Љубиша Георгиевски: Ако не полудите, напразно сте живееле

Еден од најавангардните режисери во Македонија одбележува значаен јубилеј, 55 години работа и 77 години живот

Љу­би­ша Ге­ор­ги­ев­ски е, мо­же­би, нај­а­ван­гард­ни­от ма­ке­дон­ски ре­жи­сер, кој оваа го­ди­на од­бе­ле­жу­ва зна­ча­ен ју­би­леј, 55 го­ди­ни тво­реш­тво и 77 го­ди­ни жи­вот или, ка­ко што стои на пла­ка­тот на не­го­ва­та пос­лед­на прет­ста­ва „Афе­ра­та Ел­си­нор“ – 55/77. Пре­ми­е­ра­та на пи­е­са­та бе­ше во сре­да­та, во но­ви­от об­јект на Ма­ке­дон­ски­от на­ро­ден те­а­тар (МНТ), а таа е са­мо дел од на­ста­ни­те со кои се од­бе­ле­жу­ва 55-го­диш­но­то тво­реш­тво на Ге­ор­ги­ев­ски. По оваа прет­ста­ва, тој во Драм­ски те­а­тар ќе ја ре­жи­ра „Да­лај­ла­ма“, а со Би­тол­ски­от те­а­тар пла­ни­ра на Хе­рак­ле­ја да ја по­ста­ви „Ге­но­цид“. При крај е и не­го­ва­та кни­га „Те­а­тар­ски ма­гии“.

Лу­цид­ни­от и се­ко­гаш ек­стра­ва­ган­тен Ге­ор­ги­ев­ски е те­а­тар­ски и филм­ски ре­жи­сер, драм­ски пи­са­тел и есе­ист, те­о­ре­ти­чар на те­а­та­рот и про­фе­сор по те­а­тар­ска ре­жи­ја и актер­ска игра на Фа­кул­те­тот за драм­ски умет­но­сти во Скоп­је. Дип­ло­ми­рал на Ака­де­ми­ја­та за те­а­тар, филм, ра­дио и за те­ле­ви­зи­ја, гру­па те­а­тар­ска и ра­ди­о­ре­жи­ја, во Бел­град 1974 го­ди­на. Ка­ко те­а­тар­ски ре­жи­сер, има по­ста­ве­но 165 по­ста­но­вки во Ма­ке­до­ни­ја, Ср­би­ја, Хр­ват­ска, Бос­на и Хер­це­го­ви­на, Сло­ве­ни­ја, Бу­га­ри­ја, Ро­ма­ни­ја, Пол­ска, ка­ко и че­ти­ри по­ста­но­вки во САД, ка­де што на уни­вер­зи­те­ти­те во Јуж­на Ка­ли­фор­ни­ја и во Те­ксас пре­да­вал те­о­ри­ја на те­а­та­рот и актер­ска игра. Не­го­ви­те прет­ста­ви се игра­ат на по­ве­ќе од де­сет ја­зи­ци и го­сту­ва­ле низ Евро­па, од кои поз­на­чај­ни го­сту­ва­ња му се во Мос­ква и во Ви­е­на.

Со прет­ста­ва­та „Афе­ра­та Ел­си­нор“ од­бе­ле­жу­ва­те 55 го­ди­ни тво­реш­тво на ма­ке­дон­ска­та и на свет­ска­та сце­на и 77 го­ди­ни жи­вот. Се пра­ша­вте ли во еден мо­мент, ко­га по­ми­наа го­ди­ни­те?

Избегнувам да гледам наназад

Ге­ор­ги­ев­ски: Ап­со­лут­но, пра­ша­ње­то ви е на ме­сто, на мои го­ди­ни чо­век се пра­шу­ва ток­му та­ка: ко­га по­ми­наа тол­ку го­ди­ни, ка­ко сѐ да бе­ше вче­ра? Ме­ѓу­тоа, ко­га ќе поч­не чо­век да мис­ли на­на­зад, ми­гот се рас­тег­ну­ва во ми­ле­ни­ум. Мно­гу не­шта се слу­чи­ја во мо­јот жи­вот, та­ка што е не­воз­мож­но да се ком­при­ми­ра­ат во еден миг. Из­бег­ну­вам да гле­дам на­зад за­тоа што ми­на­то­то е без­на­деж­на ра­бо­та, не мо­же да го про­ме­ни­те. Ми­на­то­то е свр­шен чин и не е пре­по­рач­ли­во да мис­ли­те на не­што што за­вр­ши­ло, без раз­ли­ка да­ли ќе мис­ли­те по­зи­тив­но или не­га­тив­но. На­про­тив, ид­ни­на­та е ин­те­рес­на, прет­ста­ву­ва аван­ту­ра. Ид­ни­на­та, ба­рем ние има­ме илу­зи­ја де­ка ние ја мо­де­ли­ра­ме сопс­тве­на­та ид­ни­на. Тоа е, се раз­би­ра, илу­зи­ја, но чо­ве­кот не мо­же да жи­вее без илу­зи­ја.

