Професорката Стефановска го разбранува светот со „тестот на смртта“

Про­фе­со­ри­те Ане­та Сте­фа­нов­ска и Пе­тер Мек-К­лин­ток пре­ку ноќ до­би­ја пла­не­тар­на по­пу­лар­ност отка­ко бе­ше об­ја­ве­на ве­ста за ре­во­лу­ци­о­нер­ни­от про­нај­док со кој мо­же да се пред­ви­ди жи­вот­ни­от век на чо­ве­кот. Во пос­лед­ни­те не­кол­ку де­на нив­ни­те те­ле­фо­ни не пре­ста­ну­ва­ат да ѕво­нат, а сан­да­чи­ња­та во еле­ктрон­ска­та по­шта им се пре­пол­ни со ба­ра­ња за ин­терв­јуа и за го­сту­ва­ња во еми­сии. Двај­ца­та на­уч­ни­ци ве­ќе имаа де­се­ти­на ра­ди­о­ин­терв­јуа и че­ти­ри те­ле­ви­зи­ски го­сту­ва­ња во Бри­та­ни­ја, а ста­тии за овој про­нај­док се на­пи­ша­ни во по­ве­ќе од 50 ре­но­ми­ра­ни свет­ски ма­га­зи­ни и спи­са­ни­ја во Евро­па, САД, Ки­на и во Ав­стра­ли­ја. Про­фе­сор­ка­та Сте­фа­нов­ска, ко­ја по­тек­ну­ва од Кри­ва Па­лан­ка, пре­ку не­дел­ни­кот „Ре­пуб­ли­ка“ го прет­ста­ви но­ви­от про­нај­док и на јав­но­ста во Ма­ке­до­ни­ја.

Про­фе­сор­ке Сте­фа­нов­ска, де­но­ви­ве ја раз­бра­ну­ва­вте свет­ска­та јав­ност со ед­но го­ле­мо на­уч­но откри­тие. Ста­ну­ва збор за ла­сер со кој се одре­ду­ва жи­вот­ни­от век на чо­ве­кот. Кол­ку вре­ме ра­бо­те­вте на про­е­ктот и кој друг ра­бо­те­ше со вас?

СТЕ­ФА­НОВ­СКА: Јас не работев само на овој проект. Бе­ше по­треб­но да се рас­чи­стат мно­гу ра­бо­ти, да се до­би­јат мно­гу но­ви соз­на­ни­ја и да се во­ве­дат но­ви ме­то­ди за ана­ли­за, па и да фор­му­ли­ра­ме но­ва фи­зи­ка на жи­ви си­сте­ми за да мо­жев­ме да дој­де­ме до фор­му­ла­ци­ја на она што го па­тен­ти­рав­ме ка­ко ен­до­те­ли­о­ме­тар. Зна­чи, истра­жу­ва­ња­та се од ево­лу­ти­вен ка­ра­ктер и те­чат ве­ќе два­е­се­ти­на го­ди­ни. За тоа вре­ме беа вклу­че­ни око­лу 20 до­ктор­ски сту­ден­ти и око­лу 10 пост­до­ктор­ски истра­жу­ва­чи во Љуб­ља­на, а по­тоа и во Лан­ка­стер. Со­ра­бо­ту­вам и со мно­гу гру­пи во све­тот – и тоа од раз­лич­ни стру­ки: фи­зи­ча­ри, ин­же­не­ри, ма­те­ма­ти­ча­ри, комп­ју­тер­ски на­уч­ни­ци и, пред сѐ, струч­ња­ци од раз­лич­ни гран­ки на ме­ди­ци­на­та и фи­зи­о­ло­ги­ја­та. Те­шко е да се изд­во­јат ими­ња, ама би го спо­ме­на­ла д-р Алан Бер­њак, кој до­кто­ри­ра­ше кај ме­не и по­тоа оста­на уште две го­ди­ни ка­ко пост­до­ктор­ски истра­жу­вач. Со Алан сме авто­ри на па­тен­тот. Би го изд­во­и­ла и про­фе­сор Пе­тер Мек-К­лин­ток, со ко­го ус­пеш­но со­ра­бо­ту­вам ре­чи­си 15 го­ди­ни.

Ка­ко функ­ци­о­ни­ра ла­се­рот?

