Митревски: За Грција светот завршува на нивната северна граница

Го зна­е­ме ка­ко ар­хе­о­ло­гот што прв откри мо­не­та на Фи­лип Вто­ри во Ма­ке­до­ни­ја. Про­фе­со­рот Дра­ги Ми­трев­ски е ре­до­вен про­фе­сор на Фи­ло­зоф­ски­от фа­кул­тет и е ра­ко­во­ди­тел на Ин­сти­тут за исто­ри­ја на умет­ност со ар­хе­о­ло­ги­ја. Не­о­дам­на имав­ме мож­ност да при­сус­тву­ва­ме на те­рен до­де­ка не­го­ва­та еки­па вр­ше­ше иско­пу­ва­ња во Гра­ди­ште, ка­де што беа откри­е­ни оста­то­ци од нај­ста­ри­от град на Бал­ка­нот, Би­ла­зо­ра. Со про­фе­со­рот, кој ва­жи за еден од 2.000 нај­и­стак­на­ти лич­но­сти во свет­ска­та на­уч­на сфе­ра, раз­го­ва­рав­ме за ар­хе­о­ло­ги­ја­та во зем­ја­ва, за со­ра­бо­тка­та и за од­но­сот со грч­ки­те ко­ле­ги, ка­ко и за акту­ел­ни­те слу­чу­ва­ња око­лу ис­чез­ну­ва­ње­то ар­те­фа­кти од му­зе­и­те во зем­ја­ва.

Пред не­кол­ку го­ди­ни во из­да­ние на Уни­вер­зи­те­тот „Ок­сфорд“ бе­вте по­со­че­ни ме­ѓу 2.000 нај­и­стак­на­ти лич­но­сти во на­уч­на­та сфе­ра. Вие сте еден од ре­тки­те ма­ке­дон­ски на­уч­ни ра­бот­ни­ци што на днев­на ба­за со­ра­бо­ту­ва со еми­нент­ни ими­ња и ин­сти­ту­ции во Ва­ша­та об­ласт – ар­хе­о­ло­ги­ја­та. Кол­ку, тоа што сте ме­ѓу­на­род­но приз­на­ен, Ви по­ма­га ов­де, во Ма­ке­до­ни­ја?
Митревски: Не гле­дам на тоа та­ка, ни­ту, пак, оче­ку­вам та­кво не­што би­деј­ќи цел­та на та­кви­те приз­на­ни­ја не е таа. Та­ка, на при­мер, приз­на­ни­е­то од Би­о­граф­ски­от цен­тар на Ок­сфорд е обич­на еви­ден­ци­ја. Тие го сле­дат се­чие при­сус­тво­то, во се­ко­ја ед­на на­у­ка и пра­ват ан­ке­ти со по­е­дин­ци, врз ос­но­ва на што вр­шат ре­дов­ни ран­ги­ра­ња. Тоа до­ма не мо­же мно­гу да ви по­мог­не. За раз­ли­ка од тоа, не­по­сред­ни­те ре­ла­ци­ја со ко­ле­ги­те од над­вор е ви­стин­ска дра­го­це­ност. Таа мо­ра да се не­гу­ва би­деј­ќи ви отво­ра мно­гу вра­ти и ви обез­бе­ду­ва со­од­вет­ни и на­вре­ме­ни ин­фор­ма­ции, а тој што ги има ин­фор­ма­ци­и­те тој е по­на­пред од дру­ги­те.