Не­у­мор­на­та Је­ле­на Лу­жи­на прес­ме­та­ла де­ка со 165 прет­ста­ви, во про­сек по 40 де­на ра­бо­та, вие ре­чи­си 18 го­ди­ни жи­ве­е­те во те­а­та­рот. Што е тоа што Ве те­ра по­сто­ја­но да му се да­ва­те, без тро­шка за­др­шка?

Ге­ор­ги­ев­ски: Јас мис­лам де­ка цел жи­вот жи­ве­ам во те­а­та­рот. За ме­не Шекс­пи­ро­ва­та мис­ла де­ка цел свет е сце­на и ние лу­ѓе­то сме са­мо акте­ри што до­а­ѓа­ат и си одат е најд­ла­бо­ка­та и нај­точ­на ви­сти­на. Ко­га се за­ни­ма­ва­те со те­а­тар или сте оп­сед­на­ти со не­го, тоа не е про­фе­си­ја, тоа е на­чин на жи­вот. Во таа смис­ла, тоа е огро­мен пер­и­од. Тоа е вре­ме­то што јас сум го по­ми­нал зад ре­жи­сер­ски­от пулт. Но, ко­га има­те тол­ку бо­гат опус, то­гаш, пра­ктич­но, не оста­ну­ва вре­ме за ни­што дру­го. Но, не се ка­ам по­ра­ди тоа. Ко­га не­мав ве­ќе што да ка­жам во те­а­та­рот, из­ле­гов од не­го и поч­нав да се за­ни­ма­вам со по­ли­ти­ка. Тој пер­и­од не тра­е­ше дол­го, шест-се­дум го­ди­ни. Тоа е еден кри­зен пер­и­од ко­га чо­век се чув­сту­ва праз­но и ко­га сам на се­бе си ечи ка­ко та­пан. Ако ечи­те ка­ко та­пан, нај­до­бро е да се за­ни­ма­ва­те со по­ли­ти­ка. Со умет­ност мо­же да се за­ни­ма­ва­те са­мо ако има­те што да ка­же­те. Бев го­стин во по­ли­ти­ка­та, бев го­стин во раз­лич­ни те­а­три, се­га се вра­тив та­му ка­де што при­па­ѓам, во сво­е­то ја­то, и сме­там де­ка на­пра­вив до­бар из­бор. Сме­там де­ка си­те по­ли­ти­ча­ри по из­ве­сен пер­и­од тре­ба да ѝ се вра­тат на сво­ја­та про­фе­си­ја. Та­ка е ба­рем во нај­до­бри­те де­мо­крат­ски оби­чаи. Кај нас, за жал, сè уште, во јав­но­ста, ако чо­век се пов­ле­че од по­ли­ти­ка­та, се сме­та за по­раз. По­бед­ник е тој што ќе го из­не­сат од кан­це­ла­ри­ја со но­зе­те на­пред. Тоа е со­ци­ја­ли­стич­ки мо­дел на по­ли­ти­чар. Во ко­му­низ­мот, по­ли­ти­ча­ри­те са­мо мр­тви ја на­пу­штаа функ­ци­ја­та, жи­ви ни­ка­ко.

Со умет­ност мо­же да се за­ни­ма­ва­те са­мо ако има­те што да ка­же­те

Во ед­но ин­терв­ју во де­ве­де­сет­ти­те го­ди­ни из­ја­ви­вте: не сме си­те Тр­пе и Трај­че во др­жа­ва­ва. Уште ли сто­и­те на тој став?

