Плевнеш: Реформите ќе го еманципираат македонскиот на­учен и духовен хоризонт

На по­че­то­кот на ова ин­терв­ју се на­мет­ну­ва те­ма­та за те­ро­риз­мот во Фран­ци­ја, но не од ас­пект на ре­ак­ци­и­те на но­ви­нар­ски­те жр­тви, ту­ку од ас­пект на Ва­ше­то ви­ду­ва­ње за оп­штес­тво­то кое има го­ле­ми вр­ски со (ус­лов­но) мус­ли­ман­ски­от свет во Афри­ка, ка­ко оп­штес­тво кое до­ми­ни­ра­ло во експ­ло­а­та­ци­ја­та на афри­кан­ска­та те­ри­то­ри­ја, па и во не­о­дам­неш­ни­те ин­тер­вен­ции во Ма­ли и во Арап­ска­та про­лет. Кол­ку фран­цу­ско­то гра­ѓан­ско оп­штес­тво, кое по­чи­ва на сло­бо­да, ед­на­квост и на брат­ство, мо­же да ги из­др­жи си­те ет­нич­ко-ре­ли­ги­ски пре­диз­ви­ци? Кол­ку овој те­ро­ри­зам е по­ли­тич­ка, а не ре­ли­ги­ска ре­ак­ци­ја?
ПЛЕВ­НЕШ: Те­ро­риз­мот не поз­на­ва гра­ни­ци. Тој се слу­чу­ва на си­те точ­ки од пла­не­та­та во исто вре­ме. Си­те оби­ди да го ло­ци­ра­ме во Па­риз и да ги ба­ра­ме ко­ре­ни­те на фран­цу­ска­та не­ко­гаш­на ко­ло­ни­јал­на по­ли­ти­ка, со на­ша­та со­вре­ме­ност, не­ма да вро­дат со пло­до­ви. Исто­ри­ја­та е по­бр­за од мис­ла­та и во по­зи­тив­на и во не­га­тив­на на­со­ка. Во се­кој слу­чај, ма­са­крот на ре­дак­ци­ја­та на „Шар­ли еб­до“ ќе оста­не еден од нај­екск­лу­зив­ни­те ма­са­кри во те­ро­ри­стич­ки­те ак­ции во све­тот би­деј­ќи се слу­чи кр­во­про­ле­ва­ње во ре­дак­ци­ја на еден во ос­но­ва мар­ги­на­лен и ма­ло­ти­ра­жен вес­ник, кој­што со ка­ри­ка­ту­ри, не­за­вис­но да­ли тие се по­све­те­ни на овој или на оној по­ли­тич­ки и ре­ли­ги­о­зен авто­ри­тет, не мо­же да вли­јае врз те­ко­ви­те ни­ту на свет­ска­та исто­ри­ја ни­ту на ин­те­ре­си­те на свет­ски­те цен­три на моќ. Се раз­би­ра де­ка Арап­ска­та про­лет на на­ро­ди­те и раз­лич­ни­те во­е­ни ин­тер­вен­ции во Еги­пет, Си­ри­ја, Ирак, Ма­ли и во Авга­ни­стан се реф­ле­кти­ра­ат во Па­риз ка­ко цен­тар од ко­го поч­ну­ва­ле го­лем број ре­не­санс­ни идеи на си­те тие на­ро­ди, но, исто та­ка, и ед­на фор­ма на же­сто­ка омра­за, ко­ја се ма­ни­фе­сти­ра во раз­лич­ни изо­ли­ра­ни кру­го­ви, кои го про­из­ве­ду­ва­ат те­ро­риз­мот и во кои ре­ли­ги­оз­ни­от фа­на­ти­зам до­би­ва по­ли­тич­ка ко­но­та­ци­ја. Ни­што не тре­ба да се све­ду­ва на ни­е­ден амал­гам би­деј­ќи нај­воз­ви­ше­на­та ре­ли­ги­оз­на мис­ла ко­ја ва­жи за си­те ре­ли­гии е мис­ла­та де­ка Гос­под ба­ра ми­лост, а не жр­тви. Гос­под да би­де на по­мош и во Па­риз и на­се­ка­де во све­тот, вклу­чи­тел­но и на Бал­ка­нот.

