал кога и колку спијам. Со тоа отпаѓа мислењето за некаква боженственост на инспирацијата, или за некакво треперење пред кое авторот се отвора како лотос или по наше како она барско цвеќе што го викаме лочкин лист. Тоа можам да го речам барем што се однесува за мојата проза.

И ова што веќе го рековте, чинам, ја изразува неделивоста на творечката драма од сопствениот живот?

 Јаневски: Не се работи само за сопствениот живот. Станува збор за тоа дали вистинскиот автор кога зборува или размислува го има на ум животот на човекот воопшто. Јас, на пример, навреме, уште кон крајот на шеесетите ги напишав расказите што излегоа под заеднички наслов „Омарнини“. Тогаш страшно ме потресе брзото иселување на Македонците во прекуокеанските земји. Мошне често во Охрид го слушав Радио Охрид. Со часови и часови се емитуваа поздрави и желби за добро море на оние што се иселуваа. Тоа ме поттикна да ги напишам тие раскази, но сакам да потсетам и на еден тогашен политички собир, на кој присуствуваше и Јосип Броз Тито. Јас неповикан, непоканет, значи непредвиден во сценариото на средбата, станав и говорев за иселувањето. Тоа можеби првпат некој нешто да кажал за тој проблем на еден јавен собир. Но, за жал тоа многу не помогна. Иселувањето продолжи да си тече, како што си тече и денес, а јас тогаш, најблаго речено, бев прекорен со тоа што ми рекоа дека не ги разбирам процесите на современиот живот. А процесите видовме до каде нè доведоа. Ќе бев пресреќен да не ги разбирав процесите, а нашите луѓе да не се иселуваа.

– Дали во овој контекст и денешнава непрекината врвца на селидби и откорнувања на нашиот човек од родната грутка, Ве тревожи и скомрази, и како припадник на овој народ и како автор?

Јаневски:  Секако да, и бездруго би ме тревожеле многу повеќе ако тоа не сум го преболел порано. Сега веќе сфаќам дека сме беспомошни, дека не можеме да сториме повеќе за да спречиме една, така да кажам, трагична национална промена. А денес и не е лесно за ова да се говори оти секој може да те обвини, погрешно да те разбере дека, ете, не знаеш да гледаш на современиот живот. Мене ми е жал што овој проблем ни тогаш, а ни сега не најде вистински третман во политиката, како впрочем и некои слични проблеми кои минаа и минуваат покрај нас оставајќи лузни, а со ништо не беа спречени.

Кога говориме за ова ми доаѓа на ум да Ве потсетам на еден ваш исказ од порано, кога ќе речете дека секој народ еднаш е предупреден, и доколку не ја сфати смислата на таквата предупреда тој е осуден на исчезнување. Сме ја сфатиле ли ние таквата историска предупреда?

Јаневски: Би сакал да е така, но мислам дека не сме ја сфатиле. Ние не сме некоја голема и значајна цивилизација за да можеме вечно да опстанеме. Низ историјата биле предупредувани далеку поголеми и позначајни цивилизации, па и тие не го сфатиле таквото предупредување. Исчезнувале и биле осудени да исчезнат. Што ќе ни се случи нам не можам да прорекувам, но исто така не можам да бидам ни лажен оптимист.

Слушајќи Ве, некако ми навира помисла и чувство на безнадежност како оние јунаци во „Континентот Кукулино“ или во „Деветте Керубинови векови“, кои наспроти сето она што го доживуваат, за кое можеби подоцна стануваат свесни (не водејќи сметка за своите почетоци, како оној Исус, на пример, во 701-та), за на крајот сепак да бидат збунети пред вистината на едно очигледно исчезнување?

Јаневски: Состојбите кај нас можат да се доближат до оние што ги опишувам во романите за Кукулино. Во тие романи не одев да ја претставам историјата на минатото. Можеби сакав да предупредам дека сè е една вртелешка, дека она што се случувало пак се случува, со таа разлика што денес можеби има поумни луѓе, но и тие со време за жал стануваат инертни. А за тоа зборуваат и многу наши денешни проблеми. Зашто, гледајте, во романите сè се одвива низ еден судир. Во нив човекот е цепкан на половина дури и самиот разгледувајќи се себеси. Па најпосле, зошто да се лажеме. Погледнете каква ни е состојбата денес. Партија со партија скарани, во црквата кавги, во спортот кавги, во медицината кавги, во литературата кавги, во економијата кавги, и да не набројувам. За жал, премал народ сме за да можеме да го издржиме сето она што сами си го наметну­ ваме. И дел на предупредувњето за кое ме потсетивте е и ова што го споменавме како состојба која сите треба да нè загрижи.

– Во основата на Вашето творештво како да се препознава еден темелно промислен и проектиран концепт. Што за ова би прокоментирал самиот автор?