Гр­ци­ја во ар­хе­о­ло­ги­ја­та ги пре­скок­ну­ва до­стре­ли­те на ма­ке­дон­ска­та на­у­ка за ан­ти­ка­та. Во Лувр и во дру­ги свет­ски цен­три про­мо­ви­ра­ат пар­ци­ја­лен грч­ки пог­лед за ан­ти­ка­та? Tие има­ат ам­би­ции да ја пре­зен­ти­ра­ат ан­тич­ка­та ма­ке­дон­ска кул­ту­ра, но без на­о­ди­те од Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја. Да­ли е тоа мож­но и зо­што све­тот го то­ле­ри­ра тоа иа­ко знае де­ка та­ква­та на­у­ка не е це­лос­на?
Митревски: Кај ва­кви­те те­ми се­ко­гаш тре­ба да се има пред­вид де­ка ар­хе­о­ло­ги­ја­та, ка­ко и исто­ри­ја­та за Гр­ци­ја, но и за од­дел­ни дру­ги бал­кан­ски зем­ји, е на­у­ка, но уште по­ве­ќе по­ли­ти­ка. Тие, кол­ку што слу­жат за ос­тва­ру­ва­ње на­уч­ни це­ли, уште по­ве­ќе слу­жат за ос­тва­ру­ва­ње по­ли­тич­ки це­ли. Но, би­ло да се ра­бо­ти за на­у­ка или за по­ли­ти­ка, во се­кој слу­чај, тие мо­ра на­вре­ме да се пре­поз­на­ат. Tоа што ва­жи за ар­хе­о­ло­ги­ја­та ка­ко по­ли­ти­ка не ва­жи за ар­хе­о­ло­ги­ја­та ка­ко на­у­ка. Тие се два раз­лич­ни све­та и единс­тве­но што тре­ба е јас­но да се раз­ли­ку­ва­ат и да се др­жат кол­ку што е мож­но по­да­ле­ку еднa од другa. Во таа смис­ла, из­лож­ба­та во Лувр e мно­гу по­ве­ќе по­ли­ти­ка, откол­ку на­у­ка би­деј­ќи на­у­ка­та не поз­на­ва гра­ни­ци. Грч­ки­те ко­ле­ги ар­хе­о­ло­зи, нај­нор­мал­но се за­ин­те­ре­си­ра­ни за ре­зул­та­ти­те од на­ша­та ра­бо­та, но за тие што ја ко­ри­стат ар­хе­о­ло­ги­ја­та во по­ли­тич­ки це­ли, све­тот за­вр­шу­ва со нив­на­та се­вер­на гра­ни­ца. За нив не по­стои ни­што вред­но на се­вер.

Ка­ква е со­ра­бо­тка­та со грч­ки­те ко­ле­ги има ли раз­ме­на на ин­фор­ма­ции?
Митревски: За сре­ќа, све­тот на на­у­ка­та, ду­ри и ту­ка на Бал­ка­нот, не е се­ри­оз­но оп­то­ва­рен со по­ли­ти­ка. Ние не­ма­ме ни­ка­кви проб­ле­ми со на­ши­те ко­ле­ги од Гр­ци­ја. За­ед­но учес­тву­ва­ме на на­уч­ни со­би­ри, раз­ме­ну­ва­ме ин­фор­ма­ции и нај­но­ва ли­те­ра­ту­ра, ор­га­ни­зи­ра­ме за­ед­нич­ки по­се­ти ед­ни кај дру­ги, по­се­ти на му­зеи или ло­ка­ли­те­ти, ед­но­став­но сме на рас­по­ла­га­ње ед­ни на дру­ги во ос­тва­ру­ва­ње­то на на­ши­те стро­го на­уч­ни це­ли.