Во ед­на ва­ква ко­но­та­ци­ја, без обид за ре­ла­ти­ви­зи­ра­ње на те­ро­рот, да­ли мо­же да се сме­та де­ка, се­пак, и ка­ри­ка­ту­ри­те во „Шар­ли еб­до“ беа во функ­ци­ја на кре­и­ра­ње јав­но мис­ле­ње за под­др­шка на ак­ци­и­те на за­пад­ни­от свет? Ка­ри­ка­ту­ри­те за ко­сов­ска­та кри­за се при­мер за Бал­ка­нот. Ве пра­шу­вам ка­ко ам­ба­са­дор на УНЕ­СКО за про­гра­ма­та „Ди­ја­лог на ци­ви­ли­за­ции“.
ПЛЕВ­НЕШ: Ка­ко пот­пре­тсе­да­тел на Ин­тер­на­ци­о­нал­на­та асо­ци­ја­ци­ја на УНЕ­СКО за ди­ја­лог на ци­ви­ли­за­ции, сум бил на го­лем број точ­ки на све­тот, ка­де што по­сто­јат отво­ре­ни кри­зи кои не­ка­де тра­ат мно­гу кра­тко, не­ка­де дол­го, со го­ди­ни, да не ре­чам со ве­ко­ви. Да­ли шо­кот на ци­ви­ли­за­ции, кој­што го пред­ви­ду­ва­ше Ха­нин­гтон, ќе би­де за­ме­нет со ди­ја­ло­гот, ни­кој не мо­же да од­го­во­ри би­деј­ќи исто­ри­ја­та не е пред­вид­ли­ва. Го­ле­ми­от фран­цу­ски ан­тро­по­лог Клод Ле­ви-Строс во сво­е­то пос­лед­но ин­терв­ју пра­шан што мис­ли за исто­ри­ја­та на све­тот, ре­че де­ка среќ­на окол­ност е што исто­ри­ја­та на све­тот поч­на без чо­ве­кот и ќе за­вр­ши без не­го. Таа при­лич­но пе­си­ми­стич­ка ре­че­ни­ца на еден од нај­го­ле­ми­те мо­дер­ни еру­ди­ти, сум се оби­ду­вал, и ка­ко дра­ма­тург што имал мож­ност да ги ви­ди сво­и­те пи­е­си на си­те кон­ти­нен­ти и ка­ко ам­ба­са­дор на Ма­ке­до­ни­ја, да ја за­ме­нам со ин­ге­ни­оз­на­та иде­ја на све­ти­те со­лун­ски бра­ќа Ки­рил и Ме­то­диј, де­ка тре­ба да вла­дее ци­ви­ли­за­ци­ја на љу­бо­вта и но­стал­ги­ја по единс­тво­то. Ка­ко што зна­е­ме, Ки­рил и Ме­то­диј беа прог­ла­се­ни за за­штит­ни­ци на Евро­па 11 ве­ка по нив­на­та смрт. Ко­га во 2003 го­ди­на со пре­тсе­да­те­лот на Ма­ке­до­ни­ја, Бо­рис Трај­ков­ски, го ор­га­ни­зи­рав­ме со­би­рот „Ди­ја­лог на ци­ви­ли­за­ции“ во Охрид и ко­га дој­доа си­те бал­кан­ски ли­де­ри, по кр­ва­ви­те су­ди­ри на тло­то на по­ра­неш­на Ју­гос­ла­ви­ја, охрид­ска­та по­ра­ка пре­ку УНЕ­СКО стиг­на до си­те ме­ри­ди­ја­ни, но же­сто­ка­та ствар­ност во ко­ја жи­ве­е­ме де­нес не доб­ли­жу­ва до пе­си­ми­стич­ки­те сог­ле­ду­ва­ња на Строс, но ги отво­ра па­ти­шта­та на ху­ма­низ­мот што све­ти Кли­мент Охрид­ски со сво­ја­та пр­ва шко­ла на ху­ма­низ­мот во Евро­па го оста­вил ка­ко нас­ледс­тво и за бал­кан­ски­те и за европ­ски­те ду­хов­ни по­ко­ле­ни­ја. По­е­тот Паб­ло Не­ру­да ве­ли: „Во нас­ледс­тво ви ги оста­вам мо­и­те ра­ни“. Да­ли мо­же ра­ни­те на свет­ска­та исто­ри­ја да ја по­у­чат мо­дер­на­та ци­ви­ли­за­ци­ја, тоа е пра­ша­ње што си го по­ста­ву­вам се­којд­нев­но, а од­го­вор не­ма.