Јаневски: Една тенденција во моето творештво, пред сè прозното, мора секому да му е јасна. Никакво идеализирање на историјата, никакво идеализирање на сопствениот народ и никаква самоувереност дека сме ние, да не речам, некој небесен народ или нешто слично. Секој јунак, секој лик или субјект во мојата поезија и проза, особено проза, произлегува од обична семка. Какво е стеблото на таа семка и каков плод ќе даде тоа зависи од самиот негов живот. Јас сум настојувал тоа да го објаснам, да го претставам пред читателот, да го соочам со нешто или со некои лица кои можат делумно и нему да му бидат блиски. Зашто тука не се работи само за една фабула на романот, туку за откривање на од­ редени ликови, за откривање на скриени нешта што човековиот дух ги содржи и ги носи во себе.

– Дали е понекогаш ист предизвикот за авторот кога се наоѓа пред помал литературен жанр каков што е расказот или песната, или пред поголем каков што е романот?

Јаневски:  Сè е предизвик. Сè е еден голем предизвик за авторот. Сепак, морам да ви кажам дека во книгата „Зад тајната врата“ можат да се најдат мали раскази на страница, страница и пол, кои сум можел да ги развијам како повести, за кои критичарот Старделов ми предочи дека секој втор расказ можел да биде роман. Но тоа не е причина споменатата книга да се нарече проза на краткиот здив. Тоа би било сурово кон сите што пишуваат во таква форма. А јас не сметајќи го тоа дека е проза со краток здив сакам да ве информирам дека завршив уште еден под наслов „И петто годишно време“, во која еден лик, кој постои и непостои, раскажува за настани што се случуваат овде, на земјата, и во петтото годишно време прифаќа и прима одредени сигнали кои се пресоздаваат во визии, во зборови од еден негов двојник некаде во вселената. Тој овдешен раскажувач е Итар Пејо, а оној другиот таму е некој друг Итар Пејо, кој петтото годишно време го објаснува низ една своја фантастика која апсолутно асоцира на сите денешни настани кај нас и околу нас.

Некако неизбежно доаѓаме до она што се нарекува литерарна постапка, до она што кај Вас, критичарите го согледуваат како поврзување меѓу реалното и имагинарното, односно користењето на фантастиката како нешто што го обележува поголемиот дел од Вашиот прозен опус, во духот на онаа од самите Вас изречена синтагма дека „животот е еден голем ќуп на фантастика“. Што е впрочем фантастиката за Вас?

Јаневски: Па, таа е сè. Фантастиката може да биде и забавна. Би сакал да речам дека онаа фантастика која има многу книжност во себе тешко дека ќе има иднина. Денес да се прави фантастика од тој вид, ако веќе се работи за некаква фантастика во мојата проза, треба да се избегнат било какви допири со фантастиката на при­ мер на Кларк или на некои нему слични.

Но фантастиката на Артур Кларк првенствено е научна фантастика, а Вашата е од друга природа и е чисто творечка, литературна…

Јаневски: Фантастиката може да има вистинска реална основа. Сè мора да се одигрува на вистинска почва. Погледнете ја фантастиката во мојот роман „Рулет со седум бројки“. Во него се говори за настан кој се одигрува во 2096 година. Тоа е фантастика, но многу асоцијации се денешни. А моите претпоставки дали ќе биде животот таков каков што сум го опишал во овој роман и не се важни. Најпосле, никој не сака да биде Нострадамус, пророк. Авторот направил тоа да биде така.

Овде би Ве потсетил на еден исказ на Вашиот врсник и колега Блаже Конескикој, се сеќавам во една прилика и самиот импресиониран од некои Ваши прози што ги читал, рече: „Треба да се чита Славко, тој е вулкан од фантазија и лексичко богатство“. Ова, се чини укажува на нешто што тре- ба да се препознае во авторовиот опус и авторовата природа?

Јаневски:  Јас сум благодарен на комплименти од кого и да дојдат, а посебно на оние што дошле од еден Блаже Конески. Искрено, не знам што точно читал Блаже од мене, но морам да ви кажам дека своевремено во еден разговор кога му спомнав за трилогијата, или условно речено трилогијата „Миракули на грозомората“ тој изрази желба да ја прочита. Јас тогаш му ја дадов пред да ја објавам, замолувајќи го дури да ми укаже на одредени недостатоци особено од лингвистичка природа. Ме интересираше дали тој јазик што го користев во трилогијата можам да го задржам или да го осовременам. Блаже набргу, откако го прочита ракописот, веројатно свесен дека низ јазикот што го користи авторот мно­ гу повпечатливо се открива и времето за кое пишува, ми рече: „Ако ти е важно, и научно стојам зад ова“. Тоа го рече, можеби сметајќи дека за писателот понекогаш и добро е да е подалеку од чистата наука.

– За секој што го читал или истражувал Вашето дело неиз- бежно е соочувањето со широкиот понир во пластовите на ма- кедонскиот јазик од дамнина до денес, со една јазична густина во изразениот ткаеж на текстот. Тоа, небаре, укажува каде се и каде треба да се бараат нашите корени, посебноста на нашиот духовен идентитет. Беше ли за Вас и своевиден експеримент тоа откривање на лексичките слоеви на нашиот јазик?

