Црквата „Св. Богородица“ во Заум е последно крајезерско уточиште

На два­е­сет­ти­на ки­ло­ме­три од Охрид, во не­по­сред­на бли­зи­на на се­ло­то Тр­пеј­ца, поз­на­то ка­ко ма­ке­дон­ско­то Сен Тро­пе, се на­о­ѓа ме­сто­то За­ум. За ова ме­сто се поз­на­ти мно­гу ле­ген­ди, не­о­дам­на бе­ше акту­ел­на ле­ген­да­та за охрид­ски­от бер­муд­ски три­а­гол­ник, ка­де што ед­на од точ­ки­те бе­ше ток­му За­ум.

Ка­ра­кте­ри­стич­но за ова ме­сто е што до оваа уба­ви­на не­ма пат по коп­но, ту­ку до не­го се стиг­ну­ва са­мо по во­да.  Цр­ква­та е из­гра­де­на во 1361 го­ди­на, изо­би­лу­ва со ми­стич­ност, вред­ност и уни­кат­ност. Ток­му по­ра­ди тоа се исп­ле­те­ни го­лем број ле­ген­ди за ова ме­сто. Ед­на од нив е ле­ген­да­та за ед­на де­вој­ка од Охрид, ко­ја са­ка­ла да го преп­ли­ва езе­ро­то, но вре­ме­то би­ло не­по­год­но и неј­зи­на­та мај­ка се про­ти­ве­ла на тоа, не са­ка­ла сво­ја­та ќер­ка да ја пу­шти во езе­ро­то на та­кво не­вре­ме.  Но ќер­ка­та би­ла упор­на во сво­ја­та жел­ба и трг­на­ла. И, на­ви­сти­на, има­ло не­вре­ме, а жи­во­тот на де­вој­ка­та бил во опас­ност. Мај­ка­та се мо­ле­ла це­ло вре­ме за сво­ја­та ќер­ка да оста­не жи­ва и во сво­и­те мо­ли­тви ве­ту­ва­ла де­ка до­кол­ку неј­зи­на­та ќер­ка оста­не жи­ва ќе из­гра­ди цр­ква.  За сре­ќа, езе­ро­то ја исфр­ли­ло де­вој­ка­та жи­ва на бре­гот, ток­му на ме­сто­то ка­де што е де­нес За­ум. Ту­ка мај­ка­та из­гра­ди­ла цр­ква, ко­ја до ден де­нес по­стои, автен­тич­на. А име­то За­ум е ко­ва­ни­ца од за ум, што би рек­ле ста­ри­те за ука, во се­ќа­ва­ње на де­вој­ка­та што не ја пос­лу­ша­ла сво­ја­та мај­ка.

Ова пар­че ди­ви­на на бла­ги­те езер­ски во­ди на охрид­ски­от во­ден би­сер е ед­но од пос­лед­ни­те кра­је­зер­ски уто­чи­шта ка­де што вла­дее не­на­ру­ше­на ти­ши­на, ко­ја, за жал, е одам­на за­бо­ра­ве­на на дру­ги­те пла­жи. Ме­сто­то ве­ќе со де­це­нии ѝ пр­ко­си на за­бр­за­на­та ур­ба­ни­за­ци­ја на источ­но­то крај­бреж­је, ме­сто што за мно­гу­ми­на прет­ста­ву­ва ви­стин­ски рај крај езе­ро­то.

Ме­ѓу на­ро­дот поз­нат ка­ко  „Св. За­ум“, ме­сто­то е ви­стин­ски дар од при­ро­да­та за кое се пре­ра­ска­жа­ни мно­гу­број­ни ле­ген­ди и при­каз­ни, поч­ну­вај­ќи од град­ба­та на цр­ква­та, ко­ва­ни­ца­та „за-ум“, охрид­ски­от бер­муд­ски три­а­гол­ник, при­каз­ни­те на Мар­ко Це­пен­ков, па сѐ до стр­ме­цот и до чуд­ни­те ве­три­шта кои што се спо­ју­ва­ат во За­ум­ски­от За­лив од две­те стра­ни на езе­ро­то.

Спо­ред за­чу­ва­ни­от нат­пис, цр­ква­та е по­диг­на­та и нас­ли­ка­на во 1361 го­ди­на од Гр­гур за вре­ме на де­вол­ски­от епи­скоп Гри­го­рие, а нај­но­ви­те истра­жу­ва­ња по­ка­жу­ва­ат де­ка по­тек­ну­ва од три­на­е­сет­ти век. Гра­де­на е во фор­ма на впи­шан крст со цен­трал­на ку­по­ла што се пот­пи­ра на че­ти­ри стол­ба и со ос­мо­стран там­бур. Ѕи­да­на е од би­гор, ка­мен и ту­ла. Во по­че­то­кот, цр­ква­та има­ла и при­пра­та, ко­ја би­ла за­сво­де­на со по­лу­круж­ни сво­до­ви.

