Братски договор или црковно-политички интриги

Колумнист: Горан Момироски

Ду­ри и срп­ски­те вла­ди­ци, кои до­се­га беа најг­лас­ни во осу­ди­те и во на­па­ди­те на МПЦ–ОА, де­се­ти­на де­на по нај­а­ва­та на ма­ке­дон­ски­те ко­ле­ги де­ка ќе на­пра­ват на­пор за про­дол­жу­ва­ње на раз­го­во­ри­те за фор­мал­ни­от влез на ма­ке­дон­ска­та цр­ква во пра­вос­лав­на­та еку­ме­на, сѐ уште мол­чат. Ни­ту еден од нив не про­го­во­ри за оби­дот на МПЦ–ОА да ини­ци­ра ди­ја­лог. Во нив­но име про­го­во­ри­ја дел од ме­ди­у­ми­те, кои ис­пра­ти­ја јас­на по­ра­ка де­ка е мож­но ре­ше­ние, но са­мо под ус­ло­ви ди­кти­ра­ни од Бел­град. Во тек­стот об­ја­вен во најв­ли­ја­тел­ни­от срп­ски вес­ник „По­ли­ти­ка“, кој че­сто ја вр­шел уло­га­та на порт­па­рол на Све­ти­от ар­хи­је­реј­ски си­нод на Срп­ска­та пра­вос­лав­на цр­ква, на МПЦ–ОА јас­но ѝ се да­ва до зна­е­ње де­ка ако не игра по пра­ви­ла­та на СПЦ не мо­же да се на­де­ва на бр­за авто­ке­фал­ност, што е жел­ба­та на ма­ке­дон­ски­те вла­ди­ци.

Во тек­стот, кој слу­чај­но или не е на­пи­шан од автор со ма­ке­дон­ско пре­зи­ме, цен­трал­но ме­сто има те­ма­та за ос­ло­бо­ду­ва­ње­то на Јо­ван Вра­ни­шков­ски, но во не­го се мно­гу поз­на­чај­ни не­кол­ку дру­ги мо­мен­ти, кои мо­жат да го спре­чат уште не­поч­на­ти­от раз­го­вор. Ос­ло­бо­ду­ва­ње­то на Вра­ни­шков­ски, за кој авто­рот на овие ре­до­ви во два на­вра­та на­пи­ша де­ка тре­ба­ше да се слу­чи по­ра­но, не мо­же да го сме­ни од­но­сот на СПЦ кон МПЦ–ОА.

Зо­што СПЦ са­ка ста­ту­сот на МПЦ да се вра­ти ка­ко пред 1958 го­ди­на

Ако се су­ди спо­ред тек­стот, по­зи­ци­и­те на СПЦ во раз­го­во­ри­те со МПЦ, кои се по­ве­ќе од ре­ал­ни, се вра­ќа­ње на со­стој­ба­та од пред 1958 го­ди­на. Со тоа СПЦ са­ка да ја по­ни­шти од­лу­ка­та на то­гаш­ни­от срп­ски па­три­јарх Гер­ман, кој, пра­ктич­но, ја приз­нал авто­ке­фал­но­ста на ма­ке­дон­ска­та цр­ква. Спо­ред срп­ски­те вла­ди­ци, то­гаш­ни­от прв чо­век на СПЦ бил под при­ти­сок на ко­му­ни­стич­ка­та власт и Ти­то, кои ин­си­сти­ра­ле да се пре­кр­шат ка­но­ни­те за да се зац­вр­сти ма­ке­дон­ска­та на­ци­ја.

Во 1958 го­ди­на, во Охрид се одр­жал Вто­ри­от ма­ке­дон­ски цр­ков­но-на­ро­ден со­бор, ка­де што е при­фа­тен пред­ло­гот за об­но­ва на Све­тик­ли­мен­то­ва­та охрид­ска ар­хи­е­пи­ско­пи­ја, оли­це­тво­ре­на во са­мо­стој­на­та Ма­ке­дон­ска пра­вос­лав­на цр­ква, а за неј­зин прв епи­скоп е из­бран г. До­си­теј.

