Проф. д-р Владимир Трајковски: Ниту едно лице со аутизам не е вработено во Македонија

За жал, по­да­то­ци­те се по­ра­зи­тел­ни, ни­ту ед­но ли­це со ау­ти­зам не е вра­бо­те­но во Ма­ке­до­ни­ја, ве­ли проф. д-р Вла­ди­мир Трај­ков­ски, пре­тсе­да­тел на Ма­ке­дон­ско­то на­уч­но здру­же­ние за ау­ти­зам и ре­до­вен про­фе­сор во на­уч­ни­те об­ла­сти ху­ма­на ге­не­ти­ка, ме­ди­цин­ски ос­но­ви на ин­ва­лид­но­ста, фи­зи­о­ло­ги­ја со функ­ци­о­нал­на ана­то­ми­ја и ау­ти­сти­чен спе­ктар на на­ру­шу­ва­ња на Фи­ло­зоф­ски­от фа­кул­тет во Скоп­је. Обе­ди­не­ти­те на­ции во 2007 го­ди­на 2 април го прог­ла­си­ја за Свет­ски ден на свес­но­ста на ау­ти­зам. Во Скоп­је и во Штип се отво­ри­ја днев­ни цен­три за ау­ти­зам, а има нај­а­ва де­ка ќе се отво­ри уште еден, во Охрид.

– За 2017 го­ди­на пра­те­ни­кот Са­шо Ва­си­лев­ски, на три­би­на­та што не­о­дам­на ја ор­га­ни­зи­рав­ме во Охрид, нај­а­ви де­ка во Скоп­је ќе се отво­ри го­лем цен­тар за ра­на де­тек­ци­ја, ди­јаг­но­сти­ка, трет­ман и за ре­ха­би­ли­та­ци­ја на ли­ца­та со ау­ти­зам за што ние се за­ла­га­ме во овие 16 го­ди­ни по­сто­е­ње – из­ја­ви пре­тсе­да­те­лот на Ма­ке­дон­ско­то на­уч­но здру­же­ние за ау­ти­зам, проф. д-р Вла­ди­мир Трај­ков­ски.

Во Скоп­је во 2017 треба да се отво­ри го­лем цен­тар за ра­на де­тек­ци­ја, ди­јаг­но­сти­ка, трет­ман и за ре­ха­би­ли­та­ци­ја на ли­ца­та со ау­ти­зам

Ау­тиз­мот е не­вро­раз­вој­но на­ру­шу­ва­ње со ге­нет­ска ос­но­ва. Ле­ка­ри­те ве­лат де­ка по­сто­ја­но рас­те бро­јот на де­ца со ау­ти­зам, со на­ру­шу­ва­ње од ау­ти­сти­чен спе­ктар. Зо­што рас­те бро­јот на де­ца со ау­ти­зам?

ТРАЈ­КОВ­СКИ: Во све­тот ау­тиз­мот за­зе­ма епи­де­ми­ски раз­ме­ри. Ве­ро­јат­но тоа е та­ка и кај нас, но ние го не­ма­ме тоа до­ка­жа­но. Бро­јот на ли­ца­та ро­де­ни со ова на­ру­шу­ва­ње рас­те од по­ве­ќе при­чи­ни. Зго­ле­ме­на е јав­на­та свест, до­кто­ри­те го ди­јаг­но­сти­ци­ра­ат ау­тиз­мот за кој мал­ку се збо­ру­ва­ше до пред 20-30 го­ди­ни. Иа­ко се сме­та де­ка има ге­нет­ска пре­дис­по­зи­ци­ја, се­пак, и сре­ди­на­та ка­ко фа­ктор игра го­ле­ма уло­га. На­уч­ни­ци­те во све­тот ги об­ви­ну­ва­ат за­га­ду­ва­чи­те ка­ко што се оло­во­то, жи­ва­та, пе­сти­ци­ди­те, ин­се­кти­ци­ди и раз­ни дру­ги фа­кто­ри. Во САД по­да­то­кот на Цен­та­рот за кон­тро­ла­та на бо­ле­сти­те од 2014 го­ди­на ука­жу­ва на пре­ва­лен­ци­ја ед­но де­те на 68 де­ца кои го ма­ни­фе­сти­ра­ат овој ау­ти­сти­чен спе­ктар на на­ру­шу­ва­ње. Тоа е алар­мант­на број­ка. Ду­ри и во ед­на ко­реј­ска сту­ди­ја од пред ед­на го­ди­на се спом­ну­ва де­ка ед­но на 38 де­ца е ау­ти­стич­но.