СТЕ­ФА­НОВ­СКА: Ла­сер­ска­та свет­лост е мно­гу важ­на за си­сте­мот, ама не е единс­тве­на. Таа е ко­хе­рент­на и ни овоз­мо­жу­ва пре­циз­ни ме­ре­ња на бр­зи­ни на дви­же­ње на флу­и­ди, во овој слу­чај цр­ве­ни крв­ни зрн­ца. Ва­жен е и Доп­ле­ро­ви­от ефект ме­ѓу пра­те­на­та и од­би­е­на­та свет­лост, врз ос­но­ва на кој се одре­ду­ва бр­зи­на­та на дви­же­ње на цр­ве­ни­те крв­ни зрн­ца. Ла­сер­ска­та свет­лост е не­ин­ва­зив­на, па за­тоа упо­тре­бу­ва­ме из­во­ри со ма­ли мо­ќи. Но, важ­но е де­ка со неа мо­же­ме да ме­ри­ме дви­же­ње на кр­вта во нај­ма­ли­те жи­ли, а тоа се ка­пи­ла­ри­те. Нив­ни­те ѕи­до­ви се со­сто­јат са­мо од ен­до­тел­ни клетки. Ина­ку, ен­до­тел­ни клетки има се­ка­де во кар­ди­о­ва­ску­лар­ни­от си­стем, ама во по­го­ле­ми­те жи­ли око­лу нив има сло­е­ви на дру­ги клетки. Во на­ше­то те­ло има тол­ку мно­гу ен­до­тел­ни клетки што со нив мо­же да се по­крие фуд­бал­ско игра­ли­ште. Тоа, всуш­ност, е нај­го­ле­ми­от ор­ган во на­ше­то те­ло, ама лу­ѓе­то мал­ку се свес­ни за тоа. Пред сѐ, за­тоа што е се­ка­де и ни­ка­де. Уло­га­та на ен­до­те­ли­у­мот не мо­же да се изра­зи до­вол­но. Ние твр­ди­ме де­ка не­го­во­то пра­вил­но ра­бо­те­ње го одре­ду­ва на­ше­то здрав­је и ко­га тој пре­ста­ну­ва до­бро да ра­бо­ти, сѐ оди по­греш­но. Не слу­чај­но, тој овоз­мо­жу­ва кис­ло­ро­дот и хран­ли­ви­те со­стој­ки да стиг­нат до си­те на­ши клетки. Мал­ку се зна­е­ло за не­го­ва­та уло­га до пред 30 го­ди­ни. Се мис­ле­ло де­ка не­го­ва­та уло­га е да спре­чи кр­вта да из­ле­зе над­вор од жи­ли­те. Се­га, а осо­бе­но по 1998 го­ди­на ко­га бе­ше до­де­ле­на Но­бе­ло­ва­та на­гра­да за фи­зи­о­ло­ги­ја, за уло­га­та на ен­до­те­ли­у­мот, сѐ по­ве­ќе се откри­ва кол­ку е ва­жен тој. Зна­чи, за на­ши­от ме­тод е мно­гу важ­но да сме та­му ка­де што има са­мо ен­до­тел­ни клетки. Нив­на­та функ­ци­ја се ме­ну­ва со ста­ро­ста. Ако ра­бо­тат до­бро, ре­а­ги­ра­ат на тем­пе­ра­ту­ра на еден на­чин, а ако не, на друг. Зна­чи, ние има­ме и Пел­ти­е­ров еле­мент, со кој ло­кал­но го гре­е­ме по­драч­је­то ка­де што ме­ри­ме (не­кол­ку ква­драт­ни ми­ли­ме­три) и ме­ри­ме за­доц­ну­ва­ње на ср­це­ви­от пулс до тоа ме­сто. Ако ен­до­те­ли­у­мот ра­бо­ти до­бро, за­доц­ну­ва­ње­то е по­ма­ло откол­ку ко­га не ра­бо­ти до­бро. Но, не е лес­но да се изд­вои и пул­сот во ка­пи­ла­ри­те, ка­де што е ма­ла раз­ли­ка­та ме­ѓу си­стол­ни­от и ди­ја­стол­ни­от при­ти­сок. Ту­ка до­а­ѓа на­ша­та мо­же­би единс­тве­на екс­пер­ти­за за­што мо­ја­та гру­па ра­бо­ти на ана­ли­за на сиг­на­ли, кои ли­чат на шум, ама всуш­ност не се тоа. Ние раз­вив­ме единс­тве­ни ал­го­рит­ми со кои мо­же­ме, со ми­ни­мал­ни гре­шки, да го одре­ди­ме вре­ме­то на по­ми­ну­ва­ње на пул­сот до ка­пи­ла­ри­те на ко­жа­та. Зна­чи, на­ши­от си­стем има меморија, из­вор на ла­сер­ска свет­лост и си­стем за кон­тро­ла на тем­пе­ра­ту­ра. Се­то тоа мо­же да се ми­ни­ми­зи­ра на­та­му и ду­ри да би­де по­ма­ло од „ча­сов­ник“, кој се­га го раз­ви­ва­ме.

