Дислексија: Те­шко­ти­и­те со чи­та­ње­то мо­же да се над­ми­нат со по­себ­ни тех­ни­ки

Ал­берт Ајн­штајн, То­мас Еди­сон, Исак Њу­тон, Але­ксан­дар Бел, Стив Џобс, Бил Гејтс, Џон Ле­нон, Ер­нест Хе­мин­гвеј, Вин­стон Чер­чил, Том Круз, Сел­ма Ха­јек се поз­на­ти лич­но­сти во исто­ри­ја­та што има­ле дис­ле­кси­ја. Дис­ле­кси­ја­та е спе­ци­фич­на те­шко­ти­ја при чи­та­ње, пи­шу­ва­ње и спе­лу­ва­ње. Тоа не е бо­лест, а те­шко­ти­и­те со чи­та­ње­то мо­же да се над­ми­нат со по­себ­ни тех­ни­ки, по­тен­ци­ра Дам­јан Ни­ко­лов­ски, пре­тсе­да­тел на Здру­же­ни­е­то за дис­ле­кси­ја „Ајн­штајн“.

Што е дис­ле­кси­ја и ка­ко се ма­ни­фе­сти­ра таа? Кои се симп­то­ми­те на дис­ле­кси­ја? Да­ли има раз­лич­ни ни­воа на дис­ле­кси­ја­та?

НИ­КО­ЛОВ­СКИ: Дис­ле­кси­ја­та е спе­ци­фич­на те­шко­ти­ја при чи­та­ње, пи­шу­ва­ње и спе­лу­ва­ње во ус­ло­ви ко­га ви­дот и слу­хот се со нор­мал­на функ­ци­ја и во ус­ло­ви на во­о­би­ча­е­ни ин­струк­ции за чи­та­ње да­де­ни од на­став­ни­кот или од ро­ди­те­лот. Се сме­та де­ка дис­ле­кси­ја­та има не­вро­ло­шка при­ро­да, де­ка ли­ца­та што има­ат дис­ле­кси­ја по­ве­ќе ја ко­ри­стат дес­на­та хе­ми­сфе­ра од мо­зо­кот иа­ко цен­три­те за чи­та­ње и пи­шу­ва­ње се на­о­ѓа­ат во ле­ва­та хе­ми­сфе­ра и де­ка не за­ви­си од ин­те­ле­кту­ал­на­та спо­соб­ност на ли­це­то. Дис­ле­кси­ја­та не е по­ја­ва ко­ја е вид­ли­ва и ко­ја мо­же­те да ја пре­поз­на­е­те до­де­ка раз­го­ва­ра­те со ин­ди­ви­ду­а­та што ја има. Нај­че­сто се ма­ни­фе­сти­ра до­де­ка ли­це­то чи­та или пи­шу­ва, со изра­зе­ни гре­шки ка­ра­кте­ри­стич­ни за оваа по­ја­ва, ка­ко што се: за­ме­на на одре­де­ни бу­кви, ис­пу­шта­ње бу­кви, на­га­ѓа­ње на збо­ро­ви­те, ед­но­ли­чен тон при чи­та­ње­то, не­по­чи­ту­ва­ње на ин­тер­пунк­ци­ски­те зна­ци и на пра­ви­ла­та за го­ле­ма и за ма­ла бу­ка, искри­ву­ва­ње на ре­дот при пи­шу­ва­ње, пи­шу­ва­ње бу­кви со раз­лич­на го­ле­ми­на или гу­бе­ње на ре­дот при чи­та­ње­то. Кај по­ма­ли­те де­ца е вид­ли­ва не­мож­но­ста да ги по­вр­зат бу­кви­те во збор со одре­де­но зна­че­ње или да ка­жат без по­себ­ни на­по­ри на ко­ја бу­ква поч­ну­ва или за­вр­шу­ва еден збор. Кај во­зрас­ни­те со дис­ле­кси­ја, те­шко­ти­и­те се ма­ни­фе­сти­ра­ат со брз за­мор при чи­та­ње­то и не­раз­би­ра­ње на тоа што го чи­та­ат. Тие тро­шат зна­чи­тел­но по­го­ле­мо ко­ли­чес­тво енер­ги­ја од во­о­би­ча­е­но­то до­де­ка се кон­цен­три­ра­ат да го раз­бе­рат тоа што го про­чи­та­ле. Дис­ле­кси­ја­та мо­же да би­де за­ста­пе­на кај един­ка­та во раз­лич­ни фор­ми и сте­пе­ни, од што на­та­му за­ви­сат на­чи­нот и бр­зи­на­та за над­ми­ну­ва­ње на те­шко­ти­и­те. Се ве­ли де­ка не­ма двај­ца дис­ле­кси­ча­ри со иден­тич­ни симп­то­ми, се­кој е при­каз­на за се­бе.

