Д-р Златко Јаќовски: Мајките што не се сигурни за биолошкиот татко не одат на ДНК-анализа

Се­ко­гаш со не­о­бич­ни при­каз­ни од не­го­во­то се­којд­не­вие, до­цент до­ктор Зла­тко Ја­ќов­ски од Ин­сти­ту­тот за суд­ска ме­ди­ци­на збо­ру­ва за тоа  што го ра­бо­ти. Во Суд­ска ме­ди­ци­на вле­гол со­се­ма слу­чај­но, отка­ко жел­ба­та да се би­де пла­сти­чен хи­рург му ста­на­ла те­шко ос­твар­ли­ва, со ог­лед на тоа де­ка не мо­жел да дој­де до сло­бод­но ра­бот­но ме­сто на таа по­зи­ци­ја. Ве­ли де­ка ни­ко­гаш не ни по­мис­лил де­ка ќе го ра­бо­ти ова што го ра­бо­ти, но се чи­ни, со­се­ма слу­чај­но, го на­шол ме­сто­то за кое е ро­ден.

До­би­вте но­ви апа­ра­ти, на­ба­ве­ни пре­ку про­ект на Вла­да­та. Кол­ку Суд­ска ме­ди­ци­на е за­до­вол­на од опре­ма­та и од ус­ло­ви­те за ра­бо­та?

Ја­ќов­ски: До­бив­ме, на­ви­сти­на, со­вр­ше­на опре­ма од об­ла­ста на фо­рен­зич­ка­та ге­не­ти­ка. Ку­пив­ме два апа­ра­та, ед­ни­от за изо­ла­ци­ја на ДНК-мо­ле­ку­лот, дру­ги­от е за се­квен­ци­о­ни­ра­ње на ДНК-мо­ле­ку­лот. Во тоа вре­ме, а и де­не­ска, тие апа­ра­ти беа врв на тех­но­ло­ги­ја­та. Ре­тко не­ко­ја  фо­рен­зич­ка ла­бо­ра­то­ри­ја во мо­мен­тот да ги има тие апа­ра­ти. Бев­ме вто­ра ла­бо­ра­то­ри­ја во Евро­па што до­би­ва та­ква опре­ма.

 Што до­би­вте со но­ва­та апа­ра­ту­ра?

Ја­ќов­ски: По­бр­зо за­вр­шу­ва­ње на ана­ли­зи­те, по­го­ле­ма сен­зи­тив­ност на до­би­е­ни­те ре­зул­та­ти. Ко­га има­ме ма­ла ко­ли­чи­на изо­ли­ран ДНК-мо­ле­кул со оваа но­ва тех­но­ло­ги­ја мо­же да се до­бие де­лу­мен или це­ло­сен про­фил од не­кој би­о­ло­шки ма­те­ри­јал по­диг­нат од ме­сто­то на на­ста­нот или во те­кот на об­дук­ци­ја­та. Ефи­кас­но­ста во ра­бо­те­ње­то и си­гур­но­ста во до­би­е­ни­те ма­те­ри­ја­ли се зго­ле­ми­ја за не­кол­ку па­ти,  вре­мен­ски­от рок се скра­ти мно­гу, ако не­кој ма­те­ри­јал сме го ра­бо­те­ле за два-три де­на, се­га мо­же­ме да ги до­би­е­ме за еден ден. Во­ве­де­ни се но­ви тех­но­ло­гии, кои овоз­мо­жу­ва­ат да се ра­бо­тат нај­но­ви­те свет­ски на­уч­ни до­стиг­ну­ва­ња.

Има­ме нај­до­бра ла­бо­ра­то­ри­ја на Бал­ка­нот, а ка­де е на­ша­та ла­бо­ра­то­ри­ја на свет­ско ни­во?