Ко­ја е не­го­ва­та цел? Што до­би­ва чо­веш­тво­то со тоа?

СТЕ­ФА­НОВ­СКА: Ка­ко што ве­ќе спо­ме­нав, ен­до­тел­на­та ре­а­ктив­ност е бит­на за ре­чи­си си­те функ­ции во на­ше­то те­ло. Ако мо­же да се ме­ри не­ин­ва­зив­но, то­гаш мо­же­ме да из­ме­ри­ме кол­ку сме здра­ви ка­ко ор­га­ни­зам. А, ме­ре­ње­то е лес­но – трае до пет ми­ну­ти и мо­же да се по­вто­ру­ва се­којд­нев­но. Во меморијата мо­же да се ста­ви ба­за на по­да­то­ци, та­ка што но­ви­те вред­но­сти се­ко­гаш мо­же да се спо­ре­ду­ва­ат со тие од ба­за­та. Од­нос­но, по­да­то­ци­те од де­нес да се спо­ре­дат со тие од вче­ра. Та­ка мо­же да се ева­лу­и­ра­ат вли­ја­ни­ја на ле­ко­ви или, мо­же­би, ако не­кој од­лу­чил да сме­ни жи­во­тен стил, мо­же да сле­ди ка­ко му се ме­ну­ва ге­не­рал­но­то здрав­је. Мо­же да про­ве­ри­ме да­ли ста­ре­е­ме пре­бр­гу. А, врз ра­бо­та­та на ен­до­те­ли­у­мот вли­јае тоа ка­ко се окси­ге­ни­ра­ни тки­ва­та, па та­ка мо­же­ме да за­бе­ле­жи­ме да­ли дош­ло до хи­по­кси­ја (не­до­стиг од кис­ло­род) на тки­ва­та, ко­ја е ос­но­ва на мно­гу за­бо­лу­ва­ња, на при­мер де­мен­ци­ја.

Кол­ку овој про­нај­док мо­же да по­мог­не во дру­ги на­уч­ни це­ли за про­дол­жу­ва­ње на жи­вот­ни­от век на лу­ѓе­то?

СТЕ­ФА­НОВ­СКА: Тоа е си­стем за ме­ре­ње и ка­ко та­ков не мо­же да го про­дол­жи жи­во­тот, но мо­же да нѐ на­те­ра да сме пов­ни­ма­тел­ни во од­нос на тоа што ја­де­ме и кол­ку се дви­жи­ме. Мо­же да ни ука­же де­ка ен­до­тел­на­та ре­а­ктив­ност се на­ма­лу­ва и да нѐ алар­ми­ра пред да се по­ја­ват се­ри­оз­ни проб­ле­ми, на при­мер ср­цев или мо­зо­чен удар.

Што ве­ли свет­ска­та на­уч­на јав­ност за Ва­ше­то откри­тие? Кои се пр­ви­те ко­мен­та­ри на врв­ни­те свет­ски на­уч­ни­ци од оваа об­ласт?

СТЕ­ФА­НОВ­СКА: Да, глав­но до­жи­ву­ва­ме ен­ту­зи­ја­зам. Но, и ние и дру­ги­те струч­ња­ци сме свес­ни де­ка нѐ че­ка уште мно­гу ра­бо­та за да мо­же­ме да го да­де­ме ен­до­те­ли­о­ме­та­рот на ле­ка­ри­те и тие да го упо­тре­бу­ва­ат со си­гур­ност. Сѐ за­ви­си од тоа кол­ку па­ри ќе има­ме во на­ред­ни­те го­ди­ни, да­ли тоа ќе се слу­чи за пет или за де­сет го­ди­ни.

Ко­га лу­ѓе­то ќе мо­жат да го ко­ри­стат и кол­ку ќе чи­ни, од­нос­но да­ли ќе би­де до­ста­пен за обич­ни­от чо­век?