Дам­јан Ни­ко­лов­ски, пре­тсе­да­тел на Здру­же­ни­е­то за дис­ле­кси­ја „Ајн­штајн“

Да­ли по­стои не­ка­ков ре­ги­стар на ли­ца­та што има­ат ди­јаг­но­за на дис­ле­кси­ја? Да­ли рас­по­ла­га­те  со не­ка­ква број­ка?

НИ­КО­ЛОВ­СКИ: Со ог­лед на тоа де­ка до пред ед­на го­ди­на во­оп­што не се ни спом­ну­ва­ше дис­ле­кси­ја­та, оче­ку­ва­но е де­ка во­оп­што не­ма ни­ка­кви истра­жу­ва­ња за тоа кол­ку дис­ле­кси­ја­та е за­ста­пе­на во Ма­ке­до­ни­ја. За да мо­же да се на­пра­ви ре­ги­стар или да се еви­ден­ти­ра­ат слу­ча­и­те со дис­ле­кси­ја, по­треб­ни се лу­ѓе кои мо­жат да ја де­те­кти­ра­ат и да ја утвр­дат. Истра­жу­ва­ња­та во све­тот по­ка­жу­ва­ат де­ка од 10 до 15 про­цен­ти од на­се­ле­ни­е­то има не­ка­ква фор­ма на дис­ле­кси­ја. Не­кои по­да­то­ци го­во­рат де­ка во анг­ли­ски­те го­вор­ни по­драч­ја дис­ле­кси­ја­та е за­ста­пе­на ду­ри кај 20 от­сто од на­се­ле­ни­е­то. За да го­во­ри­ме за одре­де­на за­ста­пе­ност на дис­ле­кси­ја­та кај нас, мо­же­ме да ги ко­ри­сти­ме истра­жу­ва­ња­та од со­сед­ни­те зем­ји ка­де што се го­во­ри на ја­зи­ци од сло­вен­ска­та гру­па и кои ука­жу­ва­ат де­ка око­лу 10 от­сто од на­се­ле­ни­е­то стра­да од дис­ле­кси­ја во по­мал или по­го­лем обем.

Ве­ќе спом­нав де­ка за да на­пра­ви­ме ре­ги­стар на уче­ни­ци со дис­ле­кси­ја, по­треб­но е во учи­ли­шта­та да има ка­дар кој би уме­ел да ја де­те­кти­ра и да ги еви­ден­ти­ра тие уче­ни­ци. Истра­жу­ва­ња­та што ги на­пра­ви Здру­же­ни­е­то за дис­ле­кси­ја „Ајн­штајн“ во че­ти­ри оп­шти­ни на те­ри­то­ри­ја­та на град Скоп­је ука­жу­ва­ат на тоа де­ка про­свет­ни­те ра­бот­ни­ци во­оп­што не се упа­те­ни во дис­ле­кси­ја­та, од­нос­но не би­ле еду­ци­ра­ни во те­кот на нив­но­то ви­со­ко обра­зо­ва­ние, ни­ту, пак, по­се­ту­ва­ле обу­ка пре­ку ко­ја би до­би­ле до­пол­ни­тел­ни зна­е­ња за пре­поз­на­ва­ње на дис­ле­кси­ја­та. До­се­гаш­ни­те истра­жу­ва­ња, исто та­ка, по­ка­жаа де­ка, во про­сек, во се­кое од­де­ле­ние од пр­во до пет­то има два до три уче­ни­ка со те­шко­тии во чи­та­ње­то, што мо­же да ука­жу­ва на дис­ле­кси­ја и што, на не­кој на­чин, ја по­твр­ду­ва за­ста­пе­но­ста на дис­ле­кси­ја­та од 10 от­сто кај уче­ни­ци­те во на­ши­те учи­ли­шта.

