САД ја во­скрес­ну­ва­ат Ото­ман­ска­та Им­пе­ри­ја?

Де­ве­де­сет го­ди­ни по рас­па­дот на тур­ско­то царс­тво и од вос­по­ста­ву­ва­ње­то на ос­но­ви­те на мо­дер­на Тур­ци­ја, не­ко­гаш­на­та свет­ска ве­ле­си­ла по­втор­но ја акту­а­ли­зи­ра иде­ја­та за во­скрес­ну­ва­ње на Ото­ман­ска­та Им­пе­ри­ја. Ако Гер­ма­ни­ја е ве­ќе до­ка­жан, тра­ди­ци­о­на­лен тур­ски парт­нер, Со­е­ди­не­ти­те Аме­ри­кан­ски Др­жа­ви од втор план се по­ја­ви­ја ка­ко зна­ча­ен дви­га­тел на про­це­сот на „ото­ма­ни­за­ци­ја“ на ре­ги­о­ни­те што не­ко­гаш беа дел од го­ле­ма­та им­пе­ри­ја. До­де­ка Тур­ци­ја со пол­на па­реа ра­бо­ти на ос­тва­ру­ва­ње на про­е­ктот „Ото­ман­ски ка­ли­фат“, Аме­ри­ка и ги „ос­ло­бо­ду­ва“ те­ри­то­ри­и­те што не­ко­гаш би­ле дел од царс­тво­то  пре­ку во­е­ни ин­тер­вен­ции во­де­ни под пла­штот на за­шти­та на чо­ве­ко­ви­те пра­ва.

– По­ма­га ли Ба­рак Оба­ма во ис­пол­ну­ва­ње на пла­нот на Тур­ци­ја што го тур­ка со Гер­ма­ни­ја во об­но­ву­ва­ње на ис­лам­ски­от ка­ли­фат, кој по­ве­ќе од шест ве­ка ја кон­тро­ли­ра­ше ју­го­и­сточ­на Евро­па, За­пад­на Ази­ја и Се­вер­на Афри­ка – пра­шу­ва исто­ри­ча­рот Ро­берт Кап­лан, струч­њак за мо­дер­на Евро­па, во не­го­ва­та не­о­дам­неш­на ста­ти­ја во ко­ја отво­ра ди­ле­ма зо­што САД актив­но ја про­мо­ви­ра­ат цел­та на Гер­ма­ни­ја, вклу­чу­вај­ќи го ту­ка рас­па­дот на Ју­гос­ла­ви­ја во де­ве­де­сет­ти­те го­ди­ни од ми­на­ти­от век, но и ре­ин­кар­на­ци­ја­та на Ото­ман­ска­та Им­пе­ри­ја пре­ку Арап­ска­та про­лет.

Уг­лед­ни­от исто­ри­чар гле­да слич­ност ме­ѓу ера­та на Клин­тон ко­га бе­ше бом­бар­ди­ра­на Ср­би­ја и пер­и­о­дот на вла­де­е­ње на Оба­ма во кое се вр­шат сме­ни на ре­жи­ми­те во арап­ски­те зем­ји. Во овој пер­и­од аме­ри­кан­ска­та над­во­реш­на по­ли­ти­ка во­оп­што не е сме­не­та и, што е уште по­ин­те­рес­но, се при­ме­ну­ва со ед­но­став­на ше­ма.

– Уште од сре­ди­на­та на де­ве­де­сет­ти­те го­ди­ни на ми­на­ти­от век САД ин­тер­ве­ни­раа во не­кол­ку во­о­ру­же­ни конф­ли­кти во Евро­па и на Бли­ски­от Исток – ја бом­бар­ди­раа Ср­би­ја за да се под­др­жи ре­жи­мот на Изет­бе­го­виќ во Бос­на во 1995 го­ди­на, а по­тоа и за да ги под­др­жат мус­ли­ма­ни­те и УЧК на Ко­со­во во 1999 го­ди­на. Ја бом­бар­ди­раа и Ли­би­ја за да го ур­нат ре­жи­мот на Га­да­фи во 2010 го­ди­на – ве­ли Кап­лан.