Ако на­пра­ви­ме не­ка­ква па­ра­ле­ла за ос­нов­ни­те чо­ве­ко­ви пра­ва и де­мо­кра­ти­ја­та за ко­ја се за­ла­га за­пад­на­та ци­ви­ли­за­ци­ја, ако го има­ме пред­вид и „Ди­ја­ло­гот на ци­ви­ли­за­ции“, ка­ко то­гаш ту­ка, ние Ма­ке­дон­ци­те тре­ба да ги до­жи­ве­е­ме и пре­жи­ве­е­ме, во сло­бод­но тол­ку­ва­ње, из­жи­ву­ва­ња­та на Гр­ци­ја кон Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја, кон Ма­ке­дон­ци­те, кон ма­ке­дон­ска­та кул­тур­на раз­лич­ност ко­ја има прав­на под­др­шка од ме­ѓу­на­род­ни­те ин­сти­ту­ции? Вие бе­вте ам­ба­са­дор во Фран­ци­ја, зем­ја ко­ја не ре­тко се до­жи­ву­ва ка­ко др­жа­ва ко­ја гра­ди топ­ли ре­ла­ции со Гр­ци­ја и нѐ др­жи по­да­ле­ку од ин­те­гра­ци­и­те.
ПЛЕВ­НЕШ: Ова е до­ста сло­же­но пра­ша­ње, но ќе ви од­го­во­рам на­кра­тко. Пр­во, ток­му во Фран­ци­ја жи­ве­е­ше еден од нај­го­ле­ми­те ду­хо­ви на мо­дер­на­та грч­ка исто­ри­ја, Ели­јас Пе­тро­пу­лос, и тој ток­му на фран­цу­ска­та те­ле­ви­зи­ја из­ја­ви де­ка Гр­ци­ја не­ма мо­но­пол на име­то Ма­ке­до­ни­ја. Не­го­ва­та кни­га „Зо­што не се вра­ќам во Гр­ци­ја“, за­ед­но со не­го­ва­та со­пру­га Ме­ри Ку­ку­лес и со мо­ја­та со­пру­га Лил­ја­на Плев­неш, ја об­ја­вив­ме во Скоп­је пред два­е­се­ти­на го­ди­ни, со еден ис­цр­пен исто­ри­ско-по­ли­тич­ки есеј кој го на­пи­шав ка­ко пред­го­вор и во таа кни­га е по­ме­сте­на не­го­ва­та те­ста­мен­тал­на пес­на ко­ја ја ос­тва­рив­ме за вре­ме на не­го­ви­от по­греб во 2004 го­ди­на во Па­риз. Ќе ви ја пре­не­сам во це­лост:

Ме пра­шу­ва­ат че­сто глу­па­ци­те
Зо­што не се вра­ќаш во Гр­ци­ја
Ја сум Грк, за­дол­жи­тел­но Грк
Но, мо­ја­та зем­ја ми го ки­не ср­це­то
Но­га мо­ја ни­ко­гаш не ќе
стап­не во Ати­на
И ве­лам на же­на ми
Ко­га ќе црк­нам ов­де во Па­риз
Из­го­ри го мо­јот труп
И фр­ли ја пе­пел­та во ка­на­ли­за­ци­ја
Тоа е мо­јот те­ста­мент.