Ге­ор­ги­ев­ски: Ко­га ја ста­вав­ме на но­зе оваа др­жа­ва, исто­ри­ја­та не ни доз­во­лу­ва­ше да би­де­ме по­ве­ќе Тр­пе и Трај­че. Си­те раз­брав­ме де­ка тоа е пос­лед­на­та шан­са што ни ја да­ва исто­ри­ја­та ка­ко на на­род да се одр­жа­ви­ме. Тоа што го имав­ме до то­гаш, онаа ас­ном­ска др­жав­ност, ни­ка­ко не е за пот­це­ну­ва­ње во исто­ри­о­граф­ска смис­ла за­тоа што тоа прет­ста­ву­ва ед­но про­дол­же­ние, кон­ти­ну­и­тет. Ме­ѓу­тоа, ви­стин­ска­та др­жа­ва, со си­те ни­ша­ни, ја соз­да­дов­ме во 1991 го­ди­на.

Вие сте те­а­тар­ски и филм­ски ре­жи­сер, ре­жи­ра­вте два­е­се­ти­на фил­мо­ви, те­ле­ви­зи­ски дра­ми, Вие сте и драм­ски пи­са­тел, есе­ист, те­а­тар­ски пе­да­гог… Од ка­де ја цр­пи­те таа енер­ги­ја и инс­пи­ра­ци­ја­та за сѐ што сте ра­бо­те­ле до­се­га?

Ге­ор­ги­ев­ски: Да чук­нам во др­во, чо­век ни­ко­гаш не знае од ка­де му е енер­ги­ја­та. Таа по­стои или не по­стои. Но, се­ка­ко, за да по­стои та­ква енер­ги­ја тре­ба жи­во­тот да е по­ста­вен на не­ка­ков кон­цепт. Мо­јот кон­цепт е не­мир и не­по­мир­ли­вост со со­стој­ба­та. Јас од де­те сум љу­бо­пи­тен и тоа ме дви­жи на­пред. Не­по­мир­ли­вост со не­кои ра­бо­ти. Бе­га­ње од свет во свет. Мо­ја­та глав­на хе­ро­и­на во „Афе­ра­та Ел­си­нор“ ве­ли: „По­бег­нав од по­ма­ла луд­ни­ца за да дој­дам во по­го­ле­ма и се­га се вра­ќам на­зад, во ма­ла­та ми е по­у­ба­во“. Тоа е ре­ак­ци­ја на све­тот та­ков ка­ков што е скро­ен. Све­тот, за жал, е та­ков ка­ков што е. За мал­ку бо­сан­ски­те на­ста­ни ме пре­стиг­наа со пре­ми­е­ра­та.

Да­ли лу­ди­ло­то е бла­гос­лов во те­а­тар­ски­от за­на­ет?

