Ќе се крши ли сувереноста за мир во куќа?

Ма­ке­дон­ска­та де­мо­крат­ска исто­ри­ја ми­на­ла низ мно­гу пре­мре­жи­ња ко­га се из­бор­ни­те про­це­си во пра­ша­ње. Но, во кус вре­мен­ски пер­и­од, но бо­гат со из­бор­ни искус­тва, се­пак со­зреа ам­би­ен­тот во кој се над­ми­на­ти и не­ре­гу­лар­но­сти од ба­на­лен ка­ра­ктер, ка­ко груп­но гла­са­ње или не­про­ве­ру­ва­ње лич­ни до­ку­мен­ти, до се­ри­оз­ни на­ру­шу­ва­ња со кр­ше­ња ку­тии, из­бор­ни краж­би, пол­не­ње ку­тии, „бу­гар­ски во­зо­ви“, па и во­о­ру­же­ни прес­ме­тки и убис­тва око­лу из­би­рач­ки ме­ста.

И си­те тие „бо­ле­сти“ за кои има­ше се­ри­оз­ни за­бе­ле­шки во из­ве­шта­и­те на наб­љу­ду­вач­ки­те ми­сии, а по­тоа и во го­диш­ни­те оце­ни на европ­ски­те ин­сти­ту­ции, се над­ми­ну­ваа ту­ка, до­ма, се­ка­ко, и со по­мош од по­раз­ви­е­ни­те де­мо­кра­тии. Но не­ма­ше стран­ци во со­ста­вот на Др­жав­на­та из­бор­на ко­ми­си­ја.

Не­сог­ла­су­ва­ње­то, од­нос­но не­приз­на­ва­ње­то на из­бор­ни­от про­цес од опо­зи­ци­ја­та на че­ло со Зо­ран За­ев бе­ше оче­ку­ва­на, па и од по­ни­ски­те пар­ти­ски еша­ло­ни до не­ка­де и нај­а­ву­ва­на „ак­ци­ја“ пред пос­лед­ни­те пред­вре­ме­ни из­бо­ри, кои СДСМ и ко­а­ли­ци­ја­та ги за­гу­би­ја со по­ве­ќе од 200 ил­ја­ди гла­со­ви. ДИК ја ра­ко­во­де­ше чо­век на СДСМ, кој, пак, со си­те за­кон­ски над­леж­но­сти ги зак­лу­чи из­бо­ри­те.

Пре­тсе­да­тел­ски­те и пред­вре­ме­ни­те пар­ла­мен­тар­ни из­бо­ри од 27 април 2014 го­ди­на беа ефи­кас­но спро­ве­де­ни, вклу­чу­вај­ќи го и де­нот на из­бо­ри­те. Ос­нов­ни­те сло­бо­ди беа по­чи­ту­ва­ни, а кан­ди­да­ти­те беа во мож­ност да ја спро­ве­дат сво­ја­та кам­па­ња без с­пре­чу­ва­ње на из­бо­ри­те што се спро­ве­доа на 27 април во Ма­ке­до­ни­ја, се ве­ли во за­ед­нич­ко­то со­оп­ште­ние на ме­ѓу­на­род­ни­те наб­љу­ду­ва­чи на пре­тсе­да­тел­ски­те и на пар­ла­мен­тар­ни­те из­бо­ри.

За­бе­ле­шки­те, пак, кои ги имаа, се од­не­су­ваа на де­ло­ви ка­ко од­во­ју­ва­ње на пар­ти­ски­те од др­жав­ни­те актив­но­сти или при­страс­но­то ме­ди­ум­ско из­ве­сту­ва­ње во из­бор­на кам­па­ња, ка­ко и ажу­ри­ра­ње­то на из­би­рач­ки­от спи­сок. Но, ни­што од тоа до­се­га не вле­гу­ва­ше во до­ме­нот на ДИК.

ДИК за из­ме­ни­те се ин­фор­ми­ра од ме­ди­у­ми­те

Мо­де­лот за из­ме­ни во ДИК со мо­де­лот „три –три –три“, по три чле­на од вла­де­јач­ко­то мно­зинс­тво и од опо­зи­ци­ја­та, а и три чле­на стран­ски струч­ња­ци, со тоа што и еден од нив би пре­тсе­да­вал со нај­ви­со­ки­от др­жа­вен ор­ган во мо­мент на из­бо­рен про­цес, дој­де ка­ко из­не­на­ду­ва­ње и за јав­но­ста, и за чле­но­ви­те на ДИК и за струч­ња­ци­те.