Тоа што прив­ле­ку­ва вни­ма­ние кај по­се­ти­те­ли­те е прет­ста­ва­та на све­та Ана Мле­ко­пи­та­тел­ни­ца, ка­ко ја дои ма­ла­та Бо­го­ро­ди­ца.

Иа­ко при­ста­пот да ма­на­сти­рот е са­мо пре­ку езе­ро­то, се­пак е мно­гу по­се­тен, осо­бе­но во лет­ни­от пер­и­од. Во по­но­во вре­ме е об­но­ве­на тра­ди­ци­ја­та да се бо­гос­лу­жи во овој ма­на­стир на 4 ју­ли и на 21 сеп­тем­ври, ко­га е мно­гу по­се­тен од стра­на на жи­те­ли­те на се­ла­та Пе­шта­ни и Тр­пеј­ца, ка­ко и од Охрид. Ста­ре­ши­на на ма­на­сти­рот е све­ште­ник Ата­нас Ка­зан­џи­ски, па­рох пе­штан­ски.

Про­сто­рот се­га е збо­га­тен со но­ви­от ма­на­стир­ски ко­нак, кој не­о­дам­на бе­ше из­гра­ден. По­ста­ри­те се се­ќа­ва­ат де­ка и по­ра­но по­сто­ел та­ков об­јект и по­ра­ди тоа пред не­кол­ку го­ди­ни За­во­дот изра­бо­ти иде­ен про­ект за не­го­ва ре­кон­струк­ци­ја. Бил изра­бо­тен и ела­бо­рат за ре­ви­та­ли­за­ци­ја на ма­на­стир­ски­от комп­лекс.

Лен­че Мој­со­ска, исто­ри­чар­ка на умет­ност и ма­ги­стер по кон­зер­ва­ци­ја на ѕид­но сли­карс­тво од За­вод и му­зеј во Охрид, ве­ли де­ка цр­ква­та изо­би­лу­ва со бо­гат фре­ско­жи­во­пис и де­ка кон­зер­ва­тор­ски­те за­фа­ти на цр­ква­та „Све­та Бо­го­ро­ди­ца“ има­ат го­ле­мо зна­че­ње по­ра­ди ме­ха­нич­ки­те оште­ту­ва­ња, при­сут­на­та вла­га, ка­ко и ру­и­ни­ра­ње­то на цр­ква­та низ ве­ко­ви­те.

Мој­со­ска, ка­ко осо­бе­но ин­те­ре­сен го по­со­чу­ва мо­мен­тот на ре­тки­те прет­ста­ви на фре­ски што ги има цр­ква­та „Све­та Бо­го­ро­ди­ца“.

Но, ова ме­сто не би оп­сто­ја­ло ка­кво што е, без не­го­ви­те жи­те­ли. Ко­га ќе стап­не­те во За­ум ве до­че­ку­ва­ат со топ­ло до­бре­дој­де, ча­шка ра­ки­ја, ме­зе и по не­ко­ја при­каз­на… Освен охрид­ски­те фа­ми­лии што по­вре­ме­но по во­ден пат до­а­ѓа­ат, пре­сто­ју­ва­ат, за­ми­ну­ва­ат и го одр­жу­ва­ат ло­ка­ли­те­тот За­ум во жи­вот, ту­ка се и га­ле­би­те, кор­мо­ра­ни­те, па­тки­те, вод­ни­те змии, ли­си­ци­те, ку­ни­те…

Во не­по­сред­на бли­зи­на на „За­ум“ се на­о­ѓа и из­вор што до­а­ѓа од дла­бо­чи­ни­те на Га­ли­чи­ца, од ка­де што по­те­ку­ва ре­тко би­стра и чи­ста во­да. За­ум е ме­сто што дла­бо­ко се вре­жу­ва во се­ќа­ва­ње­то на си­те тие што го по­се­ти­ле, а мно­гу­ми­на со не­тр­пе­ние ќе че­ка­ат на топ­ли­те де­но­ви, за по­втор­но и по­втор­но да се на­вра­тат на ра­јот по­крај езе­ро­то.

Пишува: Невена Поповска
(Текст објавен во 156. број на неделникот „Република“, 28.08.2015)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.