Кол­ку вре­ме по­стои Здру­же­ни­е­то за дис­ле­кси­ја „Ајн­штајн” и кои се ва­ши­те це­ли?

НИ­КО­ЛОВ­СКИ: Здру­же­ни­е­то по­стои од де­кем­ври 2013 го­ди­на, но нај­го­лем дел од актив­но­сти­те поч­наа да се спро­ве­ду­ва­ат при кра­јот на 2014 го­ди­на, што е при­лич­но кра­ток пер­и­од, но со за­до­волс­тво мо­жам да ка­жам де­ка за овој вре­мен­ски пер­и­од по­стиг­нав­ме на­ви­сти­на мно­гу. Глав­на цел на Здру­же­ни­е­то пр­венс­тве­но е по­диг­ну­ва­ње на јав­на­та свест за дис­ле­кси­ја­та, по­тоа пра­ви­лен трет­ман на ли­ца­та со дис­ле­кси­ја и из­ме­на на за­кон­ска­та ре­гу­ла­ти­ва, со што дис­ле­кси­ја­та би влег­ла во за­ко­нот ка­ко по­себ­на со­стој­ба.

Кол­ку е важ­но на­вре­ме да се открие дис­ле­кси­ја­та?

НИ­КО­ЛОВ­СКИ: Ра­но­то откри­ва­ње на дис­ле­кси­ја­та е од не­про­цен­ли­во зна­че­ње за раз­во­јот на един­ка­та, и тоа не са­мо ака­дем­ски­от ту­ку и за емо­тив­ни­от раз­вој. До­кол­ку се сог­ле­да­ат те­шко­ти­и­те ка­ра­кте­ри­стич­ни за дис­ле­кси­ја­та, по­стои мож­ност за на­вре­ме­на ин­тер­вен­ци­ја, од­нос­но при­ме­на на спе­ци­фич­ни тех­ни­ки кои ќе по­мог­нат за нив­но над­ми­ну­ва­ње. До­кол­ку, пак, не се де­те­кти­ра дис­ле­кси­ја­та, те­шко­ти­и­те со чи­та­ње­то и со пи­шу­ва­ње­то ќе оста­нат, уче­ни­кот и на­та­му ќе вло­жу­ва огром­ни на­по­ри при чи­та­ње­то и уче­ње­то со цел да по­стиг­не за­до­во­ли­тел­ни ре­зул­та­ти во учи­ли­ште и со цел да не ги раз­о­ча­ра ро­ди­те­ли­те. По­ра­ди по­сто­ја­но­то ука­жу­ва­ње на гре­шки­те, а без да се сог­ле­да дис­ле­кси­ја­та, дис­ле­кси­ча­рот жи­вее со мис­ла де­ка во се­кој на­ре­ден че­кор ќе на­пра­ви гре­шка. Во та­кви окол­но­сти, ли­це­то кое стра­да од дис­ле­кси­ја ќе поч­не да при­ме­ну­ва раз­лич­ни од­бран­бе­ни ме­ха­низ­ми за да го при­крие не­до­ста­то­кот со чи­та­ње­то. Та­кви­те ме­ха­низ­ми, ка­ко што се бе­га­ње од ча­со­ви, си­му­ли­ра­ње бо­лест, одв­ле­ку­ва­ње на вни­ма­ни­е­то на дру­га стра­на, пов­ле­че­ност или не­до­лич­но од­не­су­ва­ње, поч­ну­ва­ат да се при­ме­ну­ва­ат по ше­сто-сед­мо од­де­ле­ние и нај­и­зра­зе­ни се во адо­лес­цент­ни­от пер­и­од. То­гаш дис­ле­кси­ја­та ста­ну­ва уште по­не­вид­ли­ва и по­те­шко се де­те­кти­ра, а нес­по­соб­но­ста за уче­ње ста­ну­ва уште по­го­ле­ма. За­тоа се важ­ни на­вре­ме­на­та де­тек­ци­ја и ин­тер­вен­ци­ја­та.