Чле­но­ви­те ве­лат де­ка би­ле кон­сул­ти­ра­ни од ко­ми­си­ја­та што ра­бо­ти на ова пра­ша­ње, кое про­из­ле­зе од До­го­во­рот од Пр­жи­но, чи­ја­што ос­нов­на цел бе­ше вра­ќа­ње на до­вер­ба­та кон ин­сти­ту­ци­и­те. За­тоа ус­лов бе­ше и вра­ќа­ње на опо­зи­ци­ја­та во Со­бра­ни­е­то и вклу­чу­ва­ње во ра­бо­та­та на ор­га­ни­те.

Но, спо­ред из­во­ри од из­бор­на­та ко­ми­си­ја, не ста­на­ло збор за ва­ков вид из­ме­на на мо­де­лот – со стран­ски чле­но­ви што би има­ле ед­на­ква за­ста­пе­ност со по­зи­ци­ја­та и со опо­зи­ци­ја­та во неј­зи­на­та ра­бо­та, ка­ко и нив­но ра­ко­во­де­ње на ДИК. Осо­бе­но што, ка­ко што наг­ла­су­ва­ат, не­ма­ло не­ка­кви по­го­ле­ми за­бе­ле­шки или, ка­ко што се на­ре­ку­ва по­пу­лар­но, „по­ли­тич­ки при­ти­со­ци“.

- До­кол­ку е и при­фат­ли­во за по­ли­тич­ки­те пар­тии во ДИК да се­дат стран­ци, еве и ка­ко не­ка­ква рам­но­те­жа, иа­ко и до­се­га не­ма­ло го­ле­ми вли­ја­ни­ја од пар­ти­и­те, со­се­ма е не­раз­бир­ли­во зо­што со неа би пре­тсе­да­вал стра­нец? Тој е са­мо еден од си­те чле­но­ви, а раз­ли­ка­та е што сви­ку­ва сед­ни­ци што ги во­ди и што пот­пи­шу­ва за­врш­ни до­ку­мен­ти, а не­ма не­ка­ква од­во­е­ност или вли­ја­ние – по­со­чу­ва­ат од акту­ел­ни­от со­став на ДИК за „Ре­пуб­ли­ка“.

Ва­кви­от мо­дел „три –три –три“ е на ма­са, ку­со по­твр­ду­ва­ат и од опо­зи­ци­ја­та. Но, се­пак, во од­го­во­ри­те оста­на не­јас­но да­ли ста­ну­ва збор за стран­ски или за до­маш­ни струч­ња­ци. Тоа, пак, што са­ка­ат да го наг­ла­сат од та­му е де­ка по­са­ку­ва­ат од из­бор­ни­от про­цес на де­нот на гла­са­ње­то да се иск­лу­чи ад­ми­ни­стра­ци­ја­та, а мо­де­лот „три по три“ да би­де вмет­нат во из­би­рач­ки­те од­бо­ри. Од­нос­но, тие да би­дат по прин­ци­пот по трој­ца пар­ти­ски чле­но­ви од вла­ста и од опо­зи­ци­ја­та и трој­ца не­за­вис­ни струч­ња­ци. Но тоа е ста­ро ба­ра­ње, кое не­кол­ку па­ти и до­се­га би­ло на ма­са, а за­вр­шу­ва­ше нес­лав­но со ар­гу­мент де­ка ток­му пар­ти­зи­ра­ње­то на из­би­рач­ки­те од­бо­ри е из­вор на не­ре­гу­лар­но­сти­те. Име­но, во слу­чај на ва­кво пар­ти­зи­ра­ње на из­би­рач­ки­те од­бо­ри, струч­ња­ци­те пре­ду­пре­ду­ваа де­ка и при ма­ла за­бе­ле­шка ме­ѓу пар­ти­ски­те чле­но­ви, лес­но се пре­диз­ви­ку­ва­ат из­бор­ни ин­ци­ден­ти.

Стран­ци во ДИК е ури­ва­ње на су­ве­ре­ни­те­тот

- Стра­нец, стран­ски др­жав­ја­нин мо­же да би­де са­мо над­во­ре­шен член, но не и член на ДИК, кој, пак, и би пре­тсе­да­вал со нај­ви­со­ки­от др­жа­вен ор­ган во мо­мен­ти на из­бо­ри – де­цид­на е по­ра­неш­на­та член­ка на Др­жав­на­та из­бор­на ко­ми­си­ја, Та­ња Ка­ра­ка­ми­ше­ва- Јо­ва­нов­ска.