СТЕ­ФА­НОВ­СКА: Пр­ва­та фа­за оче­ку­ва­ме да ја за­вр­ши­ме за три-че­ти­ри го­ди­ни. По­тоа сле­ду­ва ми­ни­ја­ту­ри­за­ци­ја, а исто­вре­ме­но и со­би­ра­ње по­да­то­ци за ба­за­та. Иде­ал­но би би­ло да има­ме не­кол­ку ил­ја­ди по­да­то­ци. Мис­лам де­ка ќе по­ми­нат од пет до де­сет го­ди­ни до вер­зи­ја­та за лич­на упо­тре­ба, ко­ја не би тре­ба­ло да би­де по­ска­па од 500 евра, па и по­мал­ку.

Со ова откри­тие, на не­кој на­чин, лу­ѓе­то ќе мо­жат да си ја пред­ви­дат сопс­тве­на­та смрт. Ка­ко, спо­ред Вас, ќе вли­јае тоа врз обич­ни­от чо­век? Да­ли љу­бо­пит­но­ста ќе го по­бе­ди стра­вот од смрт­та?

СТЕ­ФА­НОВ­СКА: Тоа со пред­ви­ду­ва­ње на смрт­та е мал­ку но­ви­нар­ска има­ги­на­тив­ност. На но­ви­нар­ка­та од „Сан­деј тајмс“ тоа ѝ се чи­не­ше мно­гу ин­те­рес­но и очиг­лед­но има­ла пра­во – не оста­ви ни­ко­го рам­но­ду­шен. Па, мо­же­ме да ка­же­ме со Х% ве­ро­јат­ност (за­што вред­но­сти­те се на­о­ѓа­ат над/под оче­ку­ва­ни­те вред­но­сти што ги има­ме во ба­за­та) и, се­ка­ко, ако не ги сме­ни­те на­ви­ки­те и сти­лот на жи­ве­е­ње и ако не ви пад­не ту­ла врз гла­ва, ќе жи­ве­е­те уште „У“ го­ди­ни. Ту­ка „Х“ ќе се зго­ле­му­ва со го­ле­ми­на­та на ба­за­та. Но, си­сте­мот, пред сѐ, е мис­лен да по­ма­га во по­до­бру­ва­ње на ква­ли­те­тот на жи­во­тот.

Овој ре­во­лу­ци­о­не­рен про­нај­док, кол­ку што мо­жев­ме да про­чи­та­ме во не­кои свет­ски ме­ди­у­ми, мо­же да се ко­ри­сти и за дру­га на­ме­на освен за пред­ви­ду­ва­ње на жи­вот­ни­от век на чо­ве­кот. Тој слу­жи и за те­сти­ра­ње ста­реч­ка де­мен­ци­ја и рак. Мо­же ли мал­ку по­де­тал­но да ни об­јас­ни­те за уло­га­та на ла­се­рот во бор­ба­та со ра­кот?

СТЕ­ФА­НОВ­СКА: Ка­ко што ве­ќе спо­ме­нав, ен­до­те­ли­у­мот се на­о­ѓа се­ка­де во на­ше­то те­ло и ве­ќе има не­кол­ку ста­тии што ука­жу­ва­ат на не­го­ва­та уло­га во Алц­хај­ме­ро­ва­та бо­лест или во де­мен­ци­ја­та. Ние за­вр­шу­ва­ме со обра­бо­тка на по­да­то­ци од сту­ди­ја во ко­ја јас­но гле­да­ме де­ка ен­до­тел­на­та функ­ци­ја е сме­не­та ка­де што има ме­ла­ном. По­на­та­му, ен­до­те­ли­у­мот е мно­гу чув­стви­те­лен на хи­по­кси­ја, а сѐ по­ве­ќе и по­ве­ќе има сту­дии што ука­жу­ва­ат на по­вр­за­ност ме­ѓу хи­по­кси­ја на тки­ва­та и за­бо­лу­ва­ња од рак. Та­ка што, оче­ку­вам мно­гу ин­те­рес­ни сту­дии од оваа об­ласт.

Да­ли Ва­ше­то откри­тие зна­чи уште ед­на до­би­е­на би­тка во бор­ба­та со оваа под­мол­на бо­лест?

СТЕ­ФА­НОВ­СКА: Не, не мо­же­ме да зак­лу­чу­ва­ме тол­ку да­ле­ку. Ако има­ме мож­ност на аларм де­ка не­што се ме­ну­ва, би мо­же­ле да из­бег­не­ме не­кои комп­ли­ка­ции и за­бо­лу­ва­ња со тоа што ќе сме­ни­ме жи­во­тен стил, пред сѐ да го на­ма­ли­ме стре­сот и да пре­сто­ју­ва­ме на чист воз­дух што по­ве­ќе. Се­пак, ле­ку­ва­ње мо­ра да по­стои.

