Македонија и Европа по 20 јануари: На Запад сѐ ќе биде ново

Колумнист: Горан Момироски

Ин­терв­ју­то на Трамп, ве­ро­јат­но, пре­диз­ви­ка нај­го­лем страв за Евро­па со те­ма­та за рас­па­ѓа­ње на ЕУ, од­нос­но си­гур­но­ста на пре­тсе­да­те­лот на САД де­ка по за­ми­ну­ва­ње­то на Ве­ли­ка Бри­та­ни­ја и дру­ги зем­ји-член­ки се под­го­тву­ва­ат да го сто­рат исто­то. Се по­ста­ву­ва пра­ша­ње­то да­ли тоа е за­лож­ба на Трамп, кој има мож­ност да им по­мог­не на тие што са­ка­ат да ја тур­ка­ат таа аген­да, или, пак, тој има точ­ни ин­фор­ма­ции за рас­по­ло­же­ни­е­то во не­кои зем­ји да се по­вто­ри бри­тан­ско­то сце­на­рио. Ин­фор­ма­ци­и­те на гер­ман­ски­те тај­ни служ­би де­ка Ру­си­ја со го­ди­ни соз­да­ва свои стру­кту­ри во зем­ји-член­ки на ЕУ са­мо до­пол­ни­тел­но го зго­ле­му­ва­ат стра­вот во Бер­лин и во Па­риз и ја зго­ле­му­ва­ат опас­но­ста од нер­воз­ни ре­ак­ции.

Тој страв е осо­бе­но го­лем во Гер­ма­ни­ја, ко­ја бе­ше ди­рект­но об­ви­не­та од Трамп де­ка ја ко­ри­сти ЕУ ка­ко сво­ја пла­тфор­ма пре­ку ко­ја во­ди тр­гов­ска вој­на со Аме­ри­ка. Сце­на­ри­о­то во овој дел од са­га­та САД – ЕУ или САД – Гер­ма­ни­ја е лес­но­пред­вид­ли­во, ако САД во­ве­дат ца­ри­ни од 35 про­цен­ти за гер­ман­ски­те авто­мо­бил­ски ин­ду­стрии што про­да­ва­ат на аме­ри­кан­ски­от па­зар, то­гаш, ме­сто ТТИП, ќе се слу­чи ре­ак­ци­ја на Бер­лин, по што и аме­ри­кан­ски­те про­из­во­ди­те­ли и да­ва­те­ли на ус­лу­ги ќе се со­о­чат со по­го­ле­ми ца­рин­ски да­вач­ки, а не­ма да би­дат по­ште­де­ни ни­ту го­ле­ми­те ин­тер­нет­ски игра­чи, ка­ко „Гугл“, „Фејс­бук“ или „Тви­тер“, кои ќе се со­о­чат со до­пол­ни­тел­ни огра­ни­чу­ва­ња во Гер­ма­ни­ја ко­ја ќе мо­ра да од­го­во­ри на евен­ту­ал­на­та по­ли­ти­ка на Трамп.

Со дру­ги збо­ро­ви, ме­сто исто­ри­ска­та бли­скост што се слу­чи ме­ѓу Гер­ма­ни­ја и САД, ко­ја нај­до­бро мо­же да се опи­ше со слу­ча­јот на шпи­о­ни­ра­ње европ­ски це­ли од стра­на на гер­ман­ски­те тај­ни служ­би по на­рач­ка на ЦИА, мо­же­ме да оче­ку­ва­ме нај­го­ле­мо за­ла­ду­ва­ње на од­но­си­те по Вто­ра­та свет­ска вој­на. Ед­на од пред­но­сти­те на Трамп во ид­ни­те од­но­си со ЕУ, за ко­ја тој сме­та де­ка е под кон­тро­ла на Гер­ма­ни­ја, е до­го­во­рот за сло­бод­на тр­го­ви­ја со Ве­ли­ка Бри­та­ни­ја, чи­ја­што пр­ва вер­зи­ја спо­ред Трамп ќе би­де до­го­во­ре­на за де­се­ти­на де­на по не­го­ва­та пр­ва сред­ба со бри­тан­ска­та пре­ми­ер­ка Те­ре­за Меј во Бе­ла­та ку­ќа. Со оваа нај­а­ва Трамп до­пол­ни­тел­но ја ос­ла­бу­ва ЕУ да­вај­ќи ѝ ал­тер­на­ти­ва на Ве­ли­ка Бри­та­ни­ја, ко­ја во пре­го­во­ри­те за за­ми­ну­ва­ње од Уни­ја­та ќе вле­зе по­мал­ку за­гри­же­на зна­еј­ќи де­ка дел од за­гу­бе­ни­те па­за­ри во ЕУ мо­же да ги за­ме­ни со 300-ми­ли­он­ски­от па­зар во САД, а пре­ку нив и во це­ла­та сло­бод­на тр­гов­ска зо­на НА­ФТА во ко­ја и Ме­кси­ко и Ка­на­да.

