„Ние мора да имаме на атомска бомба. Ние треба да ја направиме дури и со години таа да не чини половина од сите приходи„. Со овие зборови Едвард Кардељ ги објаснил барањата на првата југословенски нуклеарна програма, која започна кон крајот на 1948 година. Тоа беше многу за претпријатијата за младата југословенски државата, која се уште била оптоварена со големи цивилни и материјални страдања, особено во време кога Сталин се уште немал атомска бомба (во 1949 година). Главниот мотив за нуклеарно оружје бил конфликт меѓу Тито и Сталин и кога Југославија била протерана од заедницата на комунистички земји.
Според официјалниот извештај, “Нуклеарната енергија во Југославија” меѓу 1948 и 1953 година потрошени 1,75 милијарди динари (околу 282 милијарди долари според девизниот курс во 2010 година), а се проценува дека дополнителни милијарди динари се барани за истражување и експлоатација на ураниумова руда во истиот период.
Одговорноста за следење на југословенската нуклеарна програма во 1955 година е доделена на Сојузната комисија за нуклеарна енергија, чиј лидер беше Александар Ранковиќ, шефот на тајната полиција и заменик-претседател на Сојузниот извршен совет. А предуслов за атомски бомба беше изградба на нуклеарни реактори и капацитети за преработка на нуклеарно гориво.
Партнерството е постигнато со Норвешка и Советскиот Сојуз. Програмата на нуклеарните истражувања продолжи со полна брзина. Во Винча е основан одделот за реставрација на нуклеарно гориво во 1956 година; апаратот за нулта снага модериран на база на тешка вода е изградени на истото место во 1958 година, а во 1959 година донесе истражувачки реактор со моќ од 6,5 мегавати кој бил движен со збогатен ураниум збогатен до 80 осто ураниум 235. Ова реакторот била изградена од страна на Советите, кои давалет тешка вода и збогатен ураниум. Причината за ова е затоплување на односите со СССР и Хрушчов кој дозволи Советскиот сојуз да сорабитува со југословенските колеги.
Југословенскиот државен секретар Слободан накиченовиќ во писмо до норвешки партнери во октомври 1960 година ја наведува потребата од изградба на фабрика за обработка плутониум, каде би се обработувало потрошеното гориво, а “апаратот требало да има капацитет од најмалку еден и пол тони ураниум годишно, за реакторот кој би можеле да работи со полна моќ. ”
Фабрика, никогаш не е изградена. Тито, пак, ја суспендира програмата. Причините за ова се многу. Советскиот сојуз и закана за Југославија исчезна по доаѓањето на Хрушчов на власт. Тито, во меѓувреме, јавна прокламира нуклеарно разоружување и стана еден од лидерите на Движењето на неврзаните, па нуклеарните аспирации му штетеа на угледот. Конечно, програматата стана многу скап, производ сот малку резултати.
Нов поттик на развој на атомскаа бомба започна за време на мандатот на генералниот секретар за национална одбрана Бранко Мамула (1982-1988), по смртта на Тито. Граѓанската маска за програмата за нуклеарно вооружување е изградбата на хидроцентралата Kршко.Tогаш се задржани два паралелни програми, воената и цивилната програма. Програмата Б содржи(11 проекти за мирољубиви цели). Во средината на 1987 година програмата е суспендирана, а програмата Б е завршена во 1990 година со донесување на новиот федерален закон за забрана на изградба на нови нуклеарни централи. Главното достигнување на нуклеарните аспирации бил етнички шарени високо квалификувани стручњаци и педесет килограми збогатен ураниум свежо гориво употребливи за бомба (и десет килограми ниско збогатенураниум). Овој материјал е ставен под супервизија на Меѓународната агенција за атомска енергија, која во неколку наврати во деведесеттите години јазголеми контролата врз политичката ситуација во Србија и во светот.
(dnevno.hr)
Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.