Од­лу­ка­та за са­мо­стој­ност на МПЦ би­ла по­твр­де­на пре­ку отс­лу­жу­ва­ње­то за­ед­нич­ка ар­хи­је­реј­ска ли­тур­ги­ја со срп­ски­от па­три­јарх Гер­ман во ју­ли 1959 го­ди­на во цр­ква­та „Све­та Ми­на“ во Скоп­је. Со тоа Све­ти­от ар­хи­је­реј­ски си­нод на СПЦ ѝ дал са­мо­стој­ност на МПЦ, со тоа што таа и на­та­му оста­на­ла во ка­нон­ско единс­тво со СПЦ пре­ку неј­зи­ни­от па­три­јарх. Вед­наш по­тоа е кон­сти­ту­и­ран Си­но­дот на МПЦ спо­ред Уста­вот на МПЦ, ка­ко и дру­ги­те ад­ми­ни­стра­тив­ни ор­га­ни и те­ла во Ар­хи­е­пи­ско­пи­ја­та и во епар­хи­и­те.

Во мај 1962 го­ди­на, во при­друж­ба на па­три­јар­хот Гер­ман, со не­кол­ку епи­ско­пи на СПЦ во по­се­та на МПЦ при­стиг­нал па­три­јар­хот мо­сков­ски Але­ксиј, при­дру­жу­ван од ми­тро­по­ли­тот Ни­ко­дим, епи­ско­пот Пи­мен и по­ве­ќе ве­ли­ко­до­сто­инс­тве­ни­ци на Ру­ска­та пра­вос­лав­на цр­ква. На праз­ни­кот на све­ти­те Ки­рил и Ме­то­диј во цр­ква­та на „Пре­све­та Бо­го­ро­ди­ца – Ка­мен­ско“ во Охрид би­ла одр­жа­на и ар­хи­је­реј­ска ли­тур­ги­ја на ко­ја слу­жел па­три­јар­хот мо­сков­ски Але­ксиј во сос­лу­же­ние со па­три­јар­хот срп­ски Гер­ман и ар­хи­е­пи­ско­пот охрид­ски и ми­тро­по­ли­тот ма­ке­дон­ски До­си­теј. Тоа би­ло пр­во сос­лу­жу­ва­ње на пог­ла­ва­рот на МПЦ со пог­ла­ва­ри на дру­ги авто­ке­фал­ни цр­кви. По смрт­та на Гер­ман, но­ва­та срп­ска цр­ков­на власт не ги при­фа­ќа сво­и­те од­лу­ки за МПЦ.

Тоа што е по­зи­тив­но во це­ла­та ра­бо­та е што ба­рем офи­ци­јал­но СПЦ е отво­ре­на за брат­ски ди­ја­лог, кој, спо­ред нај­а­ви­те, ќе се во­ди на про­лет­ни­от со­бор на кој ве­ќе се знае де­ка ед­на од те­ми­те ќе би­де со­стој­ба­та во Ма­ке­дон­ска­та пра­вос­лав­на цр­ква.

Има не­кол­ку при­чи­ни зо­што срп­ски­те вла­ди­ци, на че­ло со пог­ла­ва­рот Ири­неј, не­ма да при­фа­тат раз­го­во­ри­те да се во­дат во хри­сти­јан­ски дух и да за­вр­шат на­ско­ро. Тие зна­ат де­ка си­но­дот на МПЦ–ОА не­ма да при­фа­ти тран­зи­ци­ски пер­и­од до авто­ке­фал­но­ста и сво­ја­та цр­ков­на су­ве­ре­ност да ја де­лат со сво­јот по­ра­не­шен ко­ле­га, вла­ди­ка­та Јо­ван, а, спред нај­а­ви­те, тоа е пла­нот на СПЦ. Исто­вре­ме­но, пог­ла­ва­рот Ири­неј, кој, спо­ред дип­ти­хот, ја во­ди ше­ста­та цр­ква во пра­вос­ла­ви­е­то, не­ма да са­ка да приз­нае де­ка опе­ра­ци­ја­та „Вра­ни­шков­ски“, ко­ја се во­ди од 2002 го­ди­на, а ко­ја, спо­ред срп­ски из­во­ри, до­се­га ја чи­не­ла СПЦ нај­мал­ку 1,5 ми­ли­он евра, е не­ус­пеш­на ми­си­ја.