 СО ЗА­ДО­ВОЛС­ТВО БИ БИ­ЛА ОД КО­РИСТ ЗА МА­КЕ­ДОН­СКИ­ТЕ ИН­СТИ­ТУ­ЦИИ

Има­те ли кон­та­кти со Ва­ши ко­ле­ги од Ма­ке­до­ни­ја? Да­ли не­ко­гаш сте раз­мис­лу­ва­ле за со­ра­бо­тка со ма­ке­дон­ски на­уч­ни­ци?

СТЕ­ФА­НОВ­СКА: Имам со не­кол­ку­ми­на. Го­ди­на­ва об­ја­вив­ме за­ед­нич­ка ста­ти­ја во ме­ѓу­на­ро­ден стру­чен ма­га­зин од об­ла­ста на фи­зи­ка, та­ка што ед­на од адре­си­те бе­ше од Ма­ке­до­ни­ја. Иа­ко не се рас­та­жу­вам лес­но, ми те­чеа сол­зи од ра­дост. Во Лан­ка­стер имам двај­ца со­ра­бот­ни­ци од Ма­ке­до­ни­ја: ед­ни­от до­кто­ри­ра­ше, а дру­ги­от на­ско­ро ќе до­кто­ри­ра. И двај­ца­та се бри­ли­јант­ни и мно­гу се гор­де­ам со нив.

Кол­ку ма­ке­дон­ски­те обра­зов­ни ин­сти­ту­ции по­ка­жа­ле ин­те­рес да го иско­ри­стат Ва­ше­то зна­е­ње и да­ли по­стои рас­по­ло­же­ние кај Вас за та­ква со­ра­бо­тка?

СТЕ­ФА­НОВ­СКА: Во рам­ки на вре­ме­то што го имам на рас­по­ла­га­ње, со за­до­волс­тво би би­ла од ко­рист за ма­ке­дон­ски­те ин­сти­ту­ции. Но, со­ра­бо­тки­те до­се­га, глав­но, се од­ви­ва­ле на ин­ди­ви­ду­ал­но ни­во.

Што би им пре­по­ра­ча­ле на пом­ла­ди­те на­уч­ни ра­бот­ни­ци во зем­ја­ва што се стре­мат да по­стиг­нат го­ле­ми на­уч­ни до­стиг­ну­ва­ња?

СТЕ­ФА­НОВ­СКА: Уба­во е да има­ат мож­ност да по­ми­нат не­кол­ку го­ди­ни на пре­стиж­ни ин­сти­ту­ции во све­тот за да дој­дат во кон­такт со нај­но­ви­те трен­до­ви и истра­жу­ва­ња. Во­ед­но, за да си на­пра­ват мре­жа на со­ра­бот­ни­ци со кои ќе оста­нат во кон­такт и отка­ко ќе се вра­тат во Ма­ке­до­ни­ја. Мно­гу е важ­но на ка­кви проб­ле­ми ќе ра­бо­тат: ме­не не ми се чи­ни важ­но да ра­бо­там на мо­дер­ни проб­ле­ми, ту­ку на су­штин­ски проб­ле­ми. Ако проб­ле­мот на кој се ра­бо­ти е до­бро фор­му­ли­ран и сме­стен на не­кој на­чин во жи­во­тот, то­гаш тој, ако се ре­ша­ва на свет­ски ни­во, ќе до­не­се нај­мо­дер­ни и во­ед­но нај­о­ри­ги­нал­ни ре­ше­ни­ја.

КО­ГА СУМ ВО КРИ­ВА ПА­ЛАН­КА, СЕ ЧУВ­СТВУ­ВАМ КА­КО НИ­КО­ГАШ ДА НЕ СУМ ЗА­МИ­НА­ЛА ОТ­ТА­МУ

Во Ва­ша­та би­о­гра­фи­ја што мо­же да се нај­де на ин­тер­нет пи­шу­ва де­ка по­тек­ну­ва­те од Ма­ке­до­ни­ја, но не­ма по­ве­ќе де­та­ли за Ва­ши­от жи­вот во зем­ја­ва. Ка­де го ми­на­вте Ва­ше­то дет­ство и ко­га ја на­пу­шти­вте та­тко­ви­на­та?

