Чувајте ја фискалната сметка и доколку има потреба, производот може да го замените со друг во рок од 15 дена. Ова е препораката што некои трговци ја даваат, без притоа да споменат дека, освен замена на еден со друг производ, потрошувачот може да си ги добие и парите што ги дал за купување на производот. Но, добра е и замената затоа што има трговци што не сакаат да направат ниту замена, па потрошувачите се чувствуваат измамени и не знаат како да си ги остварат своите права како купувачи. Голем дел од граѓаните се срамат или им е незгодно да го рекламираат производот, па си го користат таков каков што е или, пак, не го користат воопшто. Малкумина знаат дека нивните потрошувачки права се заштитени и загарантирани со Законот за заштита на потрошувачи и дека постојат институции, како што е Државниот пазарен инспекторат, што може да им помогнат да се изборат за тие права. Одговорните за спроведување на Законот велат дека никој потрошувач не смее однапред да се откаже од остварување на кое било право, колку и да смета дека тоа е банално. Доколку така постапуваат сите, потрошувачите би се нашле во една незавидна ситуација во која тие имаат обврски и ги остваруваат, ги имаат правата, а нив не ги остваруваат.
– Расте свесноста на потрошувачите за нивните права и за начинот на нивно остварување, но останува проблемот на нискиот стандард од аспект на купување производ со сомнителен квалитет и од аспект на водење судски постапки за реализирање на тие права. Особено е тежок проблемот со водење судски спорови бидејќи треба вештачење кое многу чини, па на луѓето не им се исплатливи таквите спорови. Мислам дека во споровите потрошувачот треба да се ослободи од трошокот за вештачење за да може да се реши да почне каков било судски спор против трговците. Како и да е, потребна е едукација на граѓаните за нивните права и обврски при купување услуги или производи, но и законски прецизирања на одредени трговски трансакции. Тоа најмногу се однесува на правилата за користење одреден фонт и големина на буквите, кои сега се ситни и обично граѓаните не ги читаат, а се клучни за секое купување. Обично во нив е содржан текст што ги намалува правата на потрошувачите на сметка на трговците – вели адвокатот Валентин Пепељугоски.
Многу често се случува во продавница да бидат претставени одредени карактеристики на еден производ, а кога ќе се отпакува дома тој да не ги содржи тие карактеристики или по извесен период на користење да престане да ја извршува својата функција поради која бил купен. Многу пати се случува да се купи одреденa услуга при која се нуди нешто, а потоа да не се добие услугата со тој квалитет за кој е склучен договорот. Доколку проблемот не може да се реши директно со трговецот, тогаш тука е Државниот пазарен инспекторат.
– Потрошувачот што смета дека е оштетен, треба да се обрати до пазарната инспекција, каде што поднесува барање за постапување по некој предмет со опис на проблемот и пропустот на услугата или производот. Потоа наш инспектор излегува на терен, при што проценува дали е оштетен потрошувачот и колку, па издава налог за решавање на проблемот – велат од Државниот пазарен инспекторат.
Оттаму додаваат дека бројот на поплаки е константен, односно не се забележува некое зголемување или намалување на незадоволството на потрошувачите.
– Најчесто граѓаните се незадоволни од услугите на мобилните оператори, снабдувачите на топлинска енергија или, пак, при купување на некој производ што нема декларација. Често се случува граѓаните да се пожалат и на неиздавање фискални сметки иако во тој случај ние ја известуваме Управата за јавни приходи. Има и случаи при манипулација со производ кој е под гаранција иако Законот во тој дел е дециден: Производот може да се сервисира трипати во рамки на гарантниот рок и доколку производот не се поправи, потрошувачот може да бара замена со нов или да му биде вратена сумата што ја платил за производот. Потрошувачот нема право на замена или на враќање на парите ако недостатокот е минимален, односно не влијае врз квалитетот и врз перформансите на производот. Доколку производот се сервисира, тој може да биде во сервис 30 дена, а веќе 31 ден мора да му биде вратен на купувачот сервисиран, или, пак да му се вратат парите што ги платил за него – велат од Инспекторатот.
Исто така, Законот за заштита на потрошувачи посочува дека при купување, на пример, мебел, потрошувачот има право да го замени кај трговецот каде што го купил мебелот доколку тој не одговара според бојата, големината или бројот врз основа на договорот што е склучен при купување. Но, производот не може да се замени ако е по нарачка со одредени нестандардни димензии.
– Доколку, пак, се купи парче облека или чевли, потрошувачот може да ги замени или да ги добие своите пари назад во рок од 15 дена, но само ако производот е сочуван во формата во која е купен, односно неупотребуван, секако со приложување фискална сметка или сметкопотврда – објаснуваат од ДПИ.
Со оглед на тоа дека сега е време на распродажби, Законот за заштита на потрошувачи има одредби и за тој дел. Според Законот, означувањата што упатуваат на распродажба, односно намалување на цените, независно од тоа дали намалувањето е изразено во износ или во проценти, треба да бидат реални и вистинити и изразени со наведување на новата цена покрај видливо пречкртаната претходна цена; со наведување на зборовите „нова цена“ и „стара цена“; со наведување на процентот на намалување на цената и наведување на новата цена покрај видливо пречкртаната претходна цена; со наведување на процентот на одобреното намалување за секој одделен производ или услуга или за секоја наведена категорија производ или услуга.
Како претходна цена се смета цената што трговецот ја применувал 30 дена пред почнувањето на распродажбата.
