Куќата на Христо Татарчев во Ресен ќе има автентичен лик

Ре­сен ќе до­бие уште еден спо­ме­ник на кул­ту­ра­та. Ста­ну­ва збор за спо­мен-ку­ќа­та на Хри­сто Та­тар­чев, ко­ја поч­на да се гра­ди на по­вр­ши­на во 280 ква­драт­ни ме­три. Вна­треш­но­то уре­ду­ва­ње ќе има мо­ди­фи­ка­ции за­што но­ви­от об­јект ќе функ­ци­о­ни­ра ка­ко спо­мен-ку­ќа со му­зеј­ски по­ста­вки и со про­стор за при­ем на по­се­ти­те­ли и за одр­жу­ва­ње раз­но­вид­ни кул­тур­ни на­ста­ни… Упа­те­ни­те ин­фор­ми­ра­ат де­ка ку­ќа­та ќе би­де из­гра­де­на на 280 ква­драт­ни ме­три, на при­зем­је и кат, и ќе би­де енер­гет­ски ефи­ка­сен об­јект со хор­ти­кул­тур­но уре­де­на око­ли­на.

– Ку­ќа­та на еден од ос­но­ва­чи­те на Ма­ке­дон­ска­та ре­во­лу­ци­о­нер­на ор­га­ни­за­ци­ја Хри­сто Та­тар­чев во цен­та­рот на Ре­сен ќе би­де из­гра­де­на на ме­сто­то ка­де што по­сто­е­ла и од­над­вор ќе го има автен­тич­ни­от лик, а се оче­ку­ва да би­де го­то­ва и отво­ре­на во август в го­ди­на – ве­ли ми­ни­стер­ка­та за кул­ту­ра Ели­за­бе­та Кан­че­ска-Ми­лев­ска.

За из­град­ба­та е над­ле­жен За­во­дот и му­зеј – Би­то­ла.

– Таа ќе ги има стил­ски­те ка­ра­кте­ри­сти­ки и ам­би­ент на ку­ќа со фолк­лор­на ар­хи­те­кту­ра ти­пич­на за 19 век. Про­е­ктот е ве­ќе изра­бо­тен врз ос­но­ва на до­ку­мен­та­ци­ја за об­јект што ве­ќе го не­ма. Об­је­ктот, кој бил прог­ла­сен за зна­чај­но кул­тур­но нас­ледс­тво со осо­бе­но исто­ри­ско зна­че­ње, е ур­нат во 2004 го­ди­на. За под­го­то­вка на из­град­ба­та во из­ми­на­ти­от пер­и­од бе­ше сме­нет и Де­тал­ни­от ур­ба­ни­стич­ки план на оп­шти­на­та – ве­лат от­та­му.

Па­ра­лел­но се ра­бо­ти и на ен­те­ри­е­рот и на со­би­ра­ње­то екс­по­на­ти по пат на откуп или на до­на­ци­ја.

– Овој об­јект има осо­бе­но зна­че­ње за исто­ри­ја­та на ма­ке­дон­ски­от на­род од пер­и­о­дот на на­ци­о­нал­но-ос­ло­бо­ди­тел­но­то дви­же­ње. По­ра­ди не­го­ва­та важ­ност, овој про­ект се на­о­ѓа и во про­гра­ма­та на Вла­да­та и на Ми­ни­стерс­тво­то за кул­ту­ра и е пред­ви­де­на из­град­ба на нов об­јект. Во не­го ќе има со­вре­ме­на му­зеј­ска по­ста­вка и во три по­себ­ни це­ли­ни ќе би­дат из­ло­же­ни го­лем број фо­то­гра­фии, пред­ме­ти и до­ку­мен­ти за ре­во­лу­ци­о­нер­на­та актив­ност на Хри­сто Та­тар­чев, прв пре­тсе­да­тел на Цен­трал­ни­от ко­ми­тет на Ор­га­ни­за­ци­ја­та. Об­но­ва­та на об­је­ктот ќе при­до­не­се и за раз­вој на кул­тур­ни­от ту­ри­зам во Ре­сен – ре­че Кан­че­ска-Ми­лев­ска.

Ре­сен­ски­от гра­до­на­чал­ник Ѓо­ко Стре­зо­ски ре­че де­ка е за­до­во­лен што ќе се ре­а­ли­зи­ра нив­на дам­неш­на жел­ба – да се из­гра­ди спо­мен-ку­ќа по­све­те­на на Та­тар­чев, кој по­тек­ну­ва од нив­ни­от град.