Крај за санк­ци­и­те кон Ру­си­ја

За­ла­ду­ва­ње­то ме­ѓу САД и Евро­па ќе би­де осо­бе­но дла­бо­ко ако се об­ви­сти­нат нај­а­ви­те на Трамп де­ка за да дој­де до на­ма­лу­ва­ње на нук­ле­ар­но­то та­ктич­ко оруж­је, тој би се сог­ла­сил со уки­ну­ва­ње на санк­ци­и­те за кои Гер­ма­ни­ја бе­ше еден од нај­го­ле­ми­те по­бор­ни­ци. Во тој слу­чај тре­ба да се оче­ку­ва де­ка и Гер­ма­ни­ја, по­крај оби­дот да соз­да­де сил­на гру­па зем­ји-под­др­жу­ва­чи во ЕУ што би за­ста­на­ле зад неа во би­тка­та со Аме­ри­ка, ќе се свр­ти кон Ру­си­ја во обид да им па­ри­ра на САД. Одо­бру­ва­ње­то на из­град­ба­та на га­со­во­дот „Се­ве­рен тек 2“, кое се слу­чу­ва во екот на санк­ци­и­те кон Ру­си­ја, е до­бра пој­дов­на точ­ка за Гер­ма­ни­ја по­втор­но да се збли­жи со Мос­ква ако Трамп на­ви­сти­на ги уки­не санк­ци­и­те што беа изг­ла­са­ни на ин­си­сти­ра­ње на Ба­рак Оба­ма.

Со ог­лед на тоа што Трамп е ја­сен во на­ме­ра­та еко­ном­ски­те по­зи­ции на не­го­ва­та зем­ја да има­ат при­о­ри­тет пред во­е­ни­те и без­бед­нос­ни­те пра­ша­ња, мо­же да се оче­ку­ва де­ка тој, освен уки­ну­ва­ње­то на санк­ци­и­те, ќе ин­ве­сти­ра мно­гу енер­ги­ја во оби­дот да ја приб­ли­жи Ру­си­ја, ка­ко стра­те­ги­ски та­ка и еко­ном­ски, до САД и во исто вре­ме да ја од­да­ле­чи од Ки­на, ко­ја во фи­нан­си­ска и во ин­ду­стри­ска смис­ла е мно­гу по­о­пас­на од ру­ска­та еко­но­ми­ја ко­ја сѐ уште, глав­но, за­ви­си од енер­гет­ски­те ре­сур­си.

Има ли НА­ТО ал­тер­на­ти­ва?