Вие го ра­бо­те­вте Вар­дар­ски Рид, нај­поз­на­ти­от ма­ке­дон­ски ан­тич­ки град во бли­зи­на­та на Ге­вге­ли­ја. Од тој ас­пект, ка­ко се чув­ству­ва­те ко­га зна­е­те де­ка та­му, ка­де што ра­бо­те­вте по­ве­ќе од 15 го­ди­ни не­ма ни­ту еден ту­рист?
Митревски: Најб­ла­го ре­че­но, таж­но. Ко­га по­ми­ну­вам по авто­па­тот по­крај ло­ка­ли­те­тот не пог­лед­ну­вам кон не­го за да не ви­дам на кое де­ре­џе се на­о­ѓа. Во 2008 го­ди­на ние за­вр­шив­ме со истра­жу­ва­ње­то на глав­ни­те се­кто­ри на ло­ка­ли­те­тот, со што беа ос­тва­ре­ни си­те пре­дус­ло­ви за ид­на кон­зер­ва­ци­ја и ефи­кас­на кул­тур­на и ту­ри­стич­ка експ­ло­а­та­ци­ја. Тоа е без кон­ку­рен­ци­ја нај­сил­ни­от ра­но­ан­тич­ки пункт кај нас, со нај­го­ле­ми по­год­но­сти за ту­ри­зам, на са­ми­от авто­пат, еден ки­ло­ме­тар пред ма­ке­дон­ско-грч­ка­та гра­ни­ца. Ме­сто тоа, де­нес та­му е се за­ра­снато во тре­ва и има опас­ност змии да ве изе­дат. За­тоа се чув­ству­вам ка­ко не­кој што на­са­дил ово­штар­ник, гриж­ли­во го не­гу­вал и раз­ви­вал со го­ди­ни и ко­га гран­ки­те на­теж­на­ле со ква­ли­тет­ни пло­до­ви, ово­штар­ни­кот бил оста­вен не­о­бран за пло­до­ви­те да ис­па­ѓа­ат и ска­пат.

Што е раз­ли­ка­та со Гр­ци­ја?
Митревски: Мо­же­би ток­му при­ме­рот со Вар­дар­ски Рид е нај­ин­ди­ка­ти­вен за раз­ли­ка­та со Гр­ци­ја. Та­му, се­кој та­ков ло­ка­ли­тет прет­ста­ву­ва ин­сти­ту­ци­ја за се­бе, ко­ја са­ма­та се гри­жи за ор­га­ни­за­ци­ја­та, уре­ду­ва­ње­то и ко­ри­сте­ње­то на ло­ка­ли­те­тот. Кај нас та­ков слу­чај е са­мо Сто­би. Единс­тве­но тој функ­ци­о­ни­ра ка­ко што тре­ба и тоа са­мо во пос­лед­ни­те не­кол­ку го­ди­ни, со што е де­нес го­ле­ма гор­дост за си­те нас. Пред тоа, Сто­би бе­ше са­мо го­лем проб­лем. Ова го истак­ну­вам би­деј­ќи во Сто­би има­ме убав при­мер што тре­ба да се сле­ди и да би­де ур­нек за дру­ги­те ар­хе­о­ло­шки ло­ка­ли­те­ти, по­себ­но тие што со обем­ни­те иско­пу­ва­ња во из­ми­на­ти­те не­кол­ку го­ди­ни ве­ќе има­ат ос­тва­ре­но до­во­лен сте­пен на истра­же­ност. Во след­на­та фа­за на тие ло­ка­ли­те­ти ка­ко: скоп­ско Ка­ле, Ску­пи, Мар­вин­ци, Вар­дар­ски Рид, Хе­рак­ле­ја и т.н. тре­ба да се из­вр­ши кон­зер­ва­ци­ја на откри­е­ни­те град­би, со одре­де­но ни­во на ре­кон­струк­ци­ја на од­дел­ни об­је­кти. Си­те тие ќе мо­ра да се ор­га­ни­зи­ра­ат по при­ме­рот на Сто­би и да функ­ци­о­ни­ра­ат ка­ко по­себ­ни ор­га­ни­за­ции. Та­ка, со по­тен­ци­ја­ли­те со кои рас­по­ла­га­ат ќе мо­жат не са­мо лес­но да оп­сто­ју­ва­ат ту­ку и ефи­кас­но да се раз­ви­ва­ат, а со тоа да ја уна­пре­ду­ва­ат и ар­хе­о­ло­ги­ја­та и кул­ту­ра­та и ту­риз­мот во Ма­ке­до­ни­ја.