Факт е де­ка во ни­ту еден на­врат, ни­ту Клин­тон, ни­ту Оба­ма, не спо­ме­на­ле де­ка при­чи­на­та за во­е­ни­те ин­тер­вен­ции се об­но­ва­та на Ото­ман­ска­та Им­пе­ри­ја. САД да­ваа дру­ги об­јас­ну­ва­ња за ин­тер­вен­ци­ја­та во Ср­би­ја, вклу­чу­вај­ќи ги жел­би­те за стра­те­ги­ско по­зи­ци­о­ни­ра­ње на Бал­ка­нот, да се по­ра­зи ко­му­низ­мот во Ју­гос­ла­ви­ја, да им се по­ка­же на мус­ли­ма­ни­те де­ка САД не се ан­ти­мус­ли­ман­ска зем­ја и да се ре­де­фи­ни­ра уло­га­та на НАТО во но­ва­та ера по Сту­де­на­та вој­на. Се­пак, не мо­же а да не се за­бе­ле­жи де­ка по на­па­ди­те на САД, во овие зем­ји беа фор­ми­ра­ни до­ми­нант­но мус­ли­ман­ски ре­жи­ми, што се сов­па­ѓа со иде­ја­та за вра­ќа­ње на ото­ман­ски­от ка­ли­фат, од­нос­но про­е­ктот за си­те мус­ли­ма­ни да жи­ве­ат во ед­на зем­ја. Исто­ри­ча­рот во овие ин­тер­вен­ции на Аме­ри­ка гле­да ве­ќе раз­ра­бо­те­на ше­ма, ко­ја се ре­а­ли­зи­ра на след­ни­ов на­чин:

– Си­те овие во­е­ни ин­тер­вен­ции на САД, кои сле­ду­ваа од 1990 го­ди­на до де­нес, (со иск­лу­чок на Ирак), се из­ве­де­ни по иста ше­ма: пр­во има вна­тре­шен во­о­ру­жен конф­ликт по што сле­ду­ва во­е­на ин­тер­вен­ци­ја. Аме­ри­кан­ски­те ме­ди­у­ми во исто вре­ме во­дат же­сто­ка про­па­ган­да во ин­фор­ми­ра­ње­то за овие на­ста­ни. Се­ко­гаш „до­бри­те мом­ци“ се бун­тов­ни­ци­те. „Ло­ши­те мом­ци“ што ги на­па­ѓа­ат Аме­ри­кан­ци­те се „бру­тал­ни ан­ти­де­мо­кра­ти“, во­е­ни зло­стор­ни­ци, из­вр­ши­те­ли на ге­но­цид и на зло­сторс­тва про­тив чо­веш­тво­то. Врв­ни јав­ни лич­но­сти, нев­ла­ди­ни ор­га­ни­за­ции, прав­ни и ква­зи­прав­ни те­ла и ме­ѓу­на­род­ни ор­га­ни­за­ции по­ви­ку­ва­ат на под­др­шка на бун­тов­ни­ци­те и на на­пад на ре­жи­мот. По­тоа, аме­ри­кан­ски­от пре­тсе­да­тел да­ва на­ред­ба за аме­ри­кан­ска ло­ги­стич­ка под­др­шка и за во­е­на по­мош за бун­тов­ни­ци­те. На крај, пре­тсе­да­те­лот на САД на­ре­ду­ва во­ен на­пад под по­кро­ви­телс­тво на НАТО со цел под­др­шка на бун­тов­ни­ци­те. На­па­ди­те нај­че­сто по­драз­би­ра­ат бом­бар­ди­ра­ња од воз­дух без мож­ност да пре­тр­пат по­го­ле­ма за­гу­ба од пос­ла­би­те про­тив­ни­ци. Крај­ни­от ре­зул­тат од се­ко­ја аме­ри­кан­ска ин­тер­вен­ци­ја е за­ме­на на се­ку­лар­на­та власт со ис­ла­ми­стич­ки ре­жим во об­ласт во ко­ја по­ра­но се про­те­га­ла Ото­ман­ска­та Им­пе­ри­ја, ана­ли­зи­ра исто­ри­ча­рот.