Ка­ков ка­дар тре­ба да би­де вклу­чен во трет­ма­нот на ли­ца­та со ова на­ру­шу­ва­ње?

ТРАЈ­КОВ­СКИ: Ка­да­рот тре­ба да би­де мул­ти­дис­цип­ли­на­рен. По де­фи­ни­ци­ја ту­ка спа­ѓа раз­во­ен пе­ди­ја­тар, дет­ски пси­хи­ја­тар, де­фе­кто­лог, пси­хо­лог, па ду­ри и со­ци­ја­лен ра­бот­ник, ло­го­пед, оку­па­ци­о­нен те­ра­певт. Она­му ка­де што ќе се утвр­ди де­ка де­ца­та се пре­чув­стви­тел­ни на глу­тен и на ка­зе­ин мо­же да се вклу­чи и ну­три­ци­о­нист. Во не­кои зем­ји и ле­ка­рот по оп­шта пра­кти­ка мо­же да го нај­де сво­е­то ме­сто во тој тим кој би учес­тву­вал во ди­јаг­но­сти­ка­та, исто та­ка и во трет­ман на ау­ти­стич­ни­от спе­ктар на на­ру­шу­ва­ња.

Зго­ле­ме­на е јав­на­та свест, до­кто­ри­те го ди­јаг­но­сти­ци­ра­ат ау­тиз­мот за кој мал­ку се збо­ру­ва­ше до пред 20-30 го­ди­ни, вели проф. д-р Владимир Трајковски

Да­ли се изра­бо­ти На­ци­о­на­лен ре­ги­стар кој ќе го ка­же точ­ни­от број на ли­ца­та што има­ат ау­ти­зам или на­ру­шу­ва­ња од ау­ти­сти­чен спе­ктар во Ма­ке­до­ни­ја?