Ги ра­ко­во­де­вте истра­жу­ва­ња­та на скоп­ско­то Ка­ле, но ко­га се збо­ру­ва за Kале­то се јав­но­ста нај­че­сто се се­ќа­ва на ин­ци­ден­тот со ури­ва­ње­то на цр­ква­та. Што се слу­чу­ва де­нес та­му отка­ко за­вр­шиja иско­пу­ва­ња­та?
Митревски: За­се­га та­му се раз­ви­ва­ат ра­бо­ти­те по па­тот што прет­ход­но го опи­шав. Се гра­дат во исто вре­ме три­те му­зеј­ски про­сто­ри или автен­тич­ни град­би во кои ќе би­дат сме­сте­ни на­о­ди­те од пра­и­сто­ри­ја­та, од сред­ни­от век и од ото­ман­ска­та кул­ту­ра, откри­е­ни на Ка­ле­то. Исто та­ка, те­че про­це­сот за кон­зер­ви­ра­ње на ар­хи­те­ктон­ски­те оста­то­ци откри­е­ни со на­ши­те иско­пу­ва­ња, кои ќе му да­дат на Ка­ле­то по­себ­на на­уч­на, кул­тур­на и ту­ри­стич­ка те­жи­на. Мо­же­би тој сег­мент оди по­бав­но, ка­ко и ре­ша­ва­ње­то на единс­тве­ни­от сѐ уште не­и­стра­жен дел, на ме­сто­то на ре­сто­ра­нот Ка­ле, но ка­ко и да е, по­тен­ци­ја­ли­те на скоп­ско­то Ка­ле се огром­ни. И во ва­ква со­стој­ба на пер­ма­нент­ни гра­деж­ни актив­но­сти се­којд­нев­но Ка­ле­то го по­се­ту­ва­ат пет до де­сет авто­бу­си, се­ка­ко бесп­лат­но би­деј­ќи сѐ уште не е ор­га­ни­зи­ра­но и уре­де­но да мо­же да нап­ла­ќа влез­ни­ци. Но, се на­ду­вам де­ка се­то тоа на­ско­ро ќе се ос­тва­ри, за што, спо­ред ме­не, не е по­треб­но по­ве­ќе од ед­на го­ди­на.

Спо­ред не­кои соз­на­ни­ја, во пос­лед­ни­ве не­кол­ку де­це­нии по­ве­ќе од еден ми­ли­он ар­те­фа­кти се из­не­се­ни од Ма­ке­до­ни­ја?
Митревски: Не знам кол­ку е тој по­да­ток то­чен, но не ме из­не­на­ду­ва, со ог­лед на тоа кол­ку ар­хе­о­ло­шки на­о­ѓа­ли­шта се на­пад­на­ти од ди­ви ко­па­чи и кол­ку цр­кви се из­ло­же­но на краж­ба на ико­ни­те во нив. Тоа е та­ка би­деј­ќи ток­му тие по­ли­ња кри­ми­нал­ци­те ги чув­ству­ва­ат не­бра­не­ти. Се чи­ни ка­ко сѐ уште да не јас­но де­ка се ра­бо­ти за чи­сто кри­ми­нал­на актив­ност од ко­ја мо­жеш да се бра­ниш са­мо со по­ли­ци­ски ме­то­ди. Струч­ни­те служ­би и ин­сти­ту­ци­и­те од сфе­ра­та на кул­тур­но­то нас­ледс­тво ту­ка не мо­жат мно­гу да по­мог­нат. Тие ра­бо­тат со дру­ги ме­то­ди и средс­тва, во ос­тва­ру­ва­ње­то на дру­ги, глав­но кул­тур­ни и на­уч­ни це­ли. За­тоа, сме­там де­ка се­ко­ја оп­шти­на, во рам­ки­те на сво­ја­та УВР , ка­ко што има од­де­ле­ни­ја за ва­ков или та­ков кри­ми­нал, тре­ба да има и по­себ­но од­де­ле­ние за кри­ми­нал со ан­ти­кви­те­ти. Во тој од­дел би тре­ба­ло да има нај­мал­ку ед­на мо­бил­на еки­па, во чиј­што со­став би би­ле по­сто­ја­но вра­бо­те­ни нај­мал­ку двај­ца струч­ња­ци – еден исто­ри­чар на умет­но­ста и еден ар­хе­о­лог. Та­ква­та еки­па би мо­ра­ла да има на рас­по­ла­га­ње ед­но те­рен­ски во­зи­ло, со кое пер­ма­нент­но ќе ги по­се­ту­ва пун­кто­ви­те со кул­тур­но нас­ледс­тво во оп­шти­на­та и ќе ја бе­ле­жи се­којд­нев­на­та со­стој­ба и ќе мо­же по по­тре­ба бр­зо да ин­тер­ве­ни­ра. Не­ма друг на­чин на од­бра­на од тоа.

