Лазарополци: Ни го украдоа срцето!

Мир­но и ти­вко утро во Ла­за­ро­по­ле. Вле­гов­ме во се­ло­то ра­но на­у­тро, не­ка­де око­лу осум ча­сот, два де­на отка­ко не­поз­на­ти ли­ца укра­доа 30 ико­ни од сел­ска­та цр­ква. Сел­ска­та ко­о­пе­ра­ци­ја сè уште бе­ше за­тво­ре­на. Не ра­бо­те­ше ни­ту единс­тве­ни­от хо­тел во ова се­ло во ма­ло­ре­кан­ски­от ре­ги­он. Вед­наш штом ќе вле­зе­те во се­ло­то за­ви­е­но во пре­крас­на­та при­ро­да ја за­бе­ле­жу­ва­те цр­ква­та. Се упа­тив­ме кон  „Свети Ѓорѓија“, но ка­пи­ја­та бе­ше за­тво­ре­на. Низ неа се гле­да­ше уре­де­ни­от двор. Двор ка­ков што не­ма ни­ту ед­на цр­ква во по­ма­ли­те ме­ста во зем­ја­ва. Слу­чај­но на­ле­тав­ме на гра­деж­ни ра­бот­ни­ци, кои ра­бо­теа на ед­на ку­ќа. Нè упа­ти­ја да го по­ба­ра­ме Ар­со Гли­гу­ров­ски, чо­ве­кот што се гри­жи за овој Бож­ји храм.

– Ми го укра­доа ср­це­то – бе­ше пр­ви­от ко­мен­тар на Гли­гу­ров­ски, член на цр­ков­ни­от од­бор. Тој жи­вее во Скоп­је, но го­лем дел од вре­ме­то го по­ми­ну­ва во Ла­за­ро­по­ле.

Ара­ми­и­те влег­ле од ка­пи­ја­та, ко­ја се­ко­гаш е зак­лу­че­на. Ја раз­би­ле бра­ва­та. Сè уште се гле­даа тра­ги­те од авто­мо­би­лот што бил пар­ки­ран во трев­ни­кот вед­наш пред цр­ква­та.  Гли­гу­ров­ски ни рас­ка­жу­ва де­ка мом­че­то што ја чу­ва ме­ха­ни­за­ци­ја­та со ко­ја се пра­ви ло­кал­ни­от пат ви­де­ло два авто­мо­би­ла – џип и пат­нич­ко во­зи­ло. Прет­по­ста­вка­та е де­ка ед­но­то во­зи­ло би­ло ло­ги­сти­ка, а дру­го­то „опе­ри­ра­ло“.

– По краж­ба­та во Тре­сон­че пред еден ме­сец, уви­дов­ме де­ка мо­ра­ме да ја зго­ле­ми­ме без­бед­но­ста на цр­ква­та. Дој­дов по­ра­но, пред Ве­лиг­ден и со мај­сто­ри ра­бо­тев­ме на обез­бе­ду­ва­ње на про­зор­ци­те. Но, тие нè из­не­на­ди­ја на глав­ни­от влез, ка­де што има три бра­ви – рас­ка­жу­ва Арсо по­ка­жу­вај­ќи ја ста­ра­та бра­ва со го­лем клуч.

Во кан­та­та за от­па­до­ци бе­ше фр­ле­на лен­та­та на ко­ја е ис­пи­ша­но „стоп по­ли­ци­ја“. Гра­бе­жот се слу­чил но­ќта, не­де­ла­та кон по­не­дел­ни­кот. Во по­не­дел­ни­кот по­ли­ци­ја­та на­пра­ви­ла увид. Би­ле зе­ме­ни от­пе­ча­то­ци од пр­сти. Дош­ле и прет­став­ни­ци од За­во­дот за за­шти­та на спо­ме­ни­ци. Ре­ги­стри­ра­ле кои ико­ни се укра­де­ни за да се пу­шти по­тер­ни­ца по Ин­тер­пол. Во уре­де­ни­от двор, освет­лен со реф­ле­кто­ри, стои и гро­бот на гра­ди­те­лот на цр­ква­та, Ѓур­чин Ко­ка­лев­ски.  Ла­за­ро­пол­ци се под­го­тву­ва­ле за  чес­тву­ва­ње за 150-го­диш­ни­на­та од смрт­та на гра­ди­те­лот. По­ка­ни­ле ака­де­ми­ци, ми­ни­стри…