Ге­ор­ги­ев­ски: Лу­ди­ло­то е бла­гос­лов во жи­во­тот. Ако не по­лу­ди­те, на­праз­но сте жи­ве­е­ле. Се раз­би­ра, ма­ло­гра­ѓа­ни­те го стиг­ма­ти­зи­ра­ат лу­ди­ло­то ка­ко прок­лет­ство, ка­ко бе­ле­жа­ност од бо­га и слич­но. Ме­ѓу­тоа, лу­ди­ло­то ка­ко та­кво го до­ве­ду­ва во пра­ша­ње све­тот. Кој свет? Овој свет, кој не лич­ни на ни­што во пос­лед­но вре­ме. Не е свет, по­ве­ќе е не­свет откол­ку свет. Во по­че­то­кот на де­ве­де­сет­ти­те го­ди­ни ра­бо­тев во Ита­ли­ја, во Трст, во еден азил за нерв­но за­бо­ле­ни ли­ца, про­чу­ен во Ита­ли­ја. Та­му се ра­бо­те­ше по прин­цип на ан­тип­си­хи­ја­три­ја. Тој прин­цип е мно­гу ин­те­ре­сен. На се­кој бол­нич­ки кре­вет не­ма ди­јаг­но­за, ту­ку кра­тка би­о­гра­фи­ја. Ни­кој не до­би­ва ме­ди­ка­мен­ти, а се­кој во три сме­ни, по осум ча­са, до­би­ва чо­век за раз­го­вор, кој ќе глу­ми се­стра, брат, та­тко, мај­ка, род­ни­на, се­мејс­тво. Нај­че­сто тоа го пра­веа мла­ди ли­ца од до­бро­твор­ни ор­га­ни­за­ции. Та­му бев ан­га­жи­ран од нај­поз­на­ти­от ита­ли­јан­ски пси­хи­ја­тар Ро­те­ли, да пра­вам те­а­тар со тие па­ци­ен­ти, а јас за се­бе да истра­жу­вам кои се гра­ни­ци­те на те­а­та­рот, но и гра­ни­ци­те на чо­ве­кот и на нор­мал­но­ста. Це­ло­то искус­тво од та­му го су­ми­рав во сце­на, ко­ја трае 15 ми­ну­ти во „Афе­ра­та Ел­си­нор“. Тоа е страш­но искус­тво. Јас спи­ев во исти­те со­би, кои не­ма­ат ни­ту ре­ше­тки, ни­ту ка­тан­ци. До­бро­вол­но, на мо­јот ци­мер му глу­мев при­ја­тел. То­гаш сфа­тив де­ка гра­ни­ца­та ме­ѓу лу­ди­ло­то и нор­мал­но­то, во ос­но­ва, не по­стои. Таа гра­ни­ца е по­ста­ве­на од ме­ди­о­кри­те­ти­те. Се­кој ме­ди­о­кри­тет се пла­ши да из­ле­зе од сво­ја­та ме­ди­о­кри­тет­ска ко­руп­ка. И тоа го сме­та за лу­ди­ло, и тоа е точ­но. И офи­ци­јал­на­та пси­хи­ја­три­ја ве­ли та­ка, но анг­ли­ска­та, та­ка­на­ре­че­на ан­тип­си­хи­ја­три­ја е до тол­ку ин­те­рес­на што све­тот го гле­да ка­ко луд­ни­ца. Тоа зна­чи де­ка си­те сме по­тен­ци­јал­ни лу­да­ци.

ма­ло­гра­ѓа­ни­те го стиг­ма­ти­зи­ра­ат лу­ди­ло­то ка­ко прок­лет­ство

Се се­ќа­ва­те ли на Ва­ша­та пр­ва прет­ста­ва, на воз­бу­да­та со ко­ја ја ра­бо­те­вте и да­ли де­нес, по тол­ку го­ди­ни, не­што е сме­не­то?

Ге­ор­ги­ев­ски: Воз­бу­да­та е се­ко­гаш иста. Тоа е та­ка би­деј­ќи ни­ко­гаш не се по­вто­ру­ва исто. Емо­ци­ја­та е иста, ама про­во­ка­ци­ја­та е раз­лич­на. Раз­лич­но­ста на про­во­ка­ци­ја­та ја га­ран­ти­ра исто­вет­но­ста, иден­тич­но­ста на ин­тен­зи­те­тот на ре­ак­ци­ја­та на емо­ци­и­те.

Вие сте ре­жи­сер со најм­но­гу за­бра­не­ти прет­ста­ви. За кол­ку прет­ста­ви ста­ну­ва збор? Кој ги за­бра­ну­ва­ше? Ти­то?

