(објавено во Неделник Република од 14 декември 2012 година)
На ниту една страна, дури ни денес, се чини не ѝ одговара да се зборува за преговорите за прекин на огнот, кои се водени пред повеќе од еден месец откако НАТО со Питер Фејт успеа да го издејствува првиот прекин.
Додека македонската јавност се виткаше во воена психоза, особено по априлскиот маскар на војниците и на полицајците во Вејце, околу 4.000 припадници на ОНА го отворија вториот кумановски фронт, а во коцката на Илинденска без број почна да функционира новата влада на широка коалиција, во втората половина на мај 2001 година, една, во вакви услови мошне чудна група офицери и команданти, нарачува ручек во еден од рестораните на скопска „Лептокарија“.
Според тоа во што верува македонската јавност, овие ликови би требало да бидат во рововите со вперени пушки еден во друг, а не да седат спроти една маса и во рацете да го држат менито. Групата е составена од офицери на АРМ, од кои двајца се генерали, а има воени разузнавачи и команданти на ОНА. Еден од нив ѝ е добро познат на јавноста, тоа е првиот командант што го вкрсти оружјето со македонската армија и на телевизија постојано велеше дека само го брани локалното население. Условите се такви што снимката од пријатната атмосфера во ресторанот уште толку би ги збунила македонските граѓани, кои и така сѐ уште не се сигурни за што гинат луѓе и за што, воопшто, се пука. Чудната група е тука за да се договори. Сметаат дека можат – определуваат човек за врска, тоа е еден од македонските генерали. Колку и да звучи апсурдно, овие луѓе се сојузници за мир – но имаат свои противници и на едната страна од ровот и на другата.
Примирјето како причина за повеќе жртви
Наведените редови се парафразирано сведоштво на еден учесник на тајниот ручек во „Лептокарија“. Причина за состанокот е како да се стави крај на конфликтот – додека не излегол од контрола. Сето ова се случува пред да почнат и првите обиди на „меџународната“ за прекин на огнот и многу пред првите нацрт-документи за Охридскиот договор, но тоа што ние ќе го анализираме е фактот што овие обиди за брзо и мирно решавање на судирите се случува непосредно пред најголемиот погибел на македонски војници и на полицајци, но и на припадници на ОНА.
Како и да е, според нашиот соговорник, меѓу двете завојувани страни, од тој состанок не престануваат контактите, кои се речиси секојдневни. Но, војната се разгорува, следуваат борбите во Слупчане, Матејче, Радуша, Арачиново, Љуботен…
Како никогаш во тие месеци се случуваат масакри. Најголемиот ужас пред тајниот состанок во „Лептокарија“ беа масакрите во тетовските села Вејце и Гајре, кои, пак, ги торпедираат сите обиди за политичко решавање на кризата за какво имаше обиди по акцијата на војската и на полицијата во тетовското Кале.
Војници за војна и војници за мир
Неполн месец по ручекот во „Лептокарија“, се одржа уште еден состанок далеку од очите на целата јавност, овој пат во Призрен на Косово. Датумот е 5 јуни, според Миливој Костевски, таткото на „волкот“ Игор Костевски, кој загина на Вејце. Костевски, кој е и автор на книга за Вејце, ова го кажа на конференцијата на РЕКОМ, одржана во Скопје пред две недели. Ова никој не го потврдува, но на состанокот во Призрен, станало збор за потпишување примирје со цел целосен и траен прекин на огнот во Македонија. На едната страна се двајца генерали на АРМ, а на друга двајца команданти на ОНА. Дали, навистина, се одржал тој состанок или не, дури и денес, цели 11 години од воениот конфликт, никој не кажува. Само од командантот Дајо, началникот на ОНА, поточно Гзим Острени, добивме по малку чуден одговор:
– Јас за таков мировен договор не сум чул, не знам. Не велам дека такво нешто не се случило, туку само дека јас за тоа не знам – ни вели Острени, кој некогаш во поранешната држава беше заштитник на Дебар, т.е. началник на територијалната одбрана на градот, а сега ја брани својата оспорена докторска дисертација на струшкиот универзитет.