– Сепак, во практика се јавуваат проблеми при распродажбите, во насока на тоа процентот на намалување да не е тој што е истакнат на продавницата, некогаш не е наведна намалената цена, туку таа се пресметува на каса, па потрошувачите се збунети – велат од пазарната инспекција.
Пазарните инспектори имаат безброј примери со кои трговците се обидуваат да ги измамат потрошувачите.
– На пример, правно лице купува телефони за своите вработени. Телефоните се расипуваат и се носат на сервис, а сервисерот не ги поправа бидејќи тој нема обврска кон фирмата, а Законот го штити само физичкото лице како потрошувач. Во тој случај ние како инспекција сме немоќни бидејќи ние постапуваме во согласност со Законот. Истото се случува и со возилата што ги купува фирма, а ги користат вработените. Дилерот е обврзан да го поправи автомобилот на физичко лице или да го замени со друг, а таква обврска нема кон фирма – велат од Инспекторатот.
Оттаму додаваат дека имало и случаи во кои купувач да сака да купи телевизор. Оди во продавница, гледа телевизор и вели „сакам таков“. Продавачот му носи спакуван телевизор, купувачот си оди дома, го отпакува телевизорот и гледа дека тој е скршен. Го враќа во продавница, но продавачот не сака да му го замени и му вели дека тој го скршил при транспорт. Ние во тој случај не можеме да „пресудиме“ кој е во право.
– Токму затоа апелираме кога се купува техничка стока, таа да се види во продавница, како би се воочиле евентуалните недостатоци или, пак, кога таа ќе биде донесена дома, во присуство на овластеното лице од продавницата, да се вклучи за да се види дали функционира. Така потрошувачот може да се заштити – велат од пазарната инспекција.
Во овој дел има една финеса која малкумина ја знаат.
– При купување телевизор, трговецот со договорот се обврзува наредните пет години да има резервни делови за него. Се случува телевизорот да се расипе по 4,5 години и да се однесе кај трговецот за рекламирање. Тој вели дека нема резервни делови или дека нивната набавка е скапа, односно дека не се исплаќа поправката на тој телевизор. Но, тој мора да го набави тој дел, а ако смета дека таа процедура за него е неисплатлива, тогаш треба да му даде нов телевизор на купувачот. Во секој случај, потрошувачот мора да инсистира на остварување на своите права – велат од ДПИ, од каде што додаваат дека има случаи кога кај нив доаѓаат лица што сакаат да вратат производи што ги користеле или, пак, ги платиле 50 или 100 денари.
– Но, ние мора да посредуваме и во тие случаи иако повеќе се троши на ангажирање инспектор, возило, време – нагласуваат од ДПИ.
Во Организацијата на потрошувачи (ОПМ) од почетокот на годинава досега имало 1.000 поплаки од граѓани, преку веб-сајтот sovetuvanja@opm.org.mk или по телефон.
– Дел од поплаките ги решаваме со операторите, дел со инспекторите . Најголем дел од нив се однесуваат на сервисирање технички апарати, мобилни телефони, лаптоп-компјутери. Многу често, посебно во време на промоции, репарирани апарати се продаваат како нови. Не ретко се нудат апарати, се склучува договор, а доставата на апаратот доцни. Обично таквите спорови одат преку АЕК, но тука има чекање што ќе реши регулаторното тело, па спроведување на одлуката, што ги демотивира потрошувачите – вели претседателката на ОПМ, Маријана Лончар.
На врвот на листата со најмногу поплаки во ОПМ остануваат давателите на јавни услуги, водовод, смет, топлинска енергија.
– Често споровите се решаваат во интерес на потрошувачите, но треба да се има нерви за терање на целата процедура. Во контекст на тоа може ќе помогне Законот за медијација, кој предвидува посредување за решавање такви спорови. Се надеваме дека новиот Закон за заштита на потрошувачи, кој треба да биде готов во 2015-2016 година, повеќе ќе ги заштитува потрошувачите, се разбира без руинирање на бизнисот. Во овој дел се наметнува потребата од поголема интегрираност на институциите за решавање на сите проблеми. Можеби со правилно користење на средствата од фондовите на ИПА 2, ОПМ ќе зајакне и ќе се приклучи кон следење на трендовите на ЕУ, каде што се издвојуваат по пет центи од жител за заштита на правата на потрошувачите – вели Лончар.
Со оглед на тоа дека е сезона на одмори, од ОПМ советуваат секој што не е задоволен од аранжманот и смета дека не се испочитувани одредбите од договорот, да реагира кај туристичката агенција осум дена по враќањето од одмор. Во такви случаи агенцијата може да му врати дел од парите на лицето што се пожалило.
– Што се однесува до трговците, тие најмногу мамат со роковите што ги кажуваат за замена на производот, па најчесто велат имате пет или десет дена за замена, иако тие се обврзани да го направат тоа во рок од 15 дена. Или, пак, се пуштаат летоци за продажба на производи со погрешна цена или погрешни перформанси на производот, правдајќи се со печатна грешка. А, такви грешки не се случуваат бидејќи се печати тоа што е дадено како информација и цена од страна на трговецот – објаснува Лончар.
Она што сега е актуелно, електронско купување, му нуди на потрошувачот краток рок за враќање на производот.
– Новата директива на ЕУ предвидува при е-купувањето производот да се користи 15 дена и потоа, ако има незадоволство од страна на потрошувачот, да се врати. Кај нас тие рокови се скратени на 7, односно 8 дена, што е кратење на потрошувачките права. Поради тоа, сметаме дека Законот под итно мора да се промени во тој дел – додава Лончар.
Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.