– Про­сто­рот на ку­ќа­та со го­ди­ни сто­е­ше за­пу­штен и обрас­нат со ди­ва ве­ге­та­ци­ја. Би­деј­ќи е во цен­та­рот на гра­дот, сме­там де­ка со из­град­ба на ку­ќа­та ќе се по­стиг­нат по­ве­ќе це­ли – тој про­стор ќе се об­ла­го­ро­ди и Ре­сен ќе до­бие об­јект што ќе го про­мо­ви­ра на­ше­то кул­тур­но и исто­ри­ско нас­ледс­тво и ќе би­де ос­но­ва за раз­вој на кул­тур­ни­от ту­ри­зам во на­ши­от град – истак­на Стре­зо­ски.

Ле­ка­рот Хри­сто Та­тар­чев (1869-1952) се ро­дил во ку­ќа­та и во неа имал ор­ди­на­ци­ја, а неј­зи­но­то исто­ри­ско зна­че­ње е во тоа што се сме­та де­ка та­му во август 1894 го­ди­на бил одр­жан пр­ви­от кон­грес на Вна­треш­на­та ма­ке­дон­ска ре­во­лу­ци­о­нер­на ор­га­ни­за­ци­ја, фор­ми­ра­на во прет­ход­на­та, 1893 го­ди­на. Со­ста­но­кот се одр­жал во са­бо­та на­ве­чер на 4 но­ем­ври (23 октом­ври стил) 1893 го­ди­на, во ста­нот на Хри­сто Ба­тан­џи­ев, а на не­го при­сус­тву­ва­ле: Д-р Хри­сто Та­тар­чев, Да­ме Гру­ев – учи­тел, Пе­тар Поп Ар­сов – учи­тел, Иван Ха­џи Ни­ко­лов, Ан­тон Ди­ми­тров, Хри­сто Ба­тан­џи­ев и си­те ед­ног­лас­но се сог­ла­си­ле да се фор­ми­ра ре­во­лу­ци­о­нер­на ор­га­ни­за­ци­ја. На 23 ја­ну­а­ри 1901 го­ди­на поч­на­ла Со­лун­ска­та афе­ра, ко­га но­ќта тур­ски­те вла­сти ги уап­си­ле Ми­лан Ми­хај­лов, Але­ксан­дар Ни­ков и Ко­чо Ге­ор­ги­ев – Кар­ло­ва­ли­ја­та по­ра­ди на­ру­шу­ва­ње на јав­ни­от ред око­лу Вар­дар­ска­та ка­пи­ја.По нив­но­то ап­се­ње, поч­на­ле се­ри­ја пре­тре­си при што по­ли­ци­ја­та упад­на­ла во жи­ве­а­ли­шта­та на Хри­сто Та­тар­чев, Ни­ко­ла По­пев, Ко­не По­пев, Ди­ми­тар Па­љо­шев и Хри­сто Пи­пер­ков. Пос­лед­ни­те двај­ца би­ле уап­се­ни, а Пи­пер­ков по­доц­на бил ос­ло­бо­ден. Мал­ку по­доц­на бил уап­сен и са­ми­от Хри­сто Та­тар­чев. Иа­ко, тој мо­жел да из­бе­га и да се за­сол­ни, би­деј­ќи за мож­но­то ап­се­ње му би­ло ука­жу­ва­но од по­мош­ни­кот на ру­ски­от кон­зул, То­дор Ха­џи­ми­шев, Та­тар­чев не са­кал да де­зер­ти­ра. По­доц­на дел од нив би­ле осу­де­ни на смрт, не­кои на до­жи­вот­на ро­би­ја, пе­тго­ди­шен за­твор, не­кои на две го­ди­ни, а не­кои би­ле ос­ло­бо­де­ни. По­ра­ди пре­на­тру­па­ност во со­лун­ски­от за­твор, на 6 ју­ли 1901 го­ди­на, за­ед­но со 38 за­тво­ре­ни­ци, ме­ѓу кои би­ле Хри­сто Ма­тов, Пе­ре То­шев Иван Ха­џи Ни­ко­лов и дру­ги, во при­друж­ба на 20 вој­ни­ци со еден по­руч­ник, Та­тар­чев бил спро­ве­ден со па­ра­бро­дот „Ма­ри­ја” (во сопс­тве­ност на ком­па­ни­ја­та „Ха­џи Да­ут“) и ис­пра­тен за По­друм Ка­ле, ка­де што тре­ба­ло да ја из­др­жу­ва сво­ја­та каз­на за­ед­но со сво­и­те дру­га­ри.