Во го­ле­ма­та но­ва ге­о­стра­те­ги­ска игра што ја нај­а­ви Трамп по­себ­но ме­сто има не­го­ва­та оцен­ка де­ка НА­ТО е за­ста­ре­на ор­га­ни­за­ци­ја и де­ка не­кои зем­ји-член­ки не пла­ќа­ат кол­ку што тре­ба за тро­шо­ци­те на али­јан­са­та. Со дру­ги збо­ро­ви, Трамп им по­ра­ча на си­те зем­ји- член­ки де­ка ве­ќе не­ма да тро­ши па­ри од фе­де­рал­ни­от бу­џет на САД за да се гри­жи за нив­на­та без­бед­ност. Трамп сме­та де­ка аме­ри­кан­ски­те па­ри тре­ба да се тро­шат, пред сѐ, за аме­ри­кан­ски ин­те­ре­си и за­тоа НА­ТО ќе мо­ра да се ме­ну­ва. На не­го­ви­от тим му е пот­пол­но јас­но де­ка таа из­ја­ва е до­бре­дој­де­на за по­бор­ни­ци­те за европ­ска ар­ми­ја, осо­бе­но Гер­ма­ни­ја и Фран­ци­ја кои и она­ка се за­ла­га­ат за по­ма­ло при­сус­тво на НА­ТО во Евро­па. Во таа игра тре­ба да се зе­мат пред­вид и стра­вот кај дел од зем­ји­те-член­ки на ЕУ де­ка мо­жат да би­дат жр­тва во тр­ка­та на во­о­ру­жу­ва­ње и вже­ште­ни­те од­но­си ме­ѓу САД и Ру­си­ја, но и обидот на Трамп ге­не­рал­но да се приб­ли­жи до Ру­си­ја, со што ве­ро­јат­но ќе го на­ма­ли зна­че­ње­то на ЕУ за Мос­ква. На Трамп му е јас­но де­ка фор­ми­ра­ње­то за­ед­нич­ка европ­ска ар­ми­ја е ма­ко­трп­на иде­ја за ко­ја се по­треб­ни огром­ни па­ри, вре­ме и ин­фра­стру­кту­ра, кои Евро­па ги не­ма, и за­тоа отво­ре­но по­ба­ра мо­дер­ни­за­ци­ја и по­ве­ќе па­ри од Евро­пеј­ци­те за бу­џе­тот на НА­ТО, кој се­га ре­чи­си 90 про­цен­ти е по­пол­нет од аме­ри­кан­ски па­ри.

Ма­ке­до­ни­ја не смее да би­де оп­ти­мист за сво­и­те по­зи­ции

Авто­рот на овој текст не сме­та де­ка Ма­ке­до­ни­ја од 20 ја­ну­а­ри, ко­га ќе би­де ина­у­гу­ри­ран 45. аме­ри­кан­ски пре­тсе­да­тел, тре­ба да се на­де­ва на це­лос­на про­ме­на на аме­ри­кан­ска­та над­во­реш­на по­ли­ти­ка, во тој кон­текст и од­но­сот кон Ма­ке­до­ни­ја. Пр­во, за­тоа што опе­ра­тив­ни­те си­ли што во име на аме­ри­кан­ска­та ад­ми­ни­стра­ци­ја ра­бо­тат на те­рен нај­мал­ку ед­на го­ди­на не­ма да би­дат под це­лос­на ди­рект­на кон­тро­ла на но­ва­та вла­да во Ва­шин­гтон. За це­лос­на ре­ви­зи­ја на раз­уз­на­вач­ки­те служ­би, ко­ја ја нај­а­ви Трамп, се по­треб­ни вре­ме, огром­на енер­ги­ја и, пред сѐ, вни­ма­тел­ност за­тоа што збо­ру­ва­ме за ин­сти­ту­ции со бу­џе­ти од сто­ти­ци ми­ли­о­ни евра, раз­ра­бо­те­ни јав­ни, по­лу­јав­ни и це­лос­но тај­ни еди­ни­ци, кои се етаб­ли­ра­ни во пос­лед­ни­те осум го­ди­ни во ман­да­тот на Оба­ма и кои има­ат ме­ха­низ­ми да се спро­тив­ста­ват или ба­рем да ја за­ба­ва­та но­ва­та до­ктри­на на Трамп. До­пол­ни­те­лен проб­лем за но­ва­та ад­ми­ни­стра­ци­ја ќе би­дат опе­ра­ци­и­те од на­ци­о­на­лен ин­те­рес за САД што се во­дат во нај­мал­ку три­е­се­ти­на зем­ји во све­тот, а кои не сме­ат и не за­ви­сат од акту­ел­на­та ад­ми­ни­стра­ци­ја, ту­ку од трај­ни­те ин­те­ре­си на САД. За про­ме­на во овие стру­кту­ри, кои има­ат и огром­ни цр­ни фон­до­ви, се по­треб­ни и јав­на рас­пра­ва и во­ве­ду­ва­ње но­ва стра­те­ги­ја со цел. Пред да на­пра­ви ра­ди­кал­ни че­ко­ри Трамп ќе мо­ра да им ка­же на аме­ри­кан­ска­та јав­ност и на Кон­гре­сот, на при­мер, да­ли се отка­жу­ва од кон­цеп­ци­ја­та спо­ред ко­ја без­бед­но­ста на САД се бра­ни во зем­ји­те ка­де што се вр­ши нај­го­ле­мо­то про­из­водс­тво на свет­ска­та на­фта.