Не­го­ва­та со­пру­га Ме­ри Ку­ку­лес ме по­ка­ни да одр­жам пос­мр­тен го­вор на гро­би­шта­та „Пер Ла­шез“ во Па­риз, и тоа го обе­ле­жаа го­лем број грч­ки ме­ди­у­ми. На­ши­от то­га­шен ам­ба­са­дор во Ати­на, Бла­гој Хан­џи­ски, ми на­пи­ша: „Тој ден бев горд што сум ам­ба­са­дор на Ма­ке­до­ни­ја во Гр­ци­ја“. Фран­цу­ска­та по­ли­ти­ка кон Ма­ке­до­ни­ја не мо­же се­ко­гаш да се гле­да низ не­га­тив­на ко­но­та­ци­ја би­деј­ќи ток­му во Фран­ци­ја е ор­га­ни­зи­ра­на из­лож­ба­та „Сред­но­ве­ков­ни­те тре­зо­ри на Ма­ке­до­ни­ја“, ко­ја ја ви­доа 189 ил­ја­ди по­се­ти­те­ли во три ме­се­ци. Врв­ни­те фран­цу­ски ме­ди­у­ми, ка­ко „Монд“, „Фи­га­ро“ и „Ли­бе­ра­си­он“, об­ја­ви­ле мои тек­сто­ви во кои ја за­ста­пу­вам ма­ке­дон­ска­та глед­на точ­ка, прет­ста­ве­ни се врв­ни­те ма­ке­дон­ски пи­са­те­ли, сли­ка­ри и на­уч­ни­ци во раз­лич­ни ин­сти­ту­ции, а по­ли­тич­ка­та би­тка за еман­ци­па­ци­ја е веч­на за си­те, вклу­чи­тел­но и за Ма­ке­до­ни­ја.

Ин­те­гра­ци­и­те се се­којд­не­вен дел од по­ли­тич­ка­та бор­ба во Ма­ке­до­ни­ја, но во по­и­на­ква сли­ка од си­те де­мо­крат­ски оп­штес­тва. Бор­ба­та, на­ме­сто во ин­сти­ту­ци­и­те, се во­ди ме­ѓу тие што ја из­браа ули­ца­та и тие во ин­сти­ту­ци­и­те. Кол­ку та­кво­то од­не­су­ва­ње на опо­зи­ци­ја­та e при­фат­ли­во?
ПЛЕВ­НЕШ: Во Фран­ци­ја има ед­на мно­гу по­пу­лар­на де­фи­ни­ци­ја за де­мо­кра­ти­ја­та што че­сто ја упо­тре­бу­ва­ат и фран­цу­ски­те др­жав­ни­ци, и фран­цу­ски­те ин­те­ле­кту­ал­ци, и обич­ни­те смрт­ни­ци, таа де­фи­ни­ци­ја е след­на­ва: „Де­мо­кра­ти­ја­та е пра­во на се­којд­не­вен др­жа­вен удар“. Таа ста­на и нас­лов на ед­на од кни­ги­те на по­ра­неш­ни­от фран­цу­ски пре­тсе­да­тел Фран­соа Ми­те­ран. Во таа смис­ла, за исто­ри­ја­та е бит­но да се ос­тва­ру­ва иде­ја­та за сло­бо­да­та и де­ка се­ко­ја опо­зи­ци­ја тре­ба да мис­ли ка­ко би се од­не­су­ва­ла ко­га би би­ла власт и се­ко­ја власт би тре­ба­ло да мис­ли што тре­ба да на­пра­ви од таа по­зи­ци­ја ко­га не би би­ла на власт. Тоа е проб­ле­мот на го­лем број европ­ски зем­ји, вклу­чи­тел­но и на Ма­ке­до­ни­ја.

Ос­но­вач сте на Уни­вер­зи­те­тот за ау­ди­о­ви­зу­ел­ни умет­но­сти ЕС­РА. Предавате кре­а­тив­но пи­шу­ва­ње на свет­ски уни­вер­зи­те­ти. Во ек се ре­фор­ми на ви­со­ко­то обра­зо­ва­ние. Кој е Ва­ши­от ста­вот за др­жав­ни­от ис­пит?
ПЛЕВ­НЕШ: Ед­на мис­ла бе­ше го­лем под­виж­ник во мо­ја­та ми­си­ја при фор­ми­ра­ње­то на пр­ви­от Уни­вер­зи­тет за ау­ди­о­ви­зу­ел­ни умет­но­сти во Ју­го­и­сточ­на Евро­па, а тоа бе­ше мис­ла­та на То­мас Џе­фер­сон кој во два ман­да­та бил пре­тсе­да­тел на САД и по­тоа учес­тву­вал во фор­ми­ра­ње­то на Уни­вер­зи­те­тот во не­го­ва­та род­на Вир­џи­ни­ја. Име­но, Џе­фер­сон ре­кол де­ка е по­те­шко да фор­ми­раш уни­вер­зи­тет откол­ку да би­деш пре­тсе­да­тел на Со­е­ди­не­ти­те Аме­ри­кан­ски Др­жа­ви. Си­те дру­ги уни­вер­зи­те­ти што ги спом­ну­ва­те во Аме­ри­ка и во Евро­па, ка­де што сум имал чест да пре­да­вам кре­а­тив­но пи­шу­ва­ње, ги има­ат иск­лу­че­но при­да­вки­те др­жа­вен и при­ва­тен од нив­ни­от ад­ми­ни­стра­ти­вен и пра­вен реч­ник. Јас ги под­др­жав ре­фор­ми­те во ви­со­ко­то обра­зо­ва­ние иа­ко знам де­ка тие ќе би­дат бол­ни и дол­го­трај­ни, но ко­га ќе се за­о­кру­жат, со тек на по­треб­но­то вре­ме за нив­но спро­ве­ду­ва­ње, тие ќе го еман­ци­пи­ра­ат ма­ке­дон­ски­от на­у­чен, истра­жу­вач­ки и ду­хо­вен хо­ри­зонт на европ­ско и на свет­ско ни­во.