 Тур­ци­ја не ги де­ман­ти­ра ас­пи­ра­ци­и­те

 По Пр­ва­та свет­ска вој­на Тур­ци­ја го за­гу­би ста­ту­сот „гос­по­дар на Бли­ски­от Исток“ и ста­на со­јуз­ник на За­па­дот. Та­тко­то на мо­дер­на Тур­ци­ја, Ке­мал Ата­турк, ус­пеа да ја од­де­ли ре­ли­ги­ја­та од др­жа­ва­та, а га­ран­ци­ја на се­ку­лар­но­ста бе­ше вој­ска­та. Но, пред де­сет го­ди­ни вла­ста ја пре­зе­де кон­зер­ва­тив­на­та Пар­ти­ја на прав­да и на раз­вој, на че­ло со пре­ми­е­рот Ре­џеп Та­ир Ер­до­ган, кој вид­но за­стра­ну­ва од по­ста­ве­ни­те ос­но­ви на де­неш­на Тур­ци­ја фо­ку­си­рај­ќи се на ис­лам­ски­те вред­но­сти. Иде­ја­та за вра­ќа­ње на вр­ски­те со ре­ги­о­ни­те, кои не­ко­гаш би­ле дел од го­ле­мо­то царс­тво, Ер­до­ган го нај­а­ви уште ве­чер­та ко­га се сла­ве­ше из­бор­на­та по­бе­да. Но­ви­от тур­ски пре­ми­ер го по­де­ли ус­пе­хот со мус­ли­ма­ни­те во Се­вер­на Афри­ка, на Бал­ка­нот и на Бли­ски­от Исток, со дру­ги збо­ро­ви, во си­те по­драч­ја што сво­е­вре­ме­но би­ле дел од Ото­ман­ска­та Им­пе­ри­ја. Акту­ел­на­та власт во Тур­ци­ја не са­ка да ја име­ну­ва­ат транс­фор­ма­ци­ја­та на зем­ја­та со тер­ми­нот „не­о­о­то­ма­ни­зам“ иа­ко не ги не­ги­ра ас­пи­ра­ци­и­те. Ми­ни­сте­рот за над­во­реш­ни ра­бо­ти Ах­мет Да­ву­тог­лу, кој ва­жи за еден од најв­ли­ја­тел­ни­те лу­ѓе во све­тот, на­мет­ли­ва­та над­во­реш­на по­ли­ти­ка и ре­ги­о­нал­но при­сус­тво го об­јас­ну­ва ед­но­став­но ка­ко праг­ма­тич­на по­ли­ти­ка без им­пе­ри­ја­ли­стич­ки ам­би­ции.

 – Зо­што ко­га Евро­па ги уки­ну­ва гра­ни­ци­те и се обе­ди­ну­ва не ја на­ре­ку­ва­ат не­о­рим­јан­ска или Но­ва Све­та Рим­ска Им­пе­ри­ја, а ко­га ние ги по­ви­ку­ва­ме на обе­ди­ну­ва­ње лу­ѓе­то што жи­ве­е­ле за­ед­но пред са­мо еден век сме об­ви­не­ти за не­о­о­то­ма­ни­зам – ве­ли Да­ву­тог­лу.

Да­ву­тог­лу не ги де­ман­ти­ра ас­пи­ра­ци­и­те отво­ре­но приз­на­вај­ќи „ние не ги не­ги­ра­ме на­ше­то ото­ман­ско ми­на­то. Мно­гу при­род­но пра­во за нас е де­нес да ги ко­ри­сти­ме уба­ви­ни­те на Ото­ман­ска­та Им­пе­ри­ја. Тре­ба да се над­гра­ди­ме во се­ко­ја смис­ла- со­ци­јал­на, еко­ном­ска и по­ли­тич­ка“.