Јаневски: Во експериментите треба да се биде крајно претпазлив и умерен. Гледате колку малку ние знаеме за природата околу нас. Има растенија на кои не им ги знаеме ни имињата. Тие не се вне­ сени во нашиот речник. Тие растенија еколошки ќе исчезнат. Од­ реден вид птици ги снемува, а не се внесени во речникот. Сега јас би прашал, ако таканаречената саријазма, птица која во народот е позната уште и под името жолтавка, ако не се внесе во речни­ кот, ќе се најде ли некој утре, при правење пак на речник, да го внесе и ова и сите други имиња за кои говориме. Очигледно нам ни е потребен нов, многу побогат речник од овој што го имаме. Незнам зошто некои зафати што се најавуваа на овој план сè уште ги нема. Како да затаија и поединици и цели институции. А нам ни се потребни и посебни реченици за нашата флора и фауна.

Од поединици се заговараат и некакви промени во јазикот, наспроти увереноста дека е сосема способен со него да се изразуваат и највисоки и најсуптилни чувства и размисли, како и да се приопштува сето богатство на човековиот дух и литература?

Јаневски: Македонскиот јазик е токму таков. Богат и самосвоен. Дури и не му го познаваме сето негово богатство и можностите што на творецот му ги пружа. За тоа посочив на потребата од нов речник и посебни реченици за одделни области. Нешто што треба да се менува, според мене, без да го критикувам постојаниот правопис, е нужноста за извесни промени во него и тоа во доменот на ин­ терпункцијата каде е внесена извесна збрка. Погледнете, наводите како кој ги става сега. Наводот доаѓа по извичник, наводот доаѓа пред точка. Тука како да нема логика. Ако тие што го правеле на­ шиот сегашен правопис имале предвид како е пишувано, требало да тргнат од искуствата на нашите автори и нашата литература. Во еден разговор со некои од авторите на правописот им обрнав внима­ ние на ова, но иако ми дадоа за право, не ја уважија забелешката.

 Инаку, кога сме кај македонскиот литературен јазик, ја споделувате ли загриженоста од разните неосновани напади врз него, и е ли тој доволно одбранет од нив?

Јаневски: Иако мислам дека јазикот, значи и нашиот македонски ли­ тературен јазик, се брани самиот, мислам не е доволно бранет или малку луѓе го бранат, пред она што него го загрозува во јавната комуникација. Кога ќе чуете колку типови на говор имаме, како говорат водителите на одредени емисии, како се титлуваат преводите и филмовите на одделни телевизии, човек не може дане почувствува застрашувачка угроза. Ние сме должни да го браниме нашиот јазик, оти во спротивно ќе го изгубиме, а со тоа и самите ќе се изгубиме. Уште повеќе што нас како народ нè притискаат и од страна, од соседството, дека можеби имаме јазик но не сме тоа ние со тој јазик туку сме тие или овие. Можам да кажам дека најборбени во сочувувањето и негувањето на македонскиот јазик сепак беа и се писателите. Писателите од сите генерации. Но, колку ќе ја издржат битката и дали ќе го додржат знамето на победата сè уште не знам, зашто во народот сè повеќе продира оној нечист говор од Парламентот, од некои водители и водителки на разните телевизии и радија кај нас, од разните еми­ сии и серии, од натписи и дописи, како кукавичини јајца залегна­ ти во нашата средина, дојдени од надворешни квазитеории.

Наспроти ова, пак, сè помалку се чита нашата книга?

Јаневски: Точно, сè помалку се чита и нашата книга сè поретко доаѓа до читателите. Македонската книга се објавува во сè помали и поскромни тиражи. За жал навистина малку се чита, книгата сè помалку се купува, а се посиромашни стануваат и библиотечните фондови. Мислам дека и на овој план треба да се поведе битка. Се плашам ние писателите да не останеме последни борци за јазикот и за книгата. Ние кои се бавиме со литература, чие оружје е зборот. Иако одредени исклучоци постојат и ги има во науката и во другите, главно уметнички професии. Таков е, на пример, актерот Илија Милчин, кој заедно со уште неколкумина јазикозналци, е навистина на првата линија на фронтот за одбра­ на на нашиот јазик. Но, тие сепак, се малкумина.

Пред извесно време се донесе и ‘Закон за заштита на македонскиот литературен јазик во јавната употреба’…

Јаневски: Само едно би кажал: не сум сигурен дека секогаш законите и се спроведуваат. Затоа сметам дека литературата и историские одбрана на самиот јазик, иако во нашето секојдневје таа е многу осамена. Тоа ме плаши таа да не „искрвави“ во битката за јазикот, за утре некој да каже „навистина литературата се бореше за јазикот“. Денес треба решително да се води таа битка. Недозволиво е толерирање на поплавата од реклами на други јазици, непочитувањето на нормите во јавното комуницирање. Човек понекогаш се прашува: дали е тоа наше проклетство или само негрижа? Би рекол дека во основата е некое проклетство. Точно не можам да си објаснам. Треба остро да се реагира на сите штетни дејствија во оваа сфера што оставаат последици дури, да не се залажуваме, и политички.