Ако и се одржал мистериозниот состанок, каде, наводно, биле договорени и мапите на разграничување на двете завојувани страни, ефектот од сето ова е крајно негативен. По 5 јуни продолжуваат судирите на безбедносните сили со припадниците на ОНА. Овде останува и прашањето дали со истите луѓе разговарал и специјалниот дипломатски претставник на Европската унија Питер Фејт.
И јавното примирје не донесе прекин на огнот
Откако не успеаја овие преговори, Фејт, конечно, на 5 јули го потпиша примирјето и тоа одделно со двете страни. Потпишани се два одвоени договора за сеопфатен прекин на огнот, кој влезе во сила на 6 јули во 00.01 часот. Првиот договор е потпишан од страна на НАТО и на ЕУ, преку нивниот, сега заеднички претставник, Питер Фејт, со политичкиот претставник на ОНА, Али Ахмети. Вториот договор на НАТО-ЕУ со македонската страна го потпишаа тогашниот началникот на Генералштабот на АРМ, Панде Петровски и генералот на Министерството за внатрешни работи, Ристо Галевски. Потпишувањето на примирјето од двете страни беше поздравено од сите соодветни политички фактори во земјата.
Според спогодбата, ОНА се согласила да се повлече од патот Тетово – Јажинце, односно од Тетово до Одри и тоа на 500 метри од селата. Со спогодбата е предвидено да се демилитаризираат сите села во тој регион, и тоа од двете страни. Без разлика на ова, судирите продолжија.
Дека кај завојуваните страни некои биле за мир, а некои за војна покажува и фактот што одредени делови од ОНА продолжија со борбите и откако Али Ахмети на 27 август, по завршувањето на акцијата за разоружување на ОНА и по потпишаниот Охридски рамковен договор, прогласи распуштање на неговата вооружена формација.
ПРИМИРЈА И ЖРТВИ
Тајното преговарање за прекин на огнот и потпишување мировен договор е речиси редовна појава во сите воени судири. Некогаш поради политички притисок, а некогаш многу подоцна се откриваат овие факти од еден воен судир. Случајот во Македонија не е исклучок туку правило, како што е правило кога овие тајни преговори не успеваат, тогаш да дојде до уште пожестоки судири и до уште поголеми жртви.
Еден од најпознатите примери на тајни преговори за мир, кој станал јавен, е тој на поранешниот американски претседател Ричард Никсон. Откако бил жестоко критикуван во конгресот дека неговата администрација не прави доволно за завршување на војната во Виетнам, Никсон ги открил документите од 12 средби, кои неговиот државен секретар Хенри Кисинџер ги одржал со претставникот на северниот (комунистички) Виетнам, Ли Так То. Тие се одржале од 1969 година до 1971 година, период во кој САД имале најмногу загуби во Виетнамската војна и кога биле убиени најмногу цивили. Веднаш по признанието на Никсон, преговорите станале јавни и на крај довеле до мир.
Малку е познато и дека во текот на Втората светска војна постојано се воделе тајни преговори за мир меѓу нацистите и сојузниците. Покрај познатиот случај на Рудолф Хес, заменикот на Адолф Хитлер, кој тајно, со авион, слетал во Шкотска за да преговара за мир со Велика Британија, помалку е познато дека и еден од најверните соработници на Хитлер, Хајнрих Химлер, почна преговори за мир уште по поразот на Германците кај Сталинград во 1942 година. Химлер се надевал дека ќе биде нов канцелар на Германија по војната, поточно тоа го барал од Британците. Негов контакт со Винстон Чечил, како што открива познатиот историчар на Втората светска војна, Мартин Ален, бил британскиот амбасадор во Шведска. И тука се повторува правилото – кога се водат тајни преговори за мир, на фронтовите има најмногу жртви.
Дури денес, јавна тајна е дека САД преговараат со талибанците во Авганистан. Минатата година во февруари њујоршкиот весник „Њујоркер“ извести за тајните преговори со талибанците, а само неколку месеци подоцна беше убиен Осама бин Ладен.
Тајни преговори водеа и претставници на хрватскиот и на српскиот претседател, Туѓман и Милошевиќ, за поделба на Босна, токму во време на најголемите злосторства во оваа земја.
Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.