24 праз­ни­ни, 24 бо­гат­ства

На­ши­от до­ма­ќин ја отво­ри вра­та­та од цр­ква­та. Се пре­кр­сти на вле­зот, а на не­го­во­то ли­це се за­бе­ле­жу­ва­ше ре­вол­тот од тоа што нè че­ка вна­тре.

– Три де­на не мо­жам да зас­пи­јам. Се под­го­тву­вав­ме за Ве­лиг­ден, да пре­че­ка­ме по­ве­ќе од 2.000 вер­ни­ци. Се­ко­ја го­ди­на дво­рот е пре­полн со вер­ни­ци. Ќе дој­дат и оваа го­ди­на. Но, за жал, сли­ка­та вна­тре не е иста – ве­ли тој.

Два­е­сет и че­ти­ри­те праз­ни отво­ри на рам­ка­та кај ол­та­рот све­до­чеа за тоа што се слу­чи­ло два де­на прет­ход­но.

– Укра­де­ни се три­е­сет ико­ни. Тие има­ат, не­про­цен­ли­ва вред­ност. Крад­ци­те точ­но зна­е­ле што зе­ма­ат. Ве­ро­јат­но има­ле спи­сок што да зе­мат. Из­бра­ле што им е на­ра­ча­но. Ги укра­ле и вра­тич­ки­те, цар­ски две­ри, за­ед­но со сво­дот од рез­ба. Им тре­ба­ло ве­ро­јат­но за не­ко­ја ко­лек­ци­ја не­ка­де. „Опе­ри­ра­ле“ дол­го вре­ме. Се дви­же­ле низ дво­рот, се ше­та­ле, но не­ма­ло кој да ги за­бе­ле­жи – ве­ли Гли­гу­ров­ски.

Укра­де­ни се три­е­сет ико­ни од 16 и од 18 век, го­лем дел од нив на поз­на­ти­от Ди­чо Зо­граф. Тоа се нај­до­бри­те де­ла, кои одат на стран­ски па­зар на аук­ци­ја. Се за­ра­бо­ту­ва мно­гу од нив, со ог­лед на тоа де­ка има­ат не­про­цен­ли­ва вред­ност. Беа откор­на­ти ду­ри и др­ве­ни­те рез­би од аг­ли­те на стол­бо­ви­те. Со се­бе ја од­не­ле и пев­ни­ца­та, но таа им ис­пад­на­ла по пат. Нај­де­на е на пет­сто­ти­ни ме­три од цр­ква­та, на­до­лу по па­тот. Вна­тре беа рас­фр­ла­ни ку­ти­чи­ња од тем­јан. Ги укра­ле и цр­ков­ни­те па­ри, отво­ра­ле во шкаф­чи­ња. Ве­ро­јат­но ба­ра­ле уште не­што.

Од по­го­ле­ми­те ико­ни ги не­ма­ше и тие на св. Ѓор­ги­ја и на св. Ди­ми­три­ја. Не­до­сти­га­ше и ико­на од еден од стол­бо­ви­те. Гли­гу­ров­ски ве­ли де­ка таа ико­на би­ла на све­та Бо­го­ро­ди­ца. Би­ла цвр­сто приц­вр­сте­на, но ус­пе­а­ле да ја изв­ле­чат. На стол­бот сто­е­ше са­мо искр­ше­на­та рам­ка.