Бе­вте и ди­ре­ктор на Му­зе­јот на Ма­ке­до­ни­ја. Ко­мен­тар за тоа што ис­чез­на.
Митревски: Не е уба­во до­де­ка трае истра­га­та ние од над­вор да се пра­ви­ме па­мет­ни, но ед­но ми е со­се­ма јас­но. Кај ва­кви­те слу­чаи, ко­га ис­чез­ну­ва­ат де­по­ни­ра­ни пред­ме­ти ви­на­та си­гур­но не е кај струч­ња­ци­те-ку­сто­си. Тие има­ат ди­рект­на од­го­вор­ност за пред­ме­ти­те од сво­и­те збир­ки до­де­ка ги но­сат во му­зеј, до­де­ка струч­но ги обра­бо­ту­ва­ат и еви­ден­ти­ра­ат и до­де­ка да ги де­по­ни­ра­ат или из­ло­жат во му­зеј­ски­те ви­три­ни. Од та­му па на­та­му, од­го­вор­но­ста е на без­бед­нос­ни­те служ­би. Од дру­га стра­на, без­бед­но­ста на на­ци­о­нал­ни­от му­зеј мо­ра да би­де при­мар­на за­да­ча, по­ра­ди што це­ли­от тој си­стем и си­те ин­вол­ви­ра­ни во не­го тре­ба да би­дат под ди­рект­на над­леж­ност и ин­ге­рен­ции на ди­ре­кто­рот. Тоа зна­чи де­ка не мо­же аген­ци­ја од над­вор да ви се гри­жи за без­бед­но­ста, ка­ко да е во пра­ша­ње скла­ди­ште на гра­деж­ни ма­те­ри­ја­ли. За неа не мо­жат да се гри­жат над­во­реш­ни ли­ца, кои ќе од­го­ва­ра­ат пред не­ка­ков газ­да од над­вор (сопс­тве­ник на аген­ци­ја­та). На­про­тив, тоа тре­ба да би­дат најв­на­треш­ни ли­ца, кои ќе ги зна­ат и поз­на­ва­ат до нај­мал де­таљ си­те проб­ле­ми, сла­би точ­ки и на­чин на ра­бо­та на ин­сти­ту­ци­ја­та, вклу­чу­вај­ќи ги и си­те вра­бо­те­ни со нив­ни­от спе­ци­фи­чен ка­ра­ктер.

Од дру­га стра­на, краж­би се слу­чу­ва­ле и ќе се слу­чу­ва­ат. Во овој мо­мент е нај­важ­но да се нај­дат пред­ме­ти­те, но и да се изв­ле­че по­у­ка и да се ис­пра­ват кон­ста­ти­ра­ни­те про­пу­сти. Ако не се на­пра­ви тоа, тој про­цес има ре­ал­ни шан­си во ид­ни­на да гра­ди­ра.

Разговараше: Го­ран Мо­ми­роски
Фото: Александар Ивановски
(Интервјуто со археологот Драги Митревски е објавено во 64. број на неделникот Република)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.