Од ас­пект на кул­ту­ра­та, на тво­реш­тво­то, Ма­ке­до­ни­ја оваа го­ди­на оче­ку­ва­ бројни филмски пре­ми­е­ри. Се вло­жу­ва во те­а­тар­ска­та умет­ност, во ин­фра­стру­кту­ра­та. Ва­ша­та „Веч­на ку­ќа“ го отво­ри но­во­то зда­ние на те­а­та­рот во Скоп­је. И Ве­лес до­би те­а­тар, се под­др­жу­ва­ат раз­лич­ни кул­тур­ни про­е­кти. Мо­же ли да се на­пра­ват спо­ред­би, пр­венс­тве­но спо­ред­ба за тоа кол­ку се по­све­ту­ва вни­ма­ние за кул­ту­ра­та во ми­на­то­то и се­га во Ма­ке­до­ни­ја, за по­тоа да се на­пра­ви спо­ред­ба со кул­тур­ни­те цен­три во све­тот, Мос­ква, Па­риз, Њу­јорк, да не ги на­бро­ју­ва­ме…
ПЛЕВ­НЕШ: Факт е де­ка во пос­лед­ни­те не­кол­ку го­ди­ни се вло­жу­ва мно­гу од стра­на на др­жа­ва­та во ма­ке­дон­ска­та кул­ту­ра. Се из­гра­ди­ја пре­крас­ни ин­фра­стру­ктур­ни об­је­кти на раз­лич­ни ин­сти­ту­ции би­деј­ќи ме­сто­то на на­ро­ди­те во свет­ска­та исто­ри­ја го одре­ду­ва нив­на­та кул­ту­ра. Во ед­на при­го­да та­тко­то на Евро­па, Жан Мо­не, ре­кол: „Ако по­втор­но тре­ба да се гра­ди Евро­па, тре­ба да се поч­не од кул­ту­ра­та“. Ако по­втор­но тре­ба да се гра­ди иде­ја­та за Ма­ке­до­ни­ја во све­тот, тре­ба да се про­дол­жи со неј­зи­но­то при­сус­тво не са­мо во цен­три­те ка­ко Мос­ква, Па­риз и Њу­јорк, ту­ку и во си­те го­ле­ми цен­три од ти­пот на Њу Дел­хи, Пе­кинг, То­кио, Рио де Жа­не­и­ро…

Уни­вер­зи­те­тот за ау­ди­о­ви­зу­ел­ни умет­но­сти да­ва иск­лу­чи­те­лен при­до­нес кон афир­ма­ци­ја на ма­ке­дон­ска­та кул­ту­ра во све­тот со Филм­ски­от фе­сти­вал на Ју­го­и­сточ­на Евро­па (SEE), кој го ор­га­ни­зи­ра­ме во Па­риз и во Бер­лин (www.seeaparis.com), кој е про­зо­рец и на ма­ке­дон­ска­та и на дру­ги­те кул­ту­ри од Ју­го­и­сточ­на Евро­па, кој нѐ по­тсе­ту­ва на мис­ла­та на Ни­ко­ла Бу­вие де­ка Бал­ка­нот е ср­це­то на Евро­па.

Разговараше: Наум Стоилковски
Фото: Игор Ангеловски
(Интервјуто со Јордан Плевнеш е објавено во 124. број на неделникот Република, 16.01.2015)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.