Можете да наброите многу познати имиња од поранешните југословенски простори, како и од светските, кои сте ги познавале или Ви биле пријатели. Колку за авторот тие познанства, нужни разговори и дијалози, освен средбата со нивните дела, биле значајни за Вас?

Јаневски: Па значајни биле и сè, ако можеш нешто од нив да примиш, да научиш. Значајни се и затоа ако си дозволил да се почувствуваш рамноправен во многу нешта со нив. Ќе ви кажам дека јас, на пример, неколку дена сум бил во друштво со Луј Арагон и неговата жена Елза Триоле, која исто така беше писателка. Тој претстојуваше при изградбата на Струмичкиот канал во 1947 го­ дина. Би ја споменал и средбата, подоцна во Скопје, со прочуениот репортер Егон Ервин Киш (ако се сеќавате на неговата книга: „Егон Ервин Киш има чест да ви ја претстави рај Америка“). Во збирката, пак, „Измислена тврдина“ која сè уште немам намера да ја објавам, во една песна споменувам една вечерна седенка во Москва во 1947 година со писателите: Фадеев, Еренбург, Леонид Леонов, Маршак, Константин Симонов и Николај Тихонов. Со нив бевме во друштво и другите денови од престојот во Москва. Веројатно тогаш почна и моето ослободување од комплексите пред големи имиња. Не за да се наметнам со некаква рамноправност кон нив и пред нив, туку за да создадам во себе чувство дека сè што е вредно не е недостижно.

– Го споменавме прад малку преводот и препевот. Колку преводот на прозата или препевот на поезијата се значајна можност за рецепција на едно дело во пошироки рамки?

Јаневски: За превод на прозата важно е да се има добар познавач на јазиците. И на јазикот на кој се преведува и на јазикот од кој се преведува. Но, поезијата мислам освен поет не може да ја преведува секој, зашто ништо не е побанално отколку буквалниот превод на една поезија. Вие ќе се согласите, зашто и самиот сте поет, дека на авторот не му е сеедно кој и како го преведува. Кај нас има поети и преведувачи на поезија кои се извонредни. Тука би ги споменал: Гане Тодоровски, Матеја Матевски, Анте Поповски, Влада Урошевиќ, Паскал Гилевски, да не редам и други имиња кои навистина го збогатија фондот на поетските преводи, особено од руската, шпанската, француската, српската, бугарска­ та, англиската и други поезии. А тоа не е мала работа. Некогаш преводот на одделно лице е позначаен од некоја негова книга. Зашто и тој самиот се нашол низ тој превод.

Доаѓаме до едно прашање кое се чини интересно за нашата сталешка асоцијација. Веќе рековме, Вие сте еден од основачите на Друштвото на писателите на Македонија. Колку според Вас оваа асоцијација од своето формирање до денес беше и е значајна како сталешка, и дали денес ја има својата соодветна функција?

Јаневски:  Најнапред за почетокот. ДПМ беше формирано во 1947 година и првата управа ја сочинуваа: Блаже Конески, председател, Димитар Митрев, секретар, а јас бев член. Иако на многумина не им е јасно кои беа првите членови, колку што ме држи сеќавање­ то првиот состав го сочинуваа 7 имиња, значи освен управатауште и: Ацо Шопов, Васил Иљоски, Венко Марковски и Владо Малевски. Подоцна беа примени и други членови кои претходно имаа статус на кадидати: Иван Точко, Ристо Крле, Јован Бошковски, Коле Чашуле, Гого Ивановски. Можеби во нешто и да грешам но така мислам дека беше.

Што се однесува до самото Друштво, тоа значеше и значи важна асоцијација во афирмацијата на македонската литература, во грижата за статусот на писателот и неговото место во општеството и културата. Затоа, независно што се случува сега и кој и зошто е во право или не, ДПМ дури и да не може да направи нешто многу повеќе за самите писатели, мора да опстои па и како симбол. Дај боже да се случи да е симбол на апсолутното единство на писателите што, за жал, е невозможно. Затоа сметам дека е корисно сегашната управа смирено и чесно да се преокупира во оваа насока. Инаку мислам дека и преголем шум се крева за некои работи, како што беше оној околу наградите. Мислам беше голема грешка што му се одзеде наградата на Владимир Костов и добро е што таа неодамна му е вратена. Не беше тоа од таква природа за некои наши весници да пишуваат со драматични тонови. Секогаш треба да постојат јасни правила, тие да се почитуваат, а другото е прашање на оценка и вкус.

 Би сакале ли нешто да речете и за Асоцијацијата на не- зависни писатели на Македонија?

Јаневски:  Видете, треба да се почитува правото на индивидуално определување и тука не треба никој од нас да се тревожи. Не пречи ако работат и постојат паралелно две асоцијации. И без нив ДМП може и треба да опстане. Се согласувам со она мислење на еден наш колега (мислам на Гане Тодоровски) кога рече дека ДПМ дури да остане и со еден член, треба да постои. Не треба забелешките околу некои патувања во ДПМ да бидат причина и за дележи. Па некои и според природата на обврските треба повеќе да патуваат. Само ДПМ не треба како една друга асоцијацијасврзана за литературата, да се претвори во туристичка агенција за едно лице. Тоа е опасно и штетно.