- Во мо­мен­ти ко­га ќе се рас­пу­шти Со­бра­ни­е­то, а Вла­да­та има огра­ни­чен про­стор за дејс­тву­ва­ње, ДИК е нај­ви­сок др­жа­вен ор­ган. Та­кво­то чле­ну­ва­ње ди­рект­но се не­ги­ра со Уста­вот и со акту­ел­ни­те за­кон­ски ре­ше­ни­ја. Тоа би бил пре­се­дан, кој се не­ги­ра со су­ве­ре­но­ста, до­да­ва про­фе­сор­ка­та по устав­но пра­во и по по­ли­тич­ки си­стем. Ду­ри и при из­ме­на на за­ко­нот во вр­ска со кри­те­ри­у­ми­те за из­бор на чле­но­ви на ДИК, по­втор­но би се до­ве­ло во пра­ша­ње да­ли стран­ски др­жав­ја­нин мо­же да би­де член на нај­ви­сок из­бо­рен др­жа­вен ор­ган во не­за­вис­на др­жа­ва.

- Пре­пу­шта­ње­то на др­жав­ни­от су­ве­ре­ни­тет би би­ло пре­те­ра­но спор­но – наг­ла­су­ва про­фе­со­рот Жи­дас Да­ска­лов­ски.

- Се ра­бо­ти за др­жа­ва што по­стои 25 го­ди­ни и се оче­ку­ва да има сопс­тве­ни ка­па­ци­те­ти и вол­ја на по­ли­тич­ки­те пар­тии за по­стиг­ну­ва­ње ком­про­мис, кон­сен­зус. Ова е уште еден по­ка­за­тел де­ка бор­ба­та се во­ди со си­те средс­тва и де­ка во таа бор­ба не­ма ни­ка­ков на­чин да се пре­мо­стат раз­ли­ки­те. На кра­јот из­ле­гу­ва де­ка ние не са­ка­ме да пре­зе­ме­ме од­го­вор­ност, ту­ку ба­ра­ме да ја пре­зе­ме не­кој друг. По­ен­та­та на До­го­во­рот од Пр­жи­но бе­ше да се вра­ти де­мо­крат­ски­от про­цес, да учес­тву­ва­ат си­те за да има до­го­вор, кон­сен­зус на ели­ти. Ова де фа­кто ка­жу­ва де­ка не­ма кон­сен­зус на ели­ти и де­ка тие, на не­кој на­чин, ба­ра­ат ин­тер­вен­ци­ја на стран­ски фа­ктор, по­го­ле­ма или по­ма­ла – ве­ли по­ли­ти­ко­ло­гот Да­ска­лов­ски. Тој се на­до­вр­зу­ва на дру­ги­те ре­ше­ни­ја од до­го­во­ре­но­то од Пр­жи­но, па до­да­ва де­ка би­деј­ќи не ус­пеа да се на­мет­не стра­нец ка­ко ре­ше­ние во вр­ска со из­бо­рот на спе­ци­јал­ни­от ја­вен об­ви­ни­тел, се­га та­кво ре­ше­ние се на­мет­ну­ва за ра­бо­та­та на ДИК.

- Тоа би би­ло се­ри­о­зен удар врз ма­ке­дон­ска­та де­мо­кра­ти­ја. Ука­жу­ва де­ка не­ма до­вер­ба, а тоа е страш­но – оце­ну­ва Да­ска­лов­ски.

До из­ле­гу­ва­ње на овој број на „Ре­пуб­ли­ка“ не­ма­ше до­го­вор за тоа ка­ко ќе функ­ци­о­ни­ра ДИК, да­ли и кол­ку ќе се зго­ле­мат неј­зи­ни­те ин­ге­рен­ции, да­ли и кол­ка­ви из­ме­ни ќе пре­тр­пи из­бор­ни­от за­ко­ник. И, се­ка­ко, глав­но­то пра­ша­ње што се на­мет­на во јав­но­ста, да­ли ќе се отво­ри вра­та­та за влез на стран­ци во ова те­ло. Се­пак, кол­ку и да е зна­ча­ен До­го­во­рот од Пр­жи­но за нор­ма­ли­за­ци­ја на ма­ке­дон­ска­та по­ли­тич­ка сце­на и, се­ка­ко, неј­зи­ни­от ис­че­кор кон евро­ин­те­гра­ци­и­те, ка­ко што наг­ла­су­ва­ат ме­ѓу­на­род­ни­те фа­кто­ри вклу­че­ни во пре­го­во­ри­те, тоа што ќе про­из­ле­зе од ме­ѓу­пар­ти­ски­те до­го­во­ри, пред сѐ, мо­ра да ја по­чи­ту­ва ма­ке­дон­ска­та су­ве­ре­ност. Са­мо то­гаш ќе се за­чу­ва и вер­ба­та во до­маш­ни­те ин­сти­ту­ции и во искре­но­ста на жел­би­те за на­пре­ду­ва­ње на ма­ке­дон­ска­та де­мо­кра­ти­ја во це­лост.

Пишува: Наум Стоилковски
(Текст објавен во 160. број на неделникот „Република“, 25.09.2015)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.