За­ед­но со Хри­сто Ма­тов и Пе­ре То­шев, Хри­сто Та­тар­чев бил по­ми­лу­ван од стра­на на сул­та­нот. На по­ми­лу­ва­ње­то му прет­хо­де­ло тоа што Та­тар­чев му по­мог­нал на не­кој ви­сок тур­ски служ­бе­ник та­ка што ус­пеш­но ја по­ро­дил не­го­ва­та же­на, ко­ја прет­ход­но три де­на се по­ро­ду­ва­ла во го­ле­ми бол­ки. Ме­ѓу­тоа, иа­ко ос­ло­бо­ден, тој не за­ми­нал вед­наш до­ма, ту­ку се­кој ден им но­сел хра­на на сво­и­те дру­га­ри што ја из­др­жу­ва­ле за­твор­ска­та каз­на. На вра­ќа­ње од По­друм Ка­ле, во Гр­ци­ја, Та­тар­чев бил по­втор­но уап­сен, под об­ви­ну­ва­ње де­ка со­у­чес­тву­вал во убис­тво­то на не­кој грч­ки ле­кар. Се­пак, под при­ти­сок на бу­гар­ска­та јав­ност, тој бил ос­ло­бо­ден. Исто­вре­ме­но, не­го­ва­та ку­ќа би­ла ка­ме­ну­ва­на за­што се оже­нил за Со­фи­ја, ќер­ка­та на грч­ки­от кон­зул во Со­лун. Ме­ѓу две­те свет­ски вој­ни, Та­тар­чев на­пи­шал го­лем број ста­тии во вес­ни­ци­те „Ма­ке­до­ни­ја“, „Вар­дар“ и др. По­ста­ри­те ре­сен­ци се се­ќа­ва­ат на при­каз­ни­те де­ка по ос­ло­бо­ду­ва­ње­то Та­тар­чев се вра­тил во Ре­сен за да ви­ди ка­ко се жи­вее та­му, евен­ту­ал­но пос­лед­ни­те го­ди­ни да ги по­ми­не во Ма­ке­до­ни­ја и да се срет­не со сво­и­те род­ни­ни и при­ја­те­ли, кои ги оста­вил пред мно­гу го­ди­ни.

– Вто­ри­от ден отка­ко стиг­нал во Ре­сен оти­шол во ед­на ка­фе­а­на ка­де што се пе­е­ла пес­на­та „Бог да го про­сти Ми­ле Поп Јор­да­нов“. Не­му му про­тек­ле сол­зи, но на­бр­гу под при­ти­сок бил при­ну­ден да ја на­пу­шти зем­ја­та и да за­ми­не во Бу­га­ри­ја, по са­мо три де­на по­ми­на­ти во род­на­та зем­ја – рас­ка­жу­ва­ат ре­сен­ци.

Ка­ко дел од по­ста­вка­та, по­крај ори­ги­нал­ни­те до­ку­мен­ти ќе би­дат из­ло­же­ни и 8 си­ли­кон­ски фи­гу­ри на Хри­сто Та­тар­чев, Да­ме Гру­ев, Ана­стас Ло­зан­чев, Ата­нас Мур­џев, Ге­ор­ги Пе­шков, Трај­ко Ки­тан­чев, Ан­дреј Љап­чев и Си­ме­он Ра­дев, ка­ко и по­ве­ќе пор­трет­ни умет­нич­ки сли­ки и ма­сов­ни сце­ни со мо­ти­ви од Ос­но­ва­ње­то на МРО, Ре­сен­ско­то со­ве­ту­ва­ње од 1894 го­ди­на, Ко­мит­ска че­та од ре­сен­ско и За­ми­ну­ва­ње­то на Хри­сто Та­тар­чев од Ма­ке­до­ни­ја, кои до­пол­ни­тел­но ќе ја збо­га­тат му­зеј­ска­та по­ста­вка.

– Му­зе­јот на Та­тар­че­ви, не­сом­не­но, прет­ста­ву­ва вра­ќа­ње на ед­на го­ле­ма лич­ност од ма­ке­дон­ска­та исто­ри­ја во топ­ли­на­та на неј­зи­но­то за­гу­бе­но ог­ни­ште. Си­гур­на сум де­ка но­ви­от об­јект ќе да­де зна­ча­ен при­до­нес кон со­чу­ву­ва­ње­то на вред­ни­те ар­те­фа­кти од ми­на­то­то на овие про­сто­ри но, овој му­зеј ќе би­де и еден цврст ма­те­ри­ја­лен по­сту­лат за ин­тен­зив­ни­от кул­ту­рен раз­вој на Ре­сен – сме­та Кан­че­ска-Ми­лев­ска.

Екс­по­на­ти­те во му­зеј­ска­та по­ста­вка ќе би­дат хро­но­ло­шки по­де­ле­ни во три де­ла – пре­ди­лин­ден­ски­от пер­и­од, актив­но­сти­те на Та­тар­чев во Илин­ден­ско­то во­ста­ние и пер­и­о­дот по 1903 го­ди­на до не­го­ва­та смрт во 1952 го­ди­на.

Пишува: Невена Поповска
(Текст објавен во 148. број на неделникот „Република“, 3.07.2015)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.