Пре­го­во­ри­те со СПЦ по ур­нек на раз­го­во­ри­те за име­то во ОН

Ед­но од нај­ре­ал­ни­те сце­на­ри­ја за евен­ту­ал­ни раз­го­во­ри ме­ѓу две­те цр­кви е, по ур­не­кот на пре­го­во­ри­те за име­то во ОН, да поч­нат, но да би­дат пре­ки­на­ти од дел од срп­ски­те вла­ди­ци, кои се под сил­но вли­ја­ние на грч­ки­от блок цр­кви во пра­вос­ла­ви­е­то. Да не се за­бо­ра­ви де­ка Јо­ван Вра­ни­шков­ски, до­де­ка бе­ше на сло­бо­да, по­сто­ја­но бе­ше на ре­ла­ци­ја Бел­град – Со­лун, а срп­ски­те и грч­ки­те ин­сти­ту­ции не кри­јат де­ка тој и не­го­ви­те со­ра­бот­ни­ци до­би­ва­ле средс­тва од грч­ки из­во­ри. Ре­чи­си е не­ве­ро­јат­но да по­пу­шти цвр­ста­та вр­ска што со ве­ко­ви ја гра­де­ле СПЦ и грч­ки­те цр­кви, се­га за­си­ле­на со Вра­ни­шков­ски, и Ати­на да не вли­јае на од­лу­ка­та на срп­ски­те вла­ди­ци.

До­пол­ни­те­лен удар по су­е­та­та на срп­ска­та па­три­јар­ши­ја е фа­ктот што евен­ту­ал­но­то ос­ло­бо­ду­ва­ње на Јо­ван не се слу­чи­ло по­ра­но ту­ку ду­ри отка­ко отс­лу­жил го­лем дел од каз­на­та, а са­мо ма­ло олес­ну­ва­ње во тој пра­вец би бил фа­ктот што Вра­ни­шков­ски прет­ход­но не мо­жел да би­де ос­ло­бо­ден по­ра­ди по­ли­тич­ки при­чи­ни на кои МПЦ–ОА, об­је­ктив­но, не­ма­ла го­ле­мо вли­ја­ние.

Во тек­стот на „По­ли­ти­ка“ се ци­ти­ра­ат ви­со­ки из­во­ри на СПЦ, што до­пол­ни­тел­но ја по­твр­ду­ва те­за­та де­ка, всуш­ност, си­но­дот на Ири­неј пре­ку ме­ди­у­ми­те го ис­пи­ту­ва те­ре­нот за раз­го­во­ри. При­тоа, срп­ски­те вла­ди­ци со­се­ма пре­циз­но им по­ра­чу­ва­ат на сво­и­те ко­ле­ги во Ма­ке­до­ни­ја де­ка се во ло­ша пре­го­ва­рач­ка по­зи­ци­ја и де­ка во раз­го­во­ри­те ќе вле­зат ка­ко вер­ски суб­јект без ка­нон­ска ле­ги­тим­ност, од­нос­но де­ка ќе мо­ра­ат без мно­гу вре­ва да го при­фа­тат тоа што ѝ е по вол­ја на СПЦ. А вол­ја­та на срп­ски­те вла­ди­ци не е про­ме­не­та од 2002 го­ди­на, ко­га бе­ше пот­пи­шан и вед­наш по­тоа по­ни­штен та­ка­на­ре­че­ни­от Ни­шки до­го­вор. Со­го­вор­ни­ци­те на „По­ли­ти­ка“ по­тсе­ту­ва­ат де­ка во 2002 го­ди­на би­ло до­го­во­ре­но МПЦ–ОА да до­бие авто­но­ми­ја под име­то Охрид­ска ар­хи­е­пи­ско­пи­ја пред све­тот, а „до­ма да се на­ре­ку­ва МПЦ, со што ќе се ими­ти­ра СПЦ“.

