Фељтон: Црните страници на УДБА – Помалку познати судбини (Том III)

Тре­ти­от том од еди­ци­ја­та „Цр­ни­те стра­ни­ци на УД­БА“ со­др­жи ли­ца со раз­ни про­фи­ли, про­го­ну­ва­ни, сле­де­ни и осу­ду­ва­ни по­ра­ди раз­мис­лу­ва­ње раз­лич­но од си­сте­мот. Нас­ло­вен е ка­ко „По­мал­ку поз­на­ти суд­би­ни“, а во не­го се сме­сте­ни 20 до­си­е­ја на 790 стра­ни­ци кои по­ка­жу­ва­ат ка­ко тај­на­та служ­ба ги сле­де­ла сме­тај­ќи ги за лу­ѓе кои вр­шат не­при­ја­тел­ска деј­ност кон си­сте­мот.

Еден од по­ин­те­рес­ни­те слу­чаи е до­си­е­то на Вла­ди­мир Па­ун­ков­ски, во кое мо­же да се ви­ди де­ка ин­ста­ла­ци­и­те на УД­БА функ­ци­о­ни­ра­ле и во 2000 го­ди­на, де­сет го­ди­ни по оса­мо­сто­ју­ва­ње­то на др­жа­ва­та, во вре­ме­то ко­га ми­ни­стер за вна­треш­ни ра­бо­ти бе­ше Пав­ле Тра­ја­нов. До­си­е­то по­твр­ду­ва де­ка служ­би­те дејс­тву­ва­ле по ста­ри­те ме­то­ди и по­крај фор­мал­но­то од­во­ју­ва­ње на Ма­ке­до­ни­ја од СФРЈ. Па­ун­ков­ски бил сле­ден по­ра­ди актив­но­сти што ги спро­ве­ду­вал во рам­ки­те на по­ли­тич­ки ек­стре­ми­зам по­ра­ди што му би­ле од­зе­ме­ни пат­ни­те ис­пра­ви.

Во до­ку­мен­тот од 16.02.2000 го­ди­на, со кој се за­тво­ра не­го­во­то до­сие, се ве­ли де­ка „по вра­ќа­ње­то на пат­ни­те ис­пра­ви во 1997 го­ди­на, тој за­ми­ну­ва за Бу­га­ри­ја, а по ме­ну­ва­ње­то на вла­ста во Ма­ке­до­ни­ја, во по­че­то­кот на 1999 го­ди­на се вра­ќа во зем­ја­та и по­втор­но ги ин­тен­зи­ви­ра не­го­ви­те актив­но­сти од по­зи­ци­ја по­ли­тич­ки ек­стре­ми­зам, и исти­от вр­ши и при­пре­ми за ре­ги­стра­ци­ја на та­ка­на­ре­че­но­то „Кул­тур­но друш­тво Ван­чо Ми­хај­лов“.И по­крај по­го­ре­на­ве­де­но­то, по­ра­ди про­тек на по­долг вре­мен­ски пер­и­од, опе­ра­тив­на­та обра­бо­тка „Одрин“ се де­ре­ги­стри­ра, а актив­но­сти­те на Па­ун­ков­ски и на­та­му ќе би­дат сле­де­ни од РУ­ДЕК Охрид во рам­ки­те на без­бед­нос­но ин­те­рес­ни ли­ца кои на­ста­пу­ва­ат од по­зи­ции на по­ли­тич­ки ек­стре­ми­зам“.

По­крај Па­ун­ков­ски, во тре­ти­от том се прет­ста­ве­ни уште 19 по­мал­ку поз­на­ти суд­би­ни на про­го­не­ти, сле­де­ни и осу­де­ни ли­ца:

1. Јор­дан Ам­пов – ин­ди­ви­ду­а­лен зем­јо­де­лец од Ко­ча­ни, сме­стен во анар­хо­ли­бе­ра­ли­сти, вр­ши­тел на ус­на не­при­ја­тел­ска про­па­ган­да.

2. Сло­бо­дан Ба­јра­кта­ро­виќ – прав­ник, се сме­та­ло де­ка вр­ши не­при­ја­тел­ска деј­ност. Жи­ве­ел во Ки­че­во, ли­ни­ја на ра­бо­та: анар­хо­ли­бе­ра­ли­зам. Ре­ги­стри­ран за да се има увид во не­го­ва­та ра­бо­та. Ра­бо­тел ка­ко на­чал­ник на ОНО на СО Ки­че­во. Де­ре­ги­стри­ран ко­га е пре­фр­лен на дру­го ра­бот­но ме­сто.