Зо­што дол­го вре­ме во­оп­што не се збо­ру­ва­ше за оваа со­стој­ба?

НИ­КО­ЛОВ­СКИ: Во раз­ви­е­ни­те зем­ји се збо­ру­ва и се истра­жу­ва за дис­ле­кси­ја­та по­ве­ќе од 50 го­ди­ни. Пр­ви­от ме­тод за над­ми­ну­ва­ње на дис­ле­кси­ја­та е ос­мис­лен уште во 1930 го­ди­на. Те­шко е да се ка­же зо­што ние во Ма­ке­до­ни­ја тол­ку дол­го сме го за­не­ма­ру­ва­ле овој проб­лем. Ве­ро­јат­но се­га е дој­ден мо­мен­тот по­ин­тен­зив­но да се за­ни­ма­ва­ме со оваа со­стој­ба и, се­ка­ко, да ги ко­ри­сти­ме искус­тва­та од раз­ви­е­ни­те зем­ји.

Да­ли дис­ле­кси­ја­та ка­ко со­стој­ба мо­же да се над­ми­не? Да­ли на­у­ка­та откри­ла ко­ја е при­чи­на­та за дис­ле­кси­ја?

НИ­КО­ЛОВ­СКИ: За да се збо­ру­ва да­ли дис­ле­кси­ја­та е со­стој­ба што мо­же да се над­ми­не, тре­ба да се зна­ат две­те стра­ни на дис­ле­кси­ја­та. Сè по­ве­ќе во све­тот се го­во­ри де­ка дис­ле­кси­ја­та е дар­ба, од­нос­но де­ка дис­ле­кси­ча­ри­те се не­во­о­би­ча­е­но кре­а­тив­ни, со сил­на ин­ту­и­ци­ја, од­лич­ни во ре­ша­ва­ње­то комп­лекс­ни жи­вот­ни или де­лов­ни проб­ле­ми, ја гле­да­ат го­ле­ма­та сли­ка на не­шта­та нас­про­ти зад­ла­бо­чу­ва­ње во де­та­ли и ни­за дру­ги спо­соб­но­сти кои ги пра­ват по­себ­ни. И ако збо­ру­ва­ме за над­ми­ну­ва­ње на дис­ле­кси­ја­та, од­го­во­рот е да – те­шко­ти­и­те со чи­та­ње­то мо­же да се над­ми­нат со по­себ­ни тех­ни­ки, а при тоа да оста­нат дар­би­те кои ги но­си дис­ле­кси­ја­та со се­бе. Ина­ку, сè уште не се откри­е­ни при­чи­ни­те зо­што се ја­ву­ва дис­ле­кси­ја­та. Единс­тве­но се знае де­ка таа има не­вро­ло­шка при­ро­да, од­нос­но де­ка ли­ца­та со дис­ле­кси­ја по­ве­ќе ја при­ме­ну­ва­ат дес­на­та хе­ми­сфе­ра од мо­зо­кот и де­ка раз­мис­лу­ва­ат до­ми­нант­но со сли­ки, на­чин на раз­мис­лу­ва­ње кој е мно­гу по­брз од вер­бал­ни­от на­чин, од­нос­но раз­мис­лу­ва­ње­то со збо­ро­ви. Ток­му та­кви­от на­чин на мис­ле­ње ги пра­ви проб­ле­ми­те со чи­та­ње­то, кое, всуш­ност, прет­ста­ву­ва про­цес на де­ши­фри­ра­ње сим­бо­ли. Го­лем дел од истра­жу­ва­чи­те сме­та­ат де­ка за по­ја­ва на дис­ле­кси­ја­та се ви­нов­ни ге­ни­те, но, се­пак, и тоа сè уште не е до­ка­жа­но.