Из­во­ри­те во нај­ви­со­ки­те кру­го­ви на СПЦ на­ве­ду­ва­ат де­ка до­кол­ку во 2002 го­ди­на МПЦ го при­фа­те­ла до­го­во­рот од Ниш се­га ќе би­ла ка­нон­ски приз­на­е­на пра­вос­лав­на цр­ква, но не пре­ци­зи­ра­ат да­ли се­га сѐ уште ва­жи ова сце­на­рио. Во тек­стот се ци­ти­ра­ат и ста­во­ви спо­ред кои СПЦ под ни­е­ден ус­лов не е под­го­тве­на на МПЦ–ОА да ѝ да­де авто­ке­фал­ност ту­ку са­мо авто­но­ми­ја, ко­ја, ка­ко што до­бро зна­ат срп­ски­те вла­ди­ци, е ап­со­лут­но не­при­фат­ли­ва за ма­ке­дон­ски­те пра­вос­лав­ни вер­ни­ци. По­ра­ди та­кви­те ста­во­ви во 2002 го­ди­на беа кри­ти­ку­ва­ни пот­пис­ни­ци­те на Ни­шки­от до­го­вор, вла­ди­ци­те Ти­мо­теј, Пе­тар и На­ум, по што до­го­во­рот бе­ше отфр­лен.

И СПЦ би­ла во рас­кол

Сво­ја­та авто­ке­фал­ност срп­ски­те пра­вос­лав­ни вер­ни­ци, кои по при­фа­ќа­ње­то на хри­сти­јанс­тво­то пот­па­ѓа­ле под ју­рис­дик­ци­ја на Охрид­ска­та ар­хи­е­пи­ско­пи­ја, ја до­би­ва­ат од ца­ри­град­ски­от па­три­јарх во 1219 го­ди­на, пре­ку све­ти Са­ва. На ос­но­ва­ње­то на Пе­ќка­та па­три­јар­ши­ја во тоа вре­ме без ус­пех се спро­тив­ста­вил охрид­ски­от ар­хи­е­пи­скоп Хо­ма­ти­јан. Ка­ко Срп­ска ар­хи­е­пи­ско­пи­ја функ­ци­о­ни­ра­ла до  1346 го­ди­на, ко­га е се воз­диг­на­ла на ранг на па­три­јар­ши­ја и тоа на цр­ков­но-на­ро­ден со­бор во Скоп­је, а на све­че­ни­от чин при­сус­тву­ва­ле бу­гар­ски­от па­три­јарх и охрид­ски­от ар­хи­е­пи­скоп. Иа­ко го­лем број срп­ски авто­ри ја не­ги­ра­ат шиз­ма­та од Ца­ри­град, се­пак дел од нив твр­дат де­ка во 1350 го­ди­на по­ра­ди не­ка­нон­ско прог­ла­су­ва­ње па­три­јар­ши­ски ста­тус и кру­ни­су­ва­ње­то на ца­рот Ду­шан, ца­ри­град­ски­от па­три­јарх Ка­лист фр­лил прок­лет­ство на срп­ски­от цар и на па­три­јар­хот и ја исфр­лил СПЦ од пра­вос­лав­на­та еку­ме­на. Ра­ско­лот на СПЦ тра­ел до 1375 го­ди­на, че­ти­ри го­ди­ни по смрт­та на Ду­ша­но­ви­от син Урош, ко­га по­втор­но е при­ме­на во ка­нон­ско единс­тво со пра­вос­лав­ни­от свет.

(објавено во 88. број на неделникот „Република“, 9.05.2014)

Ставовите искажани во рубриката Колумни се лични ставови на авторите и не се автоматски и ставови на редакцијата на Republika.mk. Редакцијата на Republika.mk се оградува од ставовите во објавените колумни, а одговорноста за изнесеното во нив е исклучиво на авторот.

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.