Ја­ќов­ски: На Бал­ка­нот сме убед­ли­во нај­до­бри, и тех­нич­ки и од ас­пект на тоа што го ра­бо­ти­ме ка­ко но­ви тех­но­ло­гии и од ас­пект на ре­зул­та­ти­те што ги из­да­ва­ме. Се­га бев во Бер­лин, ка­де што на­ша­та ла­бо­ра­то­ри­ја до­би ли­цен­ца и ка­де што се акре­ди­ти­ра­ат нај­го­лем број фо­рен­зич­ки ДНК-ла­бо­ра­то­рии. Кон­ти­ну­и­ра­но има­ме ли­цен­ца од 2005 го­ди­на, па на­ва­му. За да се одр­жи ли­цен­ца­та тре­ба се­ко­ја го­ди­на да се сра­бо­тат по 14 не­поз­на­ти при­ме­ро­ци што ги пу­шта­ат Гер­ман­ци­те. Се ра­бо­ти на нај­раз­лич­ни тра­ги што ги пу­шта­ат – кон­до­ми, гу­ми за џва­ка­ње, те­то­ва­жи, бон­бо­ни, фла­сте­ри, об­ле­ка. Тре­ба да ка­жеш ка­ква тра­га е, со ка­ков ме­тод си ја до­бил и да го одре­диш ге­но­ти­пот за си­те. Во ед­на тра­га мо­же да има од еден, но и од че­тво­ри­ца. Ако згре­шиш во еден или во дел од тие при­ме­ро­ци, за таа го­ди­на не­маш ли­цен­ца. Ние ја оп­фа­ќа­ме нај­го­ле­ма­та па­ле­та на ана­ли­зи на ДНК-мо­ле­ку­лот во ре­ги­о­нот. За таа тех­но­ло­ги­ја, ко­ја из­ле­зе на па­за­рот во сеп­тем­ври, ние ап­ли­ци­рав­ме по два ме­се­ци и ве­ќе е ста­ве­на ка­ко нор­мал­на, те­ков­на ра­бо­та во на­ша­та ла­бо­ра­то­ри­ја. Дру­ги­те ла­бо­ра­то­рии, збо­ру­вам и за ав­стри­ски, гер­ман­ски, сѐ уште ра­бо­тат на ста­ри­те пла­тфор­ми.

Се­га сме на вр­вот, но ка­кви се пла­но­ви­те, ка­ко мис­ли­те да се раз­ви­ва­те по­на­та­му?

Ја­ќов­ски: Пла­но­ви­те се мно­гу  ам­би­ци­оз­ни. Се­га поч­ну­ва да се раз­ви­ва ед­на но­ва ера во фо­рен­зич­ка­та ДНК-ана­ли­за, од­нос­но со но­ви­те ме­то­ди, кои сѐ уште се во екс­пе­ри­мен­тал­на фа­за, мо­же да се на­пра­ви фо­то­ро­бот од ли­це­то за кое пра­ви­ме ана­ли­за. Со до­се­гаш­ни­те ме­то­ди, има­ме тра­га, на при­мер, ци­га­ра, слам­ка, влак­но, и ка­жу­ва­ме да­ли е ма­шко или жен­ско. Ако го не­ма­ме во ба­за на по­да­то­ци са­мо го зна­е­ме по­лот и че­ка­ме да вле­та во ба­за­та ако на­пра­ви не­кое кри­вич­но де­ло. Со но­ви­те ме­то­ди мо­же­ме да ка­же­ме и кол­ку го­ди­ни има, ка­ква бо­ја на ко­са има, бо­ја на очи, фор­ма на уши, нос, уста. До­би­ва­ме цр­теж од ли­кот врз ос­но­ва на ДНК-ана­ли­за. Ако има­ме ка­фе­на бо­ја на очи, ка­жу­ва ду­ри и ка­ква ни­јан­са се очи­те. Пре­ци­зен ме­тод со кој се при­до­не­су­ва за скра­ту­ва­ње на бро­јот на ис­чез­на­ти ли­ца и за ли­ца што се го­нат за не­кое кри­вич­но де­ло. Се­ка­ко, се­ко­гаш се проб­лем па­ри­те. За ова од старт ни тре­ба­ат 350.000 евра. Не е проб­лем да се ра­бо­ти, има­ме тим, ни тре­ба са­мо опре­ма­та.