Настанаа нови општествени промени кои на некој начин неизбежно проличија и во делови од нашиот разговор. Може ли да ни кажете како ја доживувате транзицијата?

Јаневски: Ако живеам овде и сосем се изолорам од многу нешта обидувајќи се да пишувам и работам колку е можно на своите ракописи, излишно е да размислувам за нешто во кое немам учество ниту пак можам со нешто да придонесам за да биде поинаку. Сигурно не можам да бидам рамнодушен на сè што се случува, и како човек и како автор. Нешто што би сакал да речам е потребата од промена кон третманот на авторскиот труд, кон издавачката дејност и кон своевидното изострување на критериумите за објавување нови наслови. Мислам дури и ДПМ треба да волжи напор за исплаќање авторски надоместок за авторите што соработуваат во разни гласила, списанија, медиуми, издавачки куќи. Ќе споме­ нам дека јас, на пример, за последниот роман сè уште целосно не сум го добил хонорарот иако тој излезе пред две­три години.

– Тоа укажува на потребата од заштита на авторот?

Јаневски:  Бездруго, освен ДПМ можеби авторската агенција треба да покренува постапка против издавачите од било кој вид. Тогаш оваа пракса, ова што се случува нема веќе да се повторува. Треба да се заштитат сите права на авторот. Затоа можеби нема писател кај нас кој егзистира од својот авторски труд, или пак да е богат. Речиси сите писатели кај нас живеат и опстануваат од плата или од пензија, а никако од тоа што го објавуваат. Се плашам да не се случат, ако веќе и не се дојдени, хумористични ситуации: „Плати па ќе ти објавам“.

– Не Ви се чини ли дека е нужна и поинаква стратегија во областа на културата и творештвото?

Јаневски:  Се разбира да. Што се однесува до литературата таа и натаму мислам, заради објективните лимити на нејзиното јазично простирање, треба да биде матерјално помагана и стимулирана од државата. Зошто да се лажеме, кога таа нема можност професионално да опстојува кај нас. Ние и досега имавме соодветна стратегија во афирмацијата на културата и творештвото и таа треба да се збогатува со новите искуства и потреби. Во неа важно место треба да заземе поттикнувањето на нашиот културен продор надвор. Постигнато е многу, но може да се направи уште повеќе. Зарем не треба да нè радува што македонската поезија и проза се преведени на многу јазици и тоа не треба да се пре­ молчува во нашата јавност, а треба да се цени. Кога се свртувам наназад, не можам а да не си спомнам зошто одделни мои книги што беа преведени или наградени, своевремено беа премолчани. Ќе ве потсетам дека кога ја добив наградата „Мирослав Крлежа“, некои од медиумите тоа не сакаа да го објават. Дали бев на своевидна црна листа тогаш, не ми е јасно, но тоа се случи.

– Носител сте на сите наши најугледни награди и признанија. Кој е Вашиот однос кон наградите и наградувањето?

 Јаневски: Не ги сака патетичните одговори на ова прашање, од типот дека наградата ме стимулира. И без награда јас сум стимулиран од својата внатрешна потреба да пишувам и ќе го работам тоа колку што можам. И второ, дека „оваа награда ја сфаќам како награда на севкупната македонска литература“. Тоа ми е пак уште попатетично. Наградите се еден вид сатисфакција за она што авторот го соз­ дава и единствено имаат смисла ако со нив се укажува на објективните вредности на едно дело или опус. Во оваа смисла јас годинава го замолив издавачот на мојата најнова поетска книга, „Детска радост“, да не ја пријавува за ниедна награда. Тоа мое изземање треба да се толкува правилно оти мислам дека има и друга поезија која исто така вреди да биде забележана и наградена и дека на тој автор наградата сигурно ќе му значи многу повеќе одошто мене.

– Колку е значајно приопштувањето на литературата во надминувањето на одредени хипотеки или пречки во комуницирањето со другите јазични и културни средини?

Јаневски: Значајно е, бездруго. И не се работи само за еден автор. Зашто ако сè се врти околу еден автор, тоа би упатувало дека таа земја нема литература. Се преведуваат успешно или помалку успешно повеќе дела од македонската литература, но хендикеп е што некои земји немаат литературни преведувачи од македонски јазик. Верувам, времето многу нешто позитивно ќе измени. Зашто без такви преводи постои опасност да останеме херметички затворени и безначајни. Преку преводите ние влегуваме во сеопштата ризница на богатството на зборот, независно што моментно некои центри ни се подзатворени. Од некои литератури денес ние повеќе преведуваме одошто е обратно. А имаме што да понудиме и од помладите автори, само што некои врски што се испокинаа треба да се возобноват или да се воспостават нови.

– Ве тревожат ли оние денешни ѕвецкања со оружје во нашата близина и можно ли е разумот и дијалогот да го сочуваат мирот и соработката меѓу земјите и народите?