Ге­ор­ги­ев­ски: За­бра­на­та не е до­бра тер­ми­но­ло­ги­ја. Гле­да­но прав­но, не­кои беа за­бра­не­ти со де­крет, не­кои суд­ски. За по­ве­ќе­то, образ­ло­же­ни­е­то бе­ше: слу­шај­те, Це-Ка ре­ши де­ка таа прет­ста­ва не се пре­по­ра­чу­ва. Ќе му се те­ле­фо­ни­ра­ше на ди­ре­кто­рот, не­му ќе му се стре­соа пан­та­ло­ни­те и по­тоа му се тре­сеа во след­ни­те три го­ди­ни и ќе нај­де­ше на­чин ка­ко да не се игра прет­ста­ва­та. Прет­ста­ва­та мно­гу лес­но мо­же да се абор­ти­ра – бо­лест на актер, отсус­тво на па­ри, отсус­тво на пуб­ли­ка. Или, пак, при­сус­тво на пуб­ли­ка – ќе дој­дат 250 аген­ти и ќе ви­ка­ат уа­а­аа! Тоа не е те­шко да се ор­га­ни­зи­ра. По­ра­неш­ни­от ре­жим рас­по­ла­га­ше со 23.000 ко­до­ши. Тие се­ко­гаш му беа на рас­по­ла­га­ње на ре­жи­мот во Ма­ке­до­ни­ја. Се пу­шта­ат 50 ко­до­ши и прет­ста­ва­та вед­наш се уни­шту­ва. Мо­и­те прет­ста­ви беа уни­шту­ва­ни или суд­ски или со ре­ше­ние на пар­ти­ски фо­рум. Еден актер до­би ин­фаркт за­тоа што му се за­ка­ни­ја де­ка ако не до­бие ин­фаркт, ќе до­бие не­што дру­го. Тој од гри­жа до­би ви­стин­ски ин­фаркт. Ед­на прет­ста­ва бе­ше за­бра­не­та по 100 из­вед­би. „Свад­ба­та на Ма­ра“ бе­ше суд­ски за­бра­не­та по че­ти­ри из­вед­би. По­тоа бе­ше суд­ски ре­ха­би­ли­ти­ра­на, и ста­на мно­гу по­пу­лар­на во по­ра­неш­на Ју­гос­ла­ви­ја, се игра­ше 100 па­ти. Тоа беа не­ус­пеш­ни убис­тва на прет­ста­ви. Јас во сво­ја­та кни­га тие лу­ѓе што ги уни­шту­ва­ат прет­ста­ви­те ги на­ре­ку­вам те­а­три­ци­ди. Во мо­ја­та пи­е­са „Афе­ра­та Ел­си­нор“ не се го­во­ри за за­бра­на на прет­ста­ва, ту­ку за убис­тво на прет­ста­ва.

Јав­но­ста Ве до­жи­ву­ва ка­ко ин­те­ле­кту­а­лец од ед­на вон­стан­дард­на, ре­чи­си ре­не­санс­на, де­нес ве­ќе изу­мре­на сор­та. Се чув­ству­ва­те ли та­ка?

Ге­ор­ги­ев­ски: На мои го­ди­ни чо­век се чув­сту­ва мно­гу оса­ме­но. Про­сто, за­тоа што тоа е еден жи­во­тен прин­цип. Тие со кои сте се дру­же­ле, бли­ски лу­ѓе, ги не­ма ве­ќе. Ги не­ма ва­ши­те ду­хов­ни мен­то­ри, ги не­ма ду­хов­ни­те под­др­жу­ва­чи, кои се по пра­ви­ло по­ста­ри од вас. По­не­ко­гаш ме фа­ќа па­ни­ка ко­га ќе ви­дам мој уче­ник, кој дип­ло­ми­рал во мо­ја­та кла­са, а е бел во ко­са­та. Ме фа­ќа па­ни­ка и срам би­деј­ќи јас не сум бел во ко­са­та. Ни­ко­гаш не мо­же да оста­ри тоа што е ди­на­мо на чо­ве­кот. Жи­во­тот е жи­вот, ни­кој ни­што не му мо­же. Ед­ни си одат, но дру­ги до­а­ѓа­ат. Ова пра­ша­ње го но­сам со се­бе ка­ко ме­та­фи­зич­ко прок­лет­ство. Мно­гу мои бли­ски лу­ѓе по­чи­наа. А ко­га одев во Бел­град се ра­ду­вав де­ка ќе се дру­жам со нив. Таж­ни се тие ра­бо­ти, ама бож­ји. Јас уште не чув­ству­вам ре­зиг­на­ци­ја, освен во нај­фи­ло­зоф­ска­та смис­ла на збо­рот. Имам уште пла­но­ви. Прос­ла­ва­та про­дол­жу­ва. Во Драм­ски те­а­тар ќе ја ра­бо­там „Да­лај­ла­ма“, тоа е ед­на по­ве­дра пи­е­са, не е мрач­на ка­ко оваа. За­вр­ше­ни­от дел од прос­ла­ва­та на ју­би­ле­јот ќе би­де на „Би­тфест“, ка­де што ќе ја ра­бо­там пи­е­са­та „Ге­но­цид“, ко­ја би тре­ба­ло да се игра на Хе­рак­ле­ја. Кни­га­та што ја под­го­тву­вам, „Те­а­тар­ски ма­гии“ е при крај. А по­тоа ќе ви­ди­ме, ка­ко ќе ре­че гос­под Бог.

Разговараше: Але­ксан­дра М. Бун­да­лев­ска

Фо­то: Игор Ан­ге­лов­ски

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.