3. Бла­го­ја Ста­но­ев­ски – ро­дум од При­леп, жи­ве­ел во Скоп­је, прав­ник по про­фе­си­ја. Ли­ни­ја на ра­бо­та: те­ро­ри­зам на ма­ке­дон­ски ек­стре­ми­сти. За­ве­ден во опе­ра­тив­на обра­бо­тка на 04.02.1993 го­ди­на по­ра­ди сом­не­ва­ње за вр­ше­ње зло­у­по­тре­ба на ра­бот­но­то ме­сто. Ра­бо­тел ка­ко управ­ник на ца­ри­нар­ни­ца – Скоп­је.

4. Јор­дан Чи­тку­шов – ус­но об­ви­нет за од­зе­ма­ње ни­ви за вре­ме на вој­на­та и сви­ку­ван е на сос­лу­шу­ва­ње во те­кот на ле­то­то 1945 го­ди­на.

5. Ди­ми­тар Јо­нов­ски – ма­шин­ски ин­же­нер од Ле­рин, из­вр­ши­тел на пис­ме­на не­при­ја­тел­ска про­па­ган­да. Во 1974 го­ди­на во спи­са­ни­е­то „Со­вре­ме­ност“ пе­ча­тел свои твор­би, кои се оце­не­ти ка­ко не­при­ја­тел­ски, во кои зло­на­мер­но е при­ка­жа­на оп­штес­тве­но-по­ли­тич­ка­та со­стој­ба во зем­ја­та и из­вр­шен е атак врз брат­ство­то и единс­тво­то на на­ро­ди­те на СФРЈ. По­кре­на­та е кри­вич­на по­стап­ка, за не­го ка­ко автор и за од­го­вор­ни­от уред­ник на спи­са­ни­е­то – Ѓор­ѓи По­пов­ски (Ста­лев Ге­ор­ги).

6. Фо­ти Ке­ра­мит­чи­ев­ски – ро­ден во Ко­стур, осу­ду­ван ка­ко вр­ши­тел на ус­на не­при­ја­тел­ска про­па­ган­да. Фор­ми­ра­но до­сие во 1956 го­ди­на, по ли­ни­ја на би­ро­кра­ти­зам – ета­ти­зам.

7. Ѓор­ѓи Хри­стов­ски – еко­но­мист од Би­то­ла. Ли­ни­ја на ра­бо­та би­ро­кра­ти­зам – ета­ти­зам (но­во­екс­по­ни­ра­ни). Ра­бо­тел ка­ко ди­ре­ктор на фа­бри­ка­та за сви­ле­ни тка­е­ни­ни „Илин­ден“.

8. Ва­сил Ха­џи Ки­мов – биб­ли­о­те­кар, ро­ден во Штип. Осу­ден на смрт во 1945 го­ди­на. По­тоа каз­на­та му е на­ма­ле­на на 20 го­ди­ни за­твор. Тре­ти­ран ка­ко ек­стре­мен еми­грант, со­ра­бот­ник на Ге­ста­по, ор­га­ни­за­тор на ВМ ор­га­ни­за­ци­ја.

9. Иван Ки­ри­лов – за­пи­шан и ка­ко Ива­нов Ки­рил од Ко­ча­ни. До­сие фор­ми­ра­но за ма­ке­дон­ски на­ци­о­на­ли­зам. Се то­ва­рел за за­ста­пу­ва­ње на крај­но не­га­ти­вен став за оп­штес­тве­но-по­ли­тич­ки­от си­стем наг­ла­су­вај­ќи де­ка не­ма ра­бо­та, осо­бе­но ме­ѓу мла­да­та ин­те­ли­ген­ци­ја, а Ко­му­ни­стич­ка­та пар­ти­ја не во­ди сме­тка за тоа.

10. Јо­ван По­пов – од Дел­че­во, ди­ре­ктор на фа­бри­ка­та за фро­тир­ско плат­но „Фро­тир­ка“. По­врат­ник од Бу­га­ри­ја, ли­це на ан­ти­са­мо­у­прав­ни – гру­па­шки по­зи­ции.

11. Ко­ста Вра­го­те­ров­ски – ро­ден во Ле­рин. Се ја­ву­ва во ка­те­го­ри­ја вр­ши­тел на ус­на не­при­ја­тел­ска про­па­ган­да, ли­ни­ја: вна­тре­шен не­при­ја­тел. Фор­ми­ра­но до­сие во 1947 го­ди­на. Сос­лу­шу­ван во 1966 го­ди­на.

12. Љу­бе Ван­ков­ски – гра­фич­ки ра­бот­ник од Скоп­је. При­тво­ру­ван, фор­ми­ра­но до­сие во 1966 го­ди­на. Иста­пу­вал вер­бал­но не­при­ја­тел­ски, сме­тан за вна­тре­шен не­при­ја­тел. Бил осом­ни­чен де­ка е автор на ано­ним­но пис­мо, пра­те­но до Ти­то.