Јаневски: Да, ме тревожат. Многу ме тревожат. Човек просто сеќава кога надоаѓа светлоста, а кога почнува да се смрачува над овие балкански простори. Ту светлост и ведрина, ту повеќе мрак. Не би сакал да предвидувам што сè може да се случи, освен да ја изразам големата желба она што е најтемно, најтешко, најгрозоморно никогаш да не се случи. Мислам дека нема жив човек кој не е растревожен од некои актуелни состојби на Балканот. На него се вкрстуваат и пресретнуваат многу нешта а не сме моќни да ги спречиме одделните агресивни закани и скриени очекувања. Би требало и треба на светот да не му е сеедно што може тука да се случи и неговите прокламирани правила да важат за сите. Во оваа смисла дијалогот е неизбежен и разумот добредојден.

– Значи ли дека Балканот сè уште не е ослободен од проклетствата и предрасудите што историски го обележуваат?

Јаневски: Апсолутно така. И не за кратко време, тој сè уште ќе ги манифестира таквите предрасуди и заблуди. Во песната „Балкански бал“ од мојата последна поетска книга го објаснувам тоа негово проклетство, со најскудни зборови но доволно јасно, иако не знам дали тие стихови ќе бидат прочитани и разбрани.

– Ја спомнавте Вашата најнова книга песни „Кога спиеја кртовите“ што неодамна ја објави „Детска радост“ од Скопје. И овде доминираат симболиката и поетската асоцијативност. Колку е важно да се биде буден додека „спијат кртовите“? Што артикулира оваа збирка од она што Ве опседнува денес?

Јаневски: Има еден стих во песната „Анатомија“ од збирката „Каинавелија“ во кој велам дека на коските под земјата не им е сеедно што станува со коските над нив. Но ако ним не им е сеедно, зошто би ни било нам сеедно. Ние во својата тактичност во овој современ живот не смееме да бидеме во некоја апсолутна дефункција. Сретствата не ми се познати, но мора да ја сочуваме оваа наша самостојност, да го сочуваме она што го сметаме за наше право на сопствен живот. Оттаму е многу важно да се има свест и будност за сè што нè беспокои.

– Може ли да се рече дека во најновата поетска збирка сумирате и некоја заедничка порака, колку и да звучи дидактично овој поим?

Јаневски:  Порака никогаш не сум сакал да давам или да сугерирам, токму поради таа дидактичност, но ако некој од читателите от­ кријат порака во она што го кажувам во последната збирка, ќе ме радува. Но и ако ненајдат, доколку поезијата е вредна, ќе остане да живее и без да праќа било какви пораки. Во овој живот и воовој свет има доволно паметни луѓе на кои таа порака може да им пречи. Тие што ќе го сфатат реченото како порака, би знаеле што сакам да кажам, оние што не ќе го сфатат, бесмислено е да им се праќа порака.

Инаку, песните во оваа книга се пишувани одвреме навре­ ме. Тие настанувале кога авторот ќе почувствувал порив да ги искаже во стих своите поетски расположенија. Тие се своевидна целина, но не онаква каква што сум остварил во „Евангелие по Итар Пејо“ каде допирам теми од историјата, но со подбив кон било каква идеализација на сопствениот народ, на сопственото минато.

– Вие сте истовремено и сликар. Колку занимавањето со овој вид уметност Ве доизразува како творец?

Јаневски: Најчесто сликарството ми е еден вид одмор, можност да доискажам нешто што не сум сакал или не сум можел преку ли­ тературата. Вие знаете дека јас имам циклус песни за 24­ца сликари, меѓу кои за Бош, Бројгел, Кле, Шагал, Пикасо, Дали до Мартиновски како единствен Македонец кому сум му посветил песна во тој цилкус, а од поранешните југословенски простори на Величковиќ, кој сега живее во Париз. По овој принцип јас во три наврата имам насликано по 24 слики, рамно 72, посветени на споменатите сликари. Првата варијанта е масло на иверка која е убаво препарирана, втората е на платно и третата варијанта е платно на картон и тоа се главно минијатури. Чувствувам големо задоволство кога ќе завршам одделно дело или слика, но истовремено, а некогаш дури и повеќе, чувствувам незадоволство или нова провокација. Многу мои слики сум ги насликал во себе и пред да ги допрам боите и четката. Многу пати ми се случува завршната слика да ја премачкам, да ја обелам и врз неа пак да сликам. Така што под некои слики лежат една, две, а понекогаш и три други слики.

– Колку се дополнуваат различните творечки искуства и зошто ќупот е најчест симбол на Вашите слики?

Јаневски: Не сметајќи дека творецот треба да биде хомо дуплекс, секогаш кога сликам не сакам да ја мешам поезијата. Затоа, како што може да се забележи во многу мои слики, независно од мо­ тивот, во 90 проценти сликам ќупови. Ќупот е и симбол и предмет на многу затворени тајни што не сум ги одгатнал, па оној што го гледа ќупот може и да го створи во својата замисла, да најде своја слика, своја идеја, своја мисла. Тоа бездруго не е како во приказните од илјада и една ноќ. Ќупот останува вечна тајна и еден значаен белег и мој потпис на самата слика. Впрочем, во една фигуративна смисла и вселената може да се доживува во овој облик, а нејзиниот бескрај и бесконечно време да нуди и нови можни научни откритија.