ТРАЈ­КОВ­СКИ: За жал, не. Ние ка­ко здру­же­ние ве­ќе 16 го­ди­ни ја алар­ми­ра­ме јав­но­ста. Од пред две го­ди­ни има­ме по­зи­тив­ни по­ме­сту­ва­ња во Ми­ни­стерс­тво­то за здрав­ство. За жал, ние не сме кон­сул­ти­ра­ни ка­ко екс­пер­ти. Но, штом ја поч­на­ле таа ра­бо­та, би тре­ба­ло да ја за­вр­шат. Ние на­ви­ва­ме тоа да би­де што по­ско­ро би­деј­ќи са­мо со та­ков на­ци­о­на­лен ре­ги­стер мо­же да се на­пра­ви прос­пе­ктив­на сту­ди­ја и да се пред­ви­ди ка­ков ка­дар е по­тре­бен, кол­ку ка­дар е по­тре­бен, во кои де­ло­ви на Ма­ке­до­ни­ја тре­ба да се ло­ци­ра­ат средс­тва… Во За­пад­на Евро­па и во САД по­сто­јат од­лич­ни ре­ги­стри и врз ос­но­ва на нив др­жа­ва­та си ги пла­ни­ра тро­шо­ци­те во здрав­ство­то. Ние ка­ко Ма­ке­дон­ско на­уч­но здру­же­ние за ау­ти­зам рас­по­ла­га­ме со сопс­твен ре­ги­стар, ка­де што се ре­ги­стри­ра­ни 160 ли­ца, но таа број­ка е под про­це­не­то­то. До пред де­се­ти­на го­ди­ни ре­чи­си ни­кој не збо­ру­ва­ше за ау­ти­зам. За ау­тиз­мот по­ра­но не се уче­ше на Ме­ди­цин­ски­от фа­кул­тет. Спо­ред ме­не, ау­тиз­мот тре­ба да би­де еден од на­ци­о­нал­ни­те при­о­ри­те­ти во Ми­ни­стерс­тво­то за здрав­ство. Број­ка­та од 0,25 на ед­на ил­ја­да е на­ви­сти­на под про­це­не­то­то и сме­та­ме де­ка тоа се дол­жи на сла­ба­та еду­ци­ра­ност на пе­ди­ја­три­те, на пси­хи­ја­три­те, ка­ко и на тоа што овие слу­чаи во ми­на­то­то се во­де­ле под дру­ги ди­јаг­но­зи, на при­мер ка­ко мен­тал­на ре­тар­да­ци­ја, раз­вој­на ди­сфа­зи­ја, ала­ли­ја, за­ба­вен пси­хо­мо­то­рен раз­вој. Кај нас проб­лем е мен­та­ли­те­тот, че­сто за­ра­ди срам са­ка­ат да ги скри­јат овие де­ца. Ро­ди­те­ли­те тоа го до­жи­ву­ва­ат ка­ко нај­те­шка ди­јаг­но­за. Мо­же­би по­те­шко им па­ѓа ко­га ќе ја чу­јат ди­јаг­но­за­та де­ка нив­но­то де­те има ау­ти­зам откол­ку да ре­че­ме кан­цер или си­да. Ро­ди­те­ли­те те­шко ја до­жи­ву­ва­ат ди­јаг­но­за­та и ед­но­став­но не до­а­ѓа­ат на ле­кар за ди­јаг­но­сти­ка или, пак, по­греш­но се на­де­ва­ат де­ка не е ау­ти­сти­чен спе­ктар и та­ка са­мо гу­бат вре­ме.

По­зи­тив­на­та свет­ска пра­кти­ка по­ка­жу­ва де­ка са­мо со вклу­че­ност во оп­штес­тво­то, а не со изо­ли­ра­ње на ли­ца­та со ау­ти­зам мо­же да се при­до­не­се за по­до­бру­ва­ње на со­стој­ба­та на де­ца­та со ау­ти­зам и со на­ру­шу­ва­ње од ау­ти­сти­чен спе­ктар. Што ка­жу­ва Ва­ше­то искус­тво?

ТРАЈ­КОВ­СКИ: Вклу­че­но­ста во оп­штес­тво­то е свет­ски тренд. Во гра­дин­ки­те за­поч­ну­ва обра­зов­на и со­ци­јал­на вклу­че­ност. По де­фи­ни­ци­ја, де­ца­та со ау­ти­зам се со­ци­јал­но изо­ли­ра­ни, жи­ве­ат во свој сопс­твен свет и еден од трет­ма­ни­те е тоа де­те да се вклу­чи во оп­штес­тво­то. Овој про­цес во учи­ли­шта­та поч­на во 2000 го­ди­на и за одре­де­ни ли­ца со преч­ки во раз­во­јот има по­до­бри ре­зул­та­ти. Кај ау­тиз­мот ре­зул­та­ти­те не се мно­гу до­бри би­деј­ќи оние по­те­шки­те слу­чаи и уме­ре­но те­шки­те слу­чаи е мно­гу те­шко да се со­ци­ја­ли­зи­ра­ат. Кај по­лес­ни­те слу­чаи, ду­ри и да се вклу­чат во по­го­лем број учи­ли­шта во Ма­ке­до­ни­ја, не по­стои вра­бо­тен де­фе­кто­лог, иа­ко За­ко­нот е од­ли­чен и ве­ли де­ка освен пе­да­гог и пси­хо­лог, во струч­ни­от тим тре­ба да би­де и де­фе­кто­ло­гот. Оние по­лес­ни­те слу­чаи, со нор­мал­на или со нат­про­сеч­на ин­те­ли­ген­ци­ја, мо­же да за­вр­шат фа­кул­тет и да ра­бо­тат. Уште не­ма­ме по­да­ток за ли­це со ау­ти­зам кое за­вр­ши­ло фа­кул­тет. Мо­же­би има­ме та­ков слу­чај со ли­це со Ас­пер­ге­ров син­дром кој спа­ѓа во оваа гру­па на ау­ти­сти­чен спе­ктар. Сту­ди­ја­та што ја изра­бо­тив­ме со ед­на ко­ле­шка пред 6-7 го­ди­ни за вра­бо­ту­ва­ње­то на овие ли­ца ко­га ќе ста­нат пол­но­лет­ни е по­ра­зи­тел­на, по­ра­зи­те­лен е фа­ктот де­ка ну­ла про­цен­ти од овие ли­ца се вра­бо­те­ни.