СТЕ­ФА­НОВ­СКА: Ро­де­на сум во Кри­ва Па­лан­ка, ка­де што по­рас­нав и за­вр­шив сред­но обра­зо­ва­ние, ка­де што имав пре­крас­но дет­ство и ка­де што имам при­ја­те­ли кои при се­ко­ја по­се­та на Кри­ва Па­лан­ка ми да­ва­ат чув­ство ка­ко ни­ко­гаш да не сум за­ми­на­ла от­та­му. А, всуш­ност, за­ми­нав пред 37 го­ди­ни. Нај­пр­вин во Сло­ве­ни­ја, ка­де што дип­ло­ми­рав и до­кто­ри­рав, а дел од до­кто­ра­тот го ра­бо­тев во Шту­тгарт. Во Љуб­ља­на бев вра­бо­те­на до пред осум го­ди­ни ко­га за­ми­нав во Лан­ка­стер, ка­де што сум вра­бо­те­на ка­ко ре­до­вен про­фе­сор на Од­де­ле­ни­е­то за фи­зи­ка.

Кои Ви се нај­дра­ги­те спо­ме­ни од Ва­ше­то дет­ство во Ма­ке­до­ни­ја?

СТЕ­ФА­НОВ­СКА: Гроз­до­бе­рот во нај­ра­но­то дет­ство (по­тоа, за жал, ги иско­ре­ни­ја лоз­ја­та), по­тоа игра­ње­то џам­лии и се­којд­нев­но пре­бро­ју­ва­ње кол­ку си ќа­рил или за­гу­бил, ски­та­ње­то по ри­ди­шта­та око­лу Па­лан­ка. Го­ле­ма ра­дост ми бе­ше да ѝ до­не­сам на мај­ка ми ко­ки­чи­ња или јаг­ли­ки во ра­на про­лет. Во­зе­ње ве­ло­си­пед со дру­га­ри од Па­лан­ка до Же­ди­ло­во, игра­ње ко­шар­ка, из­вид­ни­ци, пр­ви сим­па­тии, шах со бра­ту­че­ди­те и во клу­бот, игран­ки во Ло­веч­ки­от дом. Ше­та­ње по град со дру­га­ри и дол­ги ди­ску­сии за сѐ и се­што. Та­тко ми и мај­ка ми на кои сум мно­гу гор­да. Ра­сте­ње со се­стра ми.

До­а­ѓа­те ли че­сто во Ма­ке­до­ни­ја? Ко­га пос­ле­ден пат сте ја по­се­ти­ле та­тко­ви­на­та и ка­де нај­че­сто го ми­ну­ва­те вре­ме­то?

СТЕ­ФА­НОВ­СКА: Во Ма­ке­до­ни­ја до­а­ѓам ед­наш го­диш­но. Ла­ни бев две не­де­ли, а го­ди­на­ва ќе би­дам ед­на не­де­ла. Најм­но­гу са­кам да пре­сто­ју­вам во Кри­ва Па­лан­ка, ама и да по­се­ту­вам и откри­вам но­ви ме­ста. Исто­ри­ја­та по­себ­но ме ин­три­ги­ра, та­ка што по­се­ту­вам ме­ста кои има­ат исто­ри­ско зна­че­ње. Се раз­би­ра, се тру­дам да се срет­нам и со род­ни­ни и со при­ја­те­ли.

Што бе­ше пре­суд­но во Ва­ши­от жи­вот што Ве на­те­ра да се на­со­чи­те кон оваа на­уч­на гран­ка и осо­бе­но на про­е­ктот за утвр­ду­ва­ње на дол­жи­на­та на жи­во­тот на чо­ве­кот?

СТЕ­ФА­НОВ­СКА: Одам­на зна­ев де­ка не­ма да сту­ди­рам ме­ди­ци­на, ама од се­ко­гаш ме прив­ле­ку­ва­ше да доз­на­ам ка­ко функ­ци­о­ни­ра на­ши­от ор­га­ни­зам, а пред сѐ мо­зо­кот. Ко­га доз­нав де­ка има смер би­о­ки­бер­не­ти­ка во Љуб­ља­на, вед­наш зна­ев де­ка тоа е за ме­не. При­ро­да­та соз­да­ла фас­ци­нант­ни комп­лекс­ни си­сте­ми, кои е за­до­волс­тво да се истра­жу­ва­ат. Од нив мо­же­ме да учи­ме, а во­ед­но, со зна­е­ње­то што го при­до­би­ва­ме, да по­ма­га­ме ко­га тие не ра­бо­тат до­бро.

Разговараше: Ненад Мирчевски

(Интервјуто беше објавено во 50. број на неделникот Република)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.