 Се­пак, иде­ја­та на Тур­ци­ја не е за вра­ќа­ње на ото­ман­ски­от ро­ман­ти­зам, ту­ку за ре­де­фи­ни­ра­ње на ду­хот на су­шти­на­та на ед­на ком­би­на­ци­ја од за­пад­ни­те ино­ва­ции и ло­кал­на­та кул­ту­ра, тра­ди­ци­ја и исто­ри­ски­те вр­ски – од­нос­но „за­пад­на тех­ни­ка со ото­ман­ски дух“.

Тур­ци­ја ин­тен­зив­но ин­ве­сти­ра во но­ва им­пе­ри­ја

 Ка­ко нај­го­ле­ма еко­ном­ска си­ла во ре­ги­о­нот, Тур­ци­ја се оби­ду­ва да на­мет­не комп­лет­но вли­ја­ние врз зем­ји­те од ре­ги­о­нот, ка­ко на дип­ло­мат­ски, та­ка и на еко­ном­ски и на во­ен план. Со го­ле­ма по­мош на САД, бла­го­да­ре­ние на ге­о­стра­те­ги­ска­та по­лож­ба, во след­ни­от пер­и­од се пред­ви­ду­ва да ста­не сре­ди­ште на три­те кон­ти­нен­ти на кои се про­те­га­ше пред еден век.

Не слу­чај­но, во пос­лед­ни­те го­ди­ни Тур­ци­ја има ос­тва­ре­но 100 ми­ли­јар­ди до­ла­ри стран­ски ин­ве­сти­ции во ре­ги­о­ни­те што не­ко­гаш би­ле под ос­ман­ли­ска власт. Го­лем дел од овие па­ри за­вр­ши­ја во зем­ји­те на Бал­ка­нот – Бос­на и Хер­це­го­ви­на, Ко­со­во, Ал­ба­ни­ја, Ма­ке­до­ни­ја, а се оби­ду­ва да вле­зе и во Ср­би­ја и во Хр­ват­ска… Во оби­дот да на­мет­не це­лос­на до­ми­на­ци­ја на Бал­ка­нот и за ос­тва­ру­ва­ње на сво­и­те це­ли во си­те сфе­ри има го­ле­ма по­мош од Ва­шин­гтон, кој не слу­чај­но ужи­ва го­ле­ма по­пу­лар­ност ме­ѓу мус­ли­ма­ни­те на Бал­ка­нот.

Уг­лед­ни­от вес­ник „Ва­шин­гтон пост“ пред два ме­се­ца ука­жа на фа­ктот де­ка по­ли­ти­ка­та што ја во­ди Тур­ци­ја де­нес има исти це­ли ка­ко и пред пет ве­ка, но ме­то­до­ло­ги­ја­та на ос­тва­ру­ва­ње е це­лос­но раз­лич­на.

– Тур­ски­те ин­ве­сти­ции го преп­ла­ви­ја Бал­ка­нот, ду­ри и во Хр­ват­ска и во Ср­би­ја ка­де што хри­сти­ја­ни­те го гле­да­ат „сул­та­нот“ ка­ко оку­па­тор, а не ка­ко ос­ло­бо­ди­тел – ва­ка еден вес­ник го опи­шу­ва вле­зот на стран­ски­от ка­пи­тал на Бал­ка­нот.

Спо­ред вес­ни­кот, рас­теч­ко­то вли­ја­ние на бал­кан­ски­те зем­ји ѝ овоз­мо­жу­ва на Тур­ци­ја да го ши­ри вли­ја­ни­е­то и врз за­пад­на Евро­па во мо­мен­ти ко­га неј­зи­но­то членс­тво во ЕУ е до­ве­де­но во пра­ша­ње. Де­ка Тур­ци­ја ин­тен­зив­но ра­бо­ти на об­но­ву­ва­ње на Ото­ман­ска­та Им­пе­ри­ја по­твр­ду­ва и Амир Зу­киќ, шеф на од­де­лот на тур­ска­та но­вин­ска аген­ци­ја „Ана­до­ли­ја“ со се­ди­ште во Са­ра­е­во.