Уште не­ма­ме по­да­ток за ли­це со ау­ти­зам кое за­вр­ши­ло фа­кул­тет, вели проф. д-р Трајковски

Пред по­ве­ќе од три го­ди­ни Со­бра­ни­е­то ја изг­ла­са Дек­ла­ра­ци­ја­та за пра­ва­та на ли­ца­та со ин­ва­лид­ност. Таа ги вклу­чу­ва пра­во­то за еду­ка­ци­ја, здрав­стве­на­та за­шти­та, вра­бо­ту­ва­ње… Да­ли ова е са­мо дек­ла­ра­тив­но или на­ви­сти­на се по­чи­ту­ва­ат пра­ва­та на ли­ца­та со ау­ти­зам?

ТРАЈ­КОВ­СКИ: Мо­мент­но по­ве­ќе е дек­ла­ра­тив­но би­деј­ќи и ра­бо­то­да­ва­чи­те не го по­чи­ту­ва­ат тој За­кон. На­ша­та сту­ди­ја по­ка­жа де­ка тие се мал­ку еду­ци­ра­ни, пре­ку 70-80 про­цен­ти во­оп­што не зна­ат што е ау­ти­зам. Ко­га беа пра­ша­ни да­ли би вра­бо­ти­ле ли­це со ау­ти­зам, тие ка­те­го­рич­но ја отфр­лаа таа мож­ност, иа­ко За­ко­нот ве­ли де­ка тие ли­ца се ед­на­кви. Во пос­лед­ни­те пет го­ди­ни е из­ме­не­та си­ту­а­ци­ја­та, има по­зи­тив­ни ве­три­шта. Тре­ба да се раз­вие чув­стви­тел­но­ста кај ра­бо­то­да­ва­чи­те, да им се об­јас­ни де­ка ау­тиз­мот не е за­раз­но за­бо­лу­ва­ње и де­ка ли­ца­та со ау­ти­зам, оние што се со нор­мал­на ин­те­ли­ген­ци­ја, со нат­про­сеч­на, па и со лес­на ин­те­ле­кту­ал­на спре­че­ност, мо­жат да при­до­не­сат за се­бе­си, за ком­па­ни­ја­та и за оп­штес­тво­то, а не да би­дат то­вар на оп­штес­тво­то. Во оние ра­бо­ти што се по­вто­ру­вач­ки, ка­де што има по­вто­ру­ва­ње на лен­та, па и со комп­ју­те­ри, ли­ца­та со ау­ти­зам мо­жат до­бро да се снај­дат, мо­жат да ра­бо­тат раз­ни ра­бо­ти ду­ри и по­до­бро од не­вро­ти­пич­на­та по­пу­ла­ци­ја.

Раз­го­ва­ра­ше: Але­ксан­дра М. Бун­да­лев­ска
Фо­то и камера: Де­јан Стан­чев­ски

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.