– Вие сте и угледен академик, член на МАНУ сте од нејзиното основање. Задоволен ли сте од нејзиното досегашно функционирање и се почитуваат ли секогаш високите крите- риуми за влез во нејзините редови?

Јаневски: МАНУ е институција чие место и функција се јасно дефинирани во нејзиниот статут и програма за работа. Во неа членуваат истакнати имиња од областа на науката и уметноста кај нас, како и значајни странски имиња од овие области во надворешниот состав. Во изминатите три децении од нејзиното основање (1967) е постигнато доста. Организирани се, и се организираат од страна на одделенијата при МАНУ значајни собири по разни прашања и теми од научната и културната сфера и се објавени вредни и капитални публикации. За некои области можеби мо­ жело да се стори и повеќе.Што се однесува до изборот на нејзините членови тоа се врши според утрдена процедура. Од предлагањето до изборот. Не сакам да кажам дали секогаш се предлагаат највистинските,но таа процедура постои и се почитува. Кај нас „коментарите“ најчесто доаѓаат по нечиј избор или неизбор. Ако изгуби кандидат од уметниците ќе бидат „виновни“ Томе Серафимовски или Васко Ташковски, ако изгуби писател ќе бидам нападнат јас или некој друг. Дали тоа треба да биде така. Кој знае, на пример, дали јас сум гласал за Влада Урошевиќ или не, со оглед дека гла­ сањето е тајно, и кому сум должен за тоа да му давам отчет. Или за Гане, за Ѓурчинов или за Спасов. Против никого не сум агитирал. Ниеден збор против никого не сум рекол кога бил кандидат мој колега. Друго прашање е дали јас имам влијание врз некого па можам да го препорачам. Слободно може да речам дека нашата литература и уметност нешто значат, познати се кај нас и надвор од нашата земја многу повеќе наспроти нашата наука. Иако нашиот актуелен претседател, ако сте забележале, имаше обичај да го кажува само првиот дел од називот на оваа институција.

– Што мислите за политичкото ангажирање на добар дел од интелектуалците кај нас, и во тој контекст на писателите?

Јаневски: Секој лично и според сопстевеното убедување се и треба да се определува. Јас не можам за себе да не речам дека сум бивш комунист по убедување и бев член на таа партија. Сега не можам да се преправам дека не сум бил, како што тоа го прават некои, да се срамам или да играм некои нови игри. Тоа бил дел од мојот живот. Ја изгубивме битката и бериќатврсан. Што има сега смисла одново да се вклучувам и политички да се ангажирам. Па и повеќемината од нашите колеги писатели беа членови на таа партија. Друго прашање е дали јас ќе гласам и како ќе гласам на избори, и тоа можеби не за партија, а за личности кои објективно имаат вредности.

– Што не Ви се допаѓа на нашата политичка сцена?

Јаневски:  Чудни се некои промени кај некои, но тоа во животот изгледа е така. Ми пречи пренагласената агресивност и неводењетосметка за интересите на луѓето и достоинството на државата. На некои пак, кои не го знаат ни сопсвениот јазик, се чудам колку нереални им се апетитите, од наука да зачекорат во поезија. Еден од нив е еклатантен пример. Кое е, конечно тоа име во науката, тоа е друго прашање. Во науката и во политиката.

– Во ретките споменувања имиња или посвети на Ваши песни има една која во поднасловот го споменува Бредбери?

Јаневски: Па Бредбери го споменувам затоа што е приближен мотивот во таа песна на некои негови преокупации. Ако добро се сеќавам тоа е песна од „Астропеус“ и во неа станува збор за робот и вампирот. Во неа јас сепак го сожалувам вампирот кој и онаков каков што е – застрашувачки, има повеќе живот од роботот, кој и според научната литература, предупредено е, дека колку што му служи исто толку и му се заканува на човекот. И тука ги поврзувам или ги помирувам прикаските на Цепенков и фантазијата на Бредбери, кој сепак, за разлика од Кларк, помалку е приврзаник на компјутерот потпирајќи се на својата вешта и читлива фантазија.

– Еден важен дел од Вашиот опус е литературата за деца, и онаа во стих и онаа во проза. Колку за Вас значи обраќањето кон најмладите или пак читателскиот медиум е многу поширок и за овој вид литература?