– Тур­ски­те ли­де­ри ра­бо­тат на соз­да­ва­ње но­во царс­тво. Тур­ци­ја, ко­ја е по­ра­неш­на ре­ги­о­нал­на си­ла, се оби­ду­ва да се вра­ти во го­лем стил – ве­ли Зу­киќ.

САД по­ве­ќе од ед­на де­це­ни­ја се оби­ду­ва­ат да из­вр­шат при­ти­сок врз Европ­ска­та уни­ја да ги отво­ри гра­ни­ци­те за Тур­ци­ја. По­ра­неш­ни­от пре­тсе­да­тел на САД Бил Клин­тон при по­се­та­та на Ан­ка­ра во 1999 го­ди­на из­ја­ви:

– САД не се член­ка на ЕУ, но по­сто­ја­но ин­си­сти­рам европ­ски­те ин­те­гра­ции да се од­ви­ва­ат бр­зо, вклу­чу­вај­ќи ја и Тур­ци­ја. Сѐ уште има та­кви што ја гле­да­ат Евро­па во неј­зи­ни­те при­род­ни гра­ни­ци. Нив­на­та Евро­па, мо­же­би, е до оваа пла­ни­на, или уште по­ло­шо до ту­ка ка­де што лу­ѓе­то поч­ну­ва­ат да го обо­жу­ва­ат Бог на по­и­на­ков на­чин – из­ја­ви Клин­тон.

Во 2004 го­ди­на, пак, нас­лед­ни­кот на Клин­тон, Џорџ В. Буш, при по­се­та­та на Тур­ци­ја из­ја­ви де­ка со членс­тво­то на Тур­ци­ја во ЕУ ќе се до­ка­же де­ка Евро­па не е екск­лу­зи­вен клуб на единс­тве­на ре­ли­ги­ја и ќе по­ка­же де­ка „су­ди­рот на ци­ви­ли­за­ци­и­те“ е са­мо исто­ри­ски мит.

Изра­зу­вај­ќи ја под­др­шка­та за членс­тво во ЕУ, Ва­шин­гтон го ве­ли­чи исто­ри­ски­от се­ку­ла­ри­зам на зем­ја­та, кој во ре­ал­ност е при­лич­но слаб и се одр­жу­ва со „ба­јо­нет“. Ду­ша­та на се­ку­лар­на­та др­жа­ва е во ра­це­те на тур­ска­та вој­ска, ко­ја е при­ну­де­на да вр­ши др­жа­вен удар ре­чи­си на се­кои де­сет го­ди­ни за да ја ур­не ис­лам­ска­та вла­да, ко­ја, пак, во те­кот на сво­е­то вла­де­е­ње пра­ви сѐ за да ја на­ма­ли мо­ќта на ар­ми­ја­та.

Та­ка, спро­тив­но на сво­ја­та офи­ци­јал­на ре­то­ри­ка, из­ле­гу­ва де­ка САД, всуш­ност, се со­јуз­ник на ис­ла­ми­сти­те, а про­тив­ник на за­пад­ни­те вред­но­сти. Но­ва­та тур­ска та­кти­ка, пак, на не­о­ос­ман­ли­зам, со ко­ри­сте­ње исто­ри­ски, еко­ном­ски и кул­тур­ни вр­ски на про­сто­ри­те на по­ра­неш­но­то царс­тво ста­на удар­на ту­па­ни­ца на Тур­ци­ја ка­ко ре­ги­о­нал­на су­пер­си­ла, ко­ја на го­ле­ма вра­та се вра­ќа на за­гу­бе­ни­те те­ри­то­рии.

(Текстот е објавен во 41 број на Република)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.