Сли­ка­та на на­ро­дот за ДНК-ана­ли­за и за суд­ска ме­ди­ци­на се зас­но­ва на кри­ми­на­ли­стич­ки­те се­рии што ги гле­да­ме. Кол­ку ре­ал­но, на­ви­сти­на, изг­ле­да та­ка ва­ша­та ра­бо­та?

Ја­ќов­ски: Ин­те­рес­ни се се­ри­и­те, јас, исто та­ка, ги гле­дам. Во ре­ал­но­ста, нор­мал­но, не е та­ка. Тие се­рии поч­ну­ва­ат од не­ко­ја при­каз­на и за­вр­шу­ва­ат со ви­со­ка тех­но­ло­ги­ја. Тоа што на­ро­дот го гле­да е зе­ма­ње ма­те­ри­јал, кој вле­гу­ва во апа­рат, се сти­ска „ен­тер“ и из­ле­гу­ва ре­зул­тат. За да из­ле­зе тој ре­зул­тат, ана­ли­за­та мо­ра да по­ми­не низ не­кол­ку фа­зи. Се зе­ма ма­те­ри­јал, се до­не­су­ва од­лу­ка со кој ме­тод  ќе се обра­бо­ти ма­те­ри­ја­лот во за­вис­ност од тоа што го има ка­ко при­ме­рок. Ко­га има ква­ли­те­тен би­о­ло­шки ма­те­ри­јал, се из­би­ра по­брз ме­тод, ме­сто да се ко­ри­стат по­дол­го­трај­ни­те и по­ска­пи ме­то­ди. Во ни­кој слу­чај не е стис­ни „ен­тер“ и из­ле­гу­ва ма­те­ри­јал, ту­ку се ра­бо­ти за си­стем на ра­бо­та ка­де што тре­ба да се сле­дат не­кол­ку про­то­ко­ли, ба­ра мно­гу ма­ни­пу­ла­ции од чо­веч­ка стра­на, мно­гу по­тро­ше­ни ре­а­ген­си, кои се, на­ви­сти­на, ска­пи.

Кол­ку че­сто, во слу­чаи на ис­чез­на­ти ли­ца, род­ни­ни­те не при­фа­ќа­ат де­ка одре­ден про­нај­ден ске­лет при­па­ѓа на нив­ни­от член од се­мејс­тво­то?

Ја­ќо­ски: Единс­твен та­ков слу­чај до­се­га е со ма­сов­на­та гроб­ни­ца во Не­про­ште­но. Те­ла­та сѐ уште се кај нас во Суд­ска ме­ди­ци­на. Де фа­кто тоа се тие лу­ѓе. Тие ре­зул­та­ти се по­твр­де­ни од ме­ѓу­на­род­ни­те истраж­ни ор­га­ни. Не­до­вер­ба­та не е во са­ми­те ре­зул­та­ти, ту­ку во ин­сти­ту­ци­и­те на си­сте­мот. Се слу­чу­ва при при­ват­ни ба­ра­ња за утвр­ду­ва­ње на та­тков­ство, ко­га не му од­го­ва­ра ре­зул­та­тот на би­о­ло­шки­от та­тко де­ка тоа де­те е не­го­во, да го ос­по­ру­ва тој на­од. Ту­ка не­ма чо­веч­ки фа­ктор, ма­ши­ни го ра­бо­тат тоа, ние не мо­же­ме да го из­мис­ли­ме тој мо­за­ик од ге­ни­те на мај­ка­та и на та­тко­то.  Мо­же да се слу­чи гре­шка и да иск­лу­чи не­кој би­о­ло­шки та­тко, но не и да по­ка­же де­ка е би­о­ло­шки та­тко.

 Се со­о­чу­ва­те ли со раз­но­раз­ни при­ти­со­ци од јав­но­ста за не­сре­ќи и за убис­тва за кои се кре­на­ло прав?