Ни­ту еден со лич­на кар­та од Ла­за­ро­по­ле

Се­ло­то не­ма ни­ту еден жи­тел со лич­на кар­та. Ина­ку, има де­се­ти­на лу­ѓе што се вр­тат пре­ку зи­ма. На ри­дот над се­ло­то се на­о­ѓа ме­те­о­ро­ло­шка ста­ни­ца, ед­на од че­ти­ри­те клуч­ни ста­ни­ци во Евро­па. Тоа е и ста­ни­ца за озон­ски дуп­ки, воз­ду­шен при­ти­сок… Се­ко­ја не­де­ла до­а­ѓа во­зи­ло од Ми­ни­стерс­тво­то за еко­ло­ги­ја, а се­ко­ја го­ди­на зе­ма при­ме­ро­ци. Ту­ка се срет­ну­ва­ат ме­ди­те­ран­ска и кон­ти­нен­тал­на кли­ма, по­ра­ди што, спо­ред ла­за­ро­пол­ци, ов­де има од­лич­на кли­ма за жи­ве­е­ње. Ста­ни­ца­та е свр­те­на кон са­ма­та цр­ква. Но, де­жур­ни­от не за­бе­ле­жал де­ка не­што се слу­чу­ва во цр­ква­та. Тоа, ве­лат ла­за­ро­пол­ци, по­ка­жу­ва де­ка се ра­бо­ти за „про­фе­си­о­нал­ни ара­мии“.

Из­др­жаа тур­ско и бу­гар­ско, ги сне­ма во ма­ке­дон­ско

Пред две го­ди­ни чес­тву­ва­ле 170 го­ди­ни од по­сто­е­ње­то на цр­ква­та. Фо­то­гра­фи­ја­та на ко­ја е и г.г. Сте­фан сто­е­ше во де­лот ка­де што се про­да­ва­ат све­ќи­те. Ико­ни­те беа ту­ка. Праз­ни­ни­те по­пол­не­ти… Ка­ко ќе изг­ле­да но­ва­та фо­то­гра­фи­ја на чес­тву­ва­ње­то по по­вод 150-го­диш­ни­на­та од смрт­та на гра­ди­те­лот?! Да­ли то­гаш ико­ни­те ќе би­дат про­нај­де­ни и вра­те­ни та­му ка­де што при­па­ѓа­ат, ме­ѓу вер­ни­ци­те?!

Гли­гу­ров­ски е ре­вол­ти­ран што до­се­га не се фа­те­ни крад­ци­те, кои ве­ќе огра­би­ле две цр­кви во тој дел. Ве­ли ова е се­ри­ско кра­де­ње, тре­ба да ги нај­дат по на­чи­нот на кра­де­ње.

– Ни во тур­ско, ни во бу­гар­ско, ни во грч­ко, ни во срп­ско не се слу­чи­ло, се слу­чу­ва во са­мо­стој­на и де­мо­крат­ска Ма­ке­до­ни­ја. Кол­ку сме са­мо­стој­ни и де­мо­крат­ски са­ми­те про­це­не­те –ре­вол­ти­ра­но ко­мен­ти­ра.

До­де­ка збо­ру­вав­ме не­го­ви­от те­ле­фон по­сто­ја­но ѕво­не­ше. Го ба­раа при­ја­те­ли­те од се­ло­то, кои сè уште не беа при­стиг­на­ти. Си­те ре­вол­ти­ра­ни и воз­не­ми­ре­ни пра­шу­ва­ат што се слу­чи­ло во сел­ска­та цр­ква…  Таж­но е, страш­но – од­го­ва­ра­ше на­ши­от со­го­вор­ник…

Ни рас­ка­жу­ва­ше за атра­ктив­но­ста на цр­ква­та, за по­све­те­но­ста на пет­на­е­сет­те чле­на на цр­ков­ни­от од­бор… ни го по­со­чи пре­крас­ни­от фре­ско­пис во цр­ква­та. Пред две го­ди­ни за не­го­ва ре­ста­вра­ци­ја би­ле по­тро­ше­ни 70.000 евра. Оста­на­ти се уште столб­ни­те фре­ски, за кои се пра­ви на­по­ри да би­дат ре­ста­ври­ра­ни.