13. Пан­че Ман­чев­ски – еко­но­мист од Ве­лес, ока­ра­кте­ри­зи­ран ка­ко анар­хо­ли­бе­ра­лист, кој ги одо­бру­вал сту­дент­ски­те на­ста­ни во 1968 го­ди­на. Исто та­ка иста­пу­вал на таа ли­ни­ја со да­ва­ње по­греш­ни и не­точ­ни тол­ку­ва­ња за оп­штес­тве­но-по­ли­тич­ки­те со­стој­би во зем­ја­та.

14. Ми­хај­ло Ми­хај­лов – ро­ден во За­дар. Об­ја­вил ста­ти­ја во спи­са­ни­е­то „La Fierra leteraria“, кое би­ло до­ста­ве­но до Ка­те­дра­та за ро­ман­ска фи­ло­ло­ги­ја – Скоп­је. Во ста­ти­ја­та го на­пад­нал вна­треш­ни­от раз­ви­ток на Ју­гос­ла­ви­ја и со­ци­ја­лиз­мот во­оп­што. Спи­са­ни­е­то би­ло зап­ле­не­то.

15. Пан­де Бар­ба­ров­ски – ро­ден и жи­вее во Стру­ми­ца. Осу­ден на 3 го­ди­ни за­твор во 1952 го­ди­на за дејс­тву­ва­ње про­тив на­род­на­та власт, вр­шеј­ќи ус­на не­при­ја­тел­ска про­па­ган­да. Во за­тво­рот, а и по из­ле­гу­ва­ње­то, се по­вр­зу­вал со ВМ еле­мен­ти по­ра­ди што бил ин­те­ре­сен за Служ­ба­та за др­жав­на без­бед­ност.

16. Мил­ти­јад Поп-Ни­ко­лов­ски – од Ле­рин, жи­ве­ел во Скоп­је, се­кре­тар на „Ма­ке­до­ни­ја та­бак“. Ли­ни­ја на вна­тре­шен не­при­ја­тел, но ко­ри­стен ка­ко при­ја­тел­ска вр­ска на СДБ. Фор­ми­ра­но до­сие во 1958 го­ди­на.

17. Та­шко Вел­ја­нов­ски – ро­ден во Ле­рин, жи­ве­ел во Би­то­ла, пен­зи­о­нер. Осу­ду­ван на 3 го­ди­ни за­твор­ска каз­на. Се во­ди ка­ко ор­га­ни­за­тор на ка­нал за иле­га­лен пре­мин на др­жав­на гра­ни­ца, ли­ни­ја на ра­бо­та: вна­тре­шен не­при­ја­тел.

18. То­ме Ва­сков – од Ко­стур, жи­ве­ел во Скоп­је, ра­бо­тел ка­ко фо­то­граф. На вра­ќа­ње од Та­шкет бил сос­лу­шан, но по­доц­на му е кон­ста­ти­ра­но не­при­ја­тел­ско др­же­ње кон СФРЈ. Пре­зел по­стап­ка за вра­ќа­ње во СССР, но бил од­би­ен.

19. Вла­ди­мир Па­ун­ков­ски – ро­ден и жи­вее во Охрид. Ли­нии на ра­бо­та: те­ро­ри­зам на ма­ке­дон­ски ек­стре­ми­сти. Ка­те­го­рии: ли­це што по­ми­ну­ва гра­ни­ца со цел вр­ше­ње не­при­ја­тел­ска деј­ност; ма­ке­дон­ски ек­стре­мист; сим­па­ти­зер, след­бе­ник или по­ма­гач на дви­же­ње­то на Ван­чо Ми­хај­лов. За­ве­ден во опе­ра­тив­на обра­бо­тка 1993 го­ди­на, под псев­до­ним Одрин.

20. Па­вао Вук – Пав­ло­виќ – ро­ден во Хр­ват­ска, жи­ве­ел во Скоп­је. Ра­бо­тел ка­ко ре­до­вен про­фе­сор на Фи­ло­зоф­ски фа­кул­тет. Фор­ми­ра­но до­сие во 1956 го­ди­на. Из­вр­ши­тел на ус­на не­при­ја­тел­ска про­па­ган­да. Со го­лем број вр­ски во странс­тво. Не­при­ја­тел­ско др­же­ње би­деј­ќи во раз­ни кон­та­кти и ди­ску­сии со гра­ѓа­ни во зем­ја­та и странс­тво иста­пу­вал не­при­ја­тел­ски, не сог­ла­су­вај­ќи се со мно­гу мер­ки на вла­ста. Го на­па­ѓал ра­бот­нич­ко­то са­мо­у­пра­ву­ва­ње и се про­из­не­су­вал де­ка не­ма сло­бо­да. Иде­о­ло­шки не­при­ја­тел на со­ци­ја­лиз­мот.

Текстот е објавен во 216 број на неделникот „Република“, 21 октомври 2016 година

Во соработка со Државен архив на Република Македонија
Стручен консултант: Д-р Филип Петровски

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.