Јаневски: Кога сум пишувал за деца и кога пишувам, особено последните неколку книги, секогаш сум настојувал да бидат лесно прифатливи за децата и уште полесно за возрасните. Така, трилогијата „Пуф и Паф“ мислам дека може да биде исто интересна како за децата така и за возрасните читатели. Зашто во неа на­ вистина до максимум е распослана една фантазија, а и една сериозност како се пишува стих и како се користи римата. Оти ние сме јазик во кој немаме изобилно богатство на рими, меѓу другото, веројатно поради неподвижниот акцент. А за да се напишаттри книги какви што се оние за Пуф и Паф, со околу три илјади стихови, без во нив да бидат користени познати и банални рими, мислам дека е вложено и постигнато многу. Така што овие три книги според фантазијата можеби најблиску се до моите последни прозни наслови. Тие се лишени од дидактика, наравоученија, користење рими со имиња на деца, што е многу негативна практика во сегашната и поранешната македонска поезија за деца, а имаат зрелост во пристапот, досетливост, соговорништво со децата. Секогаш сум ја сметал за рамноправна оваа литература со другите литературни видови, иако, за жал, не допира многу до вреднувањето од книжевната критика.

– Дали толкувачите и критичарите на Вашето дело ги допреле, според Вас, суштинските аспекти, неговите јадра и носечки особености?

Јаневски: Во голема мера да. Колку што сум следел, повеќето од нив умееле да откријат во што е посебноста и вредноста на таа ли­ тература. Јас не говорам само за луѓе на перото од Македонија. Јас говорам и за луѓе кои се од други средини, од странство. Не можам да речам дека не би потенцирал и некои други аспекти, но онака како што ме толкувале и согледувале, мислам го правеле тоа со дух и компетентност. Особено задоволство ми причинуваат текстовите што имаат не само критичка но и есеистичка елаборација. Значи, јас сум ги повлекол кон една сфера во која откривајќи го моето творештво и самите стануваат значајни творци.

– Не рековте ништо за релацијата современ авторкнижевно наследство?

Јаневски: Многу нешта ја определуваат таа релација, а во прв ред каков пристап има авторот кон своето книжевно наследство, како го доживува, како гледа на него. Без него сигурно не би се препознавале корените. Затоа и не смее да му се врти грб. Но сè помалку сум приврзаник на тоа фолклорот и современата литература да бидат браќа близнаци или сестри близначки. Ќе се согласите дека ним им треба едно поинакво читање и доближување низ кое да се почувствува нивната специфичност и посебност, нивната внатрешна творечка сила.

– Имате ли време и доколку ја следите современата маке- донска литература што во неа Ви остава впечаток?

Јаневски: Морам да признаам дека во последно време многу малку ја следам нашата тековна книжевна продукција од повеќе при­ чини. Сè помалку ми останува време за тоа, а и сè потешко чи­ там. Просто е невозможно да бидам во чекор со сè што се издава и произведува кај нас како литература. Особено безмилосно се произведуваат стихови, што мене ме става во една ситуација на немоќен читател, а она што сум го проследил во нашите списа­ нија за да дојдеш до вредност е како да прекопаш цел рид руда за да најдеш грам радиум, што би рекол големиот Мајаковски. Би било добро да имаме поактивна и авторитетна критичка, мисла која ќе помогне низ естетски а не низ некои други критериуми да се разликува житото од каколот во нашата литература.

– Од каде толку творечка енергија кај писателот Славко Јаневски? Ви останува ли слободно време и како го минувате?

Јаневски: Искрено речено ни самиот не знам од каде. Јас иако вооби­ чаено работев по десет часови дневно, а често и по цели ноќи, не вложувам големи напори кога работам. Пишувањето ме исполнува со задоволство. Најверојатно благодарение на заробеноста на сопствената хипноза, па откако книгата ќе биде објавена, дури тогаш ќе си речам зошто не ја нправив вака, а не онака како што сум ја направил. Инаку, слободно време сè помалку имам, и кога го имам им го посветувам на билките, растенијата, на земјата која на човекотму дала сè, а тој сака сè да и земе. Порано одев често на планина, им се восхитував на водите, дрвјата и камењато, размислувајќи за нивната и судбината човекова. Сум го сакал ловот како своевиден спорт, ги сакам цвеќата и бонсаите, сето она што го условува и нашето постоење.

– По сè што досега разговаравме, би сакале ли на крајот да ни кажете каде најчесто пишувате, влијае ли амбиентот на Вашата творечка расположба?

Јаневски: Пред неколку години кај мене дојде еден француски новинар со преведувачка, и по подолгиот разговор и фотографирање овде, во дневната соба кај што седиме, замоли да ја фотографира и мојата работна маса и работна соба. Не можев да го убедам дека тука најчесто пишувам и престојувам, мислејќи оти нешто длабоко интимно кријам од него. Јас кога работам скоро и да не чувствувам дека некој има во собата, дека некој зборува, може дури и телевизорот да работи и радиото да свири. Можам сосема да се исклучам од секој звук, од секое движење. Реков и би повторил дека сум модел и заробеник на сопствената хипноза и кога сум обземен од нејзиното дејство можам да се изолирам посветувајќи и се на тетратката или на хартијата што е пред мене. Ед­ноставно јас и таа хартија што е моментално пред мене сме тоа нераскинливо единство што ја раѓа големата возбуда на која и го должам копнежот по вистинскиот проговор, по недостижното. Ако и успее да стане свет за себе што на сите ќе им припаѓа, авторот ја постигнал целта.

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.