Се раз­де­лив­ме од на­ши­от со­го­вор­ник во дво­рот од цр­ква­та. До­де­ка ги рас­ка­жу­ва­ше пос­лед­ни­те при­каз­ни за се­ло­то, за ски­ја­ње­то на ри­дот спро­ти цр­ква­та, ги кор­не­ше не­по­треб­ни­те тре­вки, ги со­би­ра­ше кам­чи­ња­та во трев­ни­кот. Со на­деж де­ка крад­ци­те ќе би­дат фа­те­ни, а ико­ни­те вра­те­ни, го на­пу­штив­ме Ла­за­ро­по­ле.

 

Вен­ча­вки­те сè уште се дел од оваа цр­ква

Цр­ква­та во Ла­за­ро­по­ле е осве­те­на во 1841 го­ди­на. Се прет­по­ста­ву­ва де­ка на ова ме­сто има­ло ста­ра цр­ква, ко­ја е до­гра­ду­ва­на ка­ко што рас­те­ло се­ло­то. Де­нес во неа не­ма актив­но све­ште­но ли­це, а за по­све­че­ни ма­ни­фе­ста­ции до­а­ѓа­ат све­ште­ни­ци од ма­на­сти­рот „Св. Јо­ван Би­гор­ски“. До­а­ѓа­ат и мо­на­хи­њи од ма­на­сти­рот во Рај­чи­ца, кои учес­тву­ва­ат во бо­гос­луж­ба­та.

Цр­ква­та при­па­ѓа на Ки­чев­ско-де­бар­ска­та епар­хи­ја и за неа е над­леж­на цр­ква­та од Де­бар, од ка­де што до­а­ѓа све­ште­ник. Но, до­кол­ку не­кој има жел­ба да го вен­ча­ва друг све­ште­ник, се пла­ќа на­до­мест за све­ште­ник од епар­хи­ја­та и се до­ве­ду­ва тој што го из­бра­ле мла­ден­ци­те. Ми­на­та­та го­ди­на се вен­чал не­кој од Ла­за­ро­по­ле со де­вој­ка од Ма­вро­во. Се слу­чу­ва и не­кој да изра­зи жел­ба да би­де по­гре­бан во род­но­то се­ло.

Ин­те­ре­сен е го­ле­ми­от лу­стер пу­ле­леа, де­нес со еле­ктрич­ни све­тил­ки, а не­ко­гаш со све­ќи што се па­ле­ле за по­го­ле­ми све­че­но­сти. Сè уште се чу­ва­ат те­ле­ско­пи­те за па­ле­ње и за га­се­ње. Де­нес за по­го­ле­ми при­го­ди ка­ко кр­штен­ки и вен­ча­вки се па­лат све­ќи на кр­стот, кој на ме­ха­ни­зам се кре­ва на­го­ре кон Исус Хри­стос. Ме­ха­низ­мот без проб­лем ра­бо­ти 175 го­ди­ни.

 

Го шти­ти ли не­кој ма­ке­дон­ско­то бо­гат­ство?!

Не­о­дам­на има­ло пред­лог ико­ни­те да би­дат ста­ве­ни во де­по во Охрид ка­ко мер­ка за за­шти­та од крад­ци. Но, цр­ков­ни­от од­бор не се сог­ла­сил. Сме­та­ле де­ка нив­но­то ме­сто е ту­ка, во Бож­ји­от храм, и де­ка скла­ди­ра­ње­то во де­по не е на­чин да се чу­ва ма­ке­дон­ско­то кул­тур­но исто­ри­ско нас­ледс­тво пре­поз­нат­ли­во за ова ме­сто. Да­ли на ико­ни­те им е ме­сто во де­по? Да­ли е тоа на­чин да се за­шти­тат од кра­де­ње? Да­ли де­неш­на­та тех­но­ло­ги­ја не доз­во­лу­ва по­и­на­ков на­чин на за­шти­та на вред­ни­те ико­ни? Ми­ни­стерс­тво­то за кул­ту­ра, МПЦ и Ди­рек­ци­ја­та за за­шти­та на спо­ме­ни­ци тре­ба да се пра­ша­ат да­ли е ова на­чин да се со­чу­ва ма­ке­дон­ско­то бо­гат­ство. Да­ли не тре­ба да се од­вои не­кој де­нар за да се за­чу­ва тоа што, на­ви­сти­на, вре­ди?! За­чу­ду­вач­ки за ла­за­ро­пол­ци е што ор­га­ни­те за без­бед­ност не ус­пе­а­ја да ѝ вле­зат во тра­га­та на гру­па­та што трет­пат кра­де ико­ни во овој ре­ги­он. Се ја­ви­ја и од ма­на­сти­рот „Све­ти Јо­ван Би­гор­ски“:

– Ос­квер­на­вен е нај­у­ба­ви­от храм во ми­јач­ки­от крај, про­чу­ен по сво­јот ре­док и вре­ден ико­но­стас, но и по бо­га­та­та га­ле­ри­ја на ста­ри ико­ни, кои да­ти­ра­ат од 16 до 18 век. Крад­ци­те ус­пе­а­ле да од­не­сат ре­чи­си сѐ што би­ло вред­но, дел од пре­стол­ни­те ико­ни и ико­ни од 16 и од 18 век, цел го­рен ред од ико­но­ста­сот, па ду­ри и ста­ра­та и не­о­дам­на ре­ста­ври­ра­на пре­стол­на рез­ба. По краж­ба­та, во цр­ква­та е оста­вен пу­стош. Жал­на­та сли­ка е по­тсет­ник за нас де­ка ед­но не­про­цен­ли­во бо­гат­ство што не­ко­гаш го кра­се­ше хра­мот „Све­ти Ѓор­ѓи­ја“ е не­по­врат­но за­ми­на­то. За жал, ор­га­ни­те за без­бед­ност се по­ка­жаа не­моќ­ни да ѝ вле­зат во тра­га на оваа ор­га­ни­зи­ра­на гру­па или да на­пра­ват што би­ло за да ја за­прат оваа се­ри­ја краж­би, кои нѐ ли­шу­ва­ат од нај­све­то­то и нај­вред­но.

Цр­кви­те че­сто на удар

Во из­ми­на­ти­от пер­и­од се укра­де­ни мно­гу де­ла на ма­ке­дон­ски­те зо­гра­фи. Пос­лед­на­та краж­ба на ико­ни бе­ше ре­ги­стри­ра­на на кра­јот на фе­вру­а­ри го­ди­на­ва од цр­ква­та „Св. Пе­тар и Пав­ле“ од ма­ло­ре­кан­ско­то се­ло Тре­сон­че, од ка­де што беа из­не­се­ни 32 ико­ни. Сто­ри­те­ли­те ги откор­на­ле ме­тал­ни­те ре­ше­тки на про­зо­ре­цот бли­зу ол­та­рот и од­зе­ле пет го­ле­ми и 27 по­ма­ли ико­ни, а не­кол­ку оште­ти­ле.

Еден ме­сец прет­ход­но шест ико­ни, ста­ри сто­ти­ци го­ди­ни, беа укра­де­ни од цр­ква­та „Све­та Бо­го­ро­ди­ца“ во де­бар­ско­то се­ло Дол­но Мел­ни­ча­ни. Вред­ни ико­ни се де­ло на Ди­чо Зо­граф. Прет­ход­но, во стру­шко­то Мо­дрич од цр­кви­те „Све­ти Ни­ко­ла“ и „Пре­све­та Бо­го­ро­ди­ца“ беа укра­де­ни три­на­е­сет ико­ни. Ико­ни се укра­де­ни и од цр­кви­те во би­тол­ско Же­лез­нец, Ма­ло­ви­шта, Ѓа­ва­то, Го­леш, Зла­та­ри, Ле­ва Ре­ка, Дол­но Пе­ро­во и од Со­пот­ско. Спо­ред по­да­то­ци од по­ли­ци­ја­та, са­мо во 2010 го­ди­на од цр­кви во Стру­га и во Стру­шко би­ле од­не­се­ни се­дум­де­сет ико­ни.

Пишува: Билјана Зафирова
Фото: Ѓорѓи Личовски
Текстот е објавен во 34. број на неделникот „Република“ (26.4.2013)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.