Ка­ко да се ре­шат ин­сти­ту­ци­о­нал­но проб­ле­ми­те со де­ца­та кои има­ат проб­ле­ми­те со уче­ње­то? Ка­ква е ва­ша­та со­ра­бо­тка со на­став­ни­ци­те во учи­ли­шта­та?

НИ­КО­ЛОВ­СКИ: За­лож­би­те на на­ше­то Здру­же­ние се ток­му тие што ги спом­ну­ва­те, по­го­ле­ма со­ра­бо­тка со на­став­ни­ци­те и ин­сти­ту­ци­о­нал­но ре­ша­ва­ње на проб­ле­ми­те на уче­ни­ци­те со те­шко­тии во чи­та­ње­то и во пи­шу­ва­ње­то. Ре­ша­ва­ње­то на проб­ле­ми­те тре­ба да би­де че­кор по че­кор и, се раз­би­ра, во со­ра­бо­тка со ин­сти­ту­ци­и­те за­дол­же­ни за обра­зо­ва­ни­е­то – Ми­ни­стерс­тво­то за обра­зо­ва­ние и на­у­ка и Би­ро­то за раз­вој на обра­зо­ва­ни­е­то. На­ше­то здру­же­ние со до­се­гаш­ни­те актив­но­сти ус­пеа да го на­пра­ви пр­ви­от че­кор, од­нос­но дис­ле­кси­ја­та да би­де пре­поз­на­е­на ка­ко проб­лем. Се­га сле­ду­ва­ат че­ко­ри­те ка­де што оче­ку­ва­ме по­мош од ин­сти­ту­ци­и­те. Пред сè, дис­ле­кси­ја­та тре­ба да би­де вклу­че­на во за­ко­ни­те кои се од­не­су­ва­ат на обра­зо­ва­ни­е­то, ос­нов­но, сред­но и ви­со­ко. По­треб­но е да се под­го­тват пра­вил­ни­ци во кои јас­но ќе се де­фи­ни­ра кој тре­ба да ја де­те­кти­ра дис­ле­кси­ја­та, кри­те­ри­у­ми за утвр­ду­ва­ње, ка­ков тре­ба да би­де на­чи­нот на про­вер­ка на зна­е­ње­то, ка­кви да би­дат фор­ми­те на те­сто­ви­те, ка­ко тре­ба да се од­не­су­ва­ат на­став­ни­ци­те и уште мно­гу дру­ги јас­но де­фи­ни­ра­ни пра­ви­ла. Се­ка­ко де­ка оче­ку­ва­ме по­мош од над­леж­ни­те и во од­нос на фи­нан­си­ра­ње­то обу­ка ко­ја е не­оп­ход­на, со ог­лед на тоа де­ка дис­ле­кси­ја­та до­се­га во­оп­што не би­ла за­ста­пе­на во обра­зов­ни­от про­цес и про­свет­ни­те ра­бот­ни­ци, ед­но­став­но, не се упа­те­ни во овој проб­лем. Де­ка со­ра­бо­тка­та со Ми­ни­стерс­тво­то за обра­зо­ва­ние и на­у­ка и на­став­ни­ци­те за­се­га оди во до­бра на­со­ка е фа­ктот што на го­лем број уче­ни­ци им бе­ше овоз­мо­жен по­мош­ник кој им ги чи­та­ше пра­ша­ња­та од ек­стер­но­то те­сти­ра­ње и тие мо­жеа да го иска­жат сво­е­то ви­стин­ско зна­е­ње, ос­ло­бо­де­ни од те­шко­ти­и­те со чи­та­ње­то.

Раз­го­ва­ра­ше: Але­ксан­дра М. Бун­да­лев­ска

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.