Ја­ќов­ски: Ние ка­ко Ин­сти­тут за суд­ска ме­ди­ци­на и ка­ко про­фе­си­о­нал­ци сме изо­ли­ра­ни од тие днев­но-по­ли­тич­ки ве­сти. Не доз­во­лу­ва­ме не­кој да вли­јае на на­ши­те ре­зул­та­ти и на на­ша­та ра­бо­та. Фа­ла бо­гу, до­се­га не се слу­чи­ло да има­ме при­ти­сок од ко­ја би­ло вла­де­јач­ка стру­кту­ра. При­ти­сок од јав­но­ста по­стои, во смис­ла на по­бр­зо из­ле­гу­ва­ње со ре­зул­та­ти… Ние се тру­ди­ме тие ана­ли­зи да би­дат за­вр­ше­ни во нај­брз вре­мен­ски рок. Тој при­ти­сок не мо­же да вли­јае на нас за­тоа што ра­бо­ти­ме по одре­де­ни стан­дар­ди и про­то­ко­ли, кои мо­ра да ги сле­ди­ме, за­тоа што на­ши­те ре­зул­та­ти утре одат на суд ка­де што ние мо­ра да ги бра­ни­ме тие до­ка­зи.

Да се вра­ти­ме на нај­ин­те­рес­на­та те­ма – утвр­ду­ва­ње на та­тков­ство. Кој нај­че­сто ба­ра утвр­ду­ва­ње на та­тков­ство?

Ја­ќов­ски: Та­тко­то, нор­мал­но. Се слу­чу­ва да се ја­ви све­кор или све­кр­ва што са­ка­ат да го ре­шат проб­ле­мот на мла­ди­те. Глав­но се при­ват­ни ба­ра­ња и ние на Ин­сти­ту­тот има­ме за­зе­ме­но став де­ка не мо­же­ме да из­вр­ши­ме фо­рен­зич­ки  ДНК-ана­ли­за на та­тков­ство без зна­е­ње и при­сус­тво на мај­ка­та. Ин­си­сти­ра­ат да до­не­сат ко­са, гу­ми за џва­ка­ње и слич­но, а ко­га ќе им ка­же­ме де­ка не мо­же, се отка­жу­ва­ат од ана­ли­за. Не е етич­ки мај­ка­та да не знае ка­де е неј­зи­но­то де­те и ка­кви ана­ли­зи се пра­ват. Се слу­чу­ва и мај­ка­та да ба­ра ана­ли­за, ка­ко на при­мер ко­га та­тко­то е по­чи­нат, па врз ос­но­ва на ма­те­ри­ја­ли од ро­ди­те­ли­те на по­чи­на­ти­от ба­ра да се утвр­ди та­тков­ство за­ра­ди ос­тва­ру­ва­ње на не­кои се­меј­ни пра­ва. Се слу­чи­ло и не­кол­ку па­ти же­на да дој­де и да ка­же „са­кам да знам да­ли овој чо­век е та­тко на мо­е­то де­те за да знам ка­ко да си го на­со­чам жи­во­тот“.

Што ка­жу­ва­ат ре­зул­та­ти­те?

Ја­ќов­ски: Ако раз­мис­лу­ва­ме ло­гич­но, же­на не­ма да се ја­ви на ве­шта­че­ње до­кол­ку не е си­гур­на од ко­го е де­те­то. Та­ка што, глав­но, ре­зул­та­ти­те се по­зи­тив­ни де­ка по­тен­ци­јал­ни­от би­о­ло­шки та­тко е та­тко. Се слу­чу­ва мај­ка­та да не е си­гур­на, па ба­ра да ка­же­ме од ко­го е. Се ба­ра та­ква ана­ли­за и во те­кот  на бре­ме­но­ста. То­гаш ба­ра­ме пис­ме­на из­ја­ва де­ка и да не се по­твр­ди де­ка тоа де­те не е на тој маж, не­ма да абор­ти­ра. Ре­ал­но, та­ква ана­ли­за мо­же да се на­пра­ви уште од 14-та­та не­де­ла, ко­га се фор­ми­ра пло­до­ва во­да.

Разговараше: Билјана Зафирова
Фото: Ѓорги Личовски

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.