Ма­ке­до­ни­ја за­се­га има пра­во да се на­де­ва на по­зи­тив­ни про­ме­ни во са­мо еден мал дел од но­ви­те за­лож­би на Вла­да­та во Ва­шин­гтон. Сѐ уште нај­го­ле­ма­та ма­ке­дон­ска пар­ти­ја ВМРО–ДПМНЕ, ко­ја го до­би ман­да­тот за соз­да­ва­ње но­ва вла­да, е на стра­на­та на Трамп во јав­ни­от су­дир со тра­ди­ци­о­нал­ни­от аме­ри­кан­ски естаб­лиш­мент сим­бо­ли­зи­ран пре­ку ли­ко­ви ка­ко Џорџ Со­рос. Кол­ку ќе се раз­ви­ва и прод­ла­бо­чу­ва су­ди­рот ме­ѓу Трамп и лу­ѓе­то ка­ко Со­рос и кол­ку ма­ке­дон­ска­та под­др­шка за но­ви­от пре­тсе­да­тел на САД е важ­на ќе се ви­ди на­ско­ро, но имај­ќи пред­вид де­ка про­тив­ни­ци­те на Трамп се лу­ѓе што се те­шки сто­ти­ци ми­ли­јар­ди евра, Ма­ке­до­ни­ја не смее да се за­ла­жу­ва де­ка во оваа би­тка мо­же да има еден по­бед­ник, ни­ту, пак, де­ка по­ра­зе­ни­от ка­ко што се слу­чу­ва во по­ли­ти­ка­та ќе го на­пу­шти бој­но­то по­ле. Се ра­бо­ти за ед­на ис­цр­пу­вач­ка би­тка во ко­ја ду­ри и на Трамп не­ма да му би­де лес­но. За Ма­ке­до­ни­ја е по­ве­ќе од јас­но де­ка оваа би­тка не мо­же да ја до­бие до крај.

Ви­стин­ски ин­фор­ма­ции на ви­стин­ско ме­сто

Дру­га­та стра­те­ги­ска мож­ност на Ма­ке­до­ни­ја е тоа што по 20 ја­ну­а­ри ќе по­стои мож­ност ин­фор­ма­ци­и­те и ана­ли­зи­те за Ма­ке­до­ни­ја и за ре­ги­о­нот во Бе­ла­та ку­ќа да ги пра­ват об­је­ктив­ни про­фе­си­о­нал­ци, а не лу­ѓе што има­ат фа­те­но стра­на по­ра­ди фи­нан­си­ски или дру­ги при­чи­ни, лу­ѓе што не би­ле ин­вол­ви­ра­ни или ди­ри­ги­ра­ле со кон­тро­верз­ни тра­ге­дии, ка­ко ма­са­кри­те од ти­пот на Мон­струм, Мар­ка­ле и Ра­чак, лу­ѓе по­вр­за­ни со сом­не­жи­те за фин­ги­ра­ње на ко­сов­ска­та кри­за, кои со­ра­бо­ту­ва­ле со кри­ми­нал­ни и ра­ди­кал­ни ис­ла­ми­стич­ки стру­кту­ри во ре­ги­о­нот и во Ма­ке­до­ни­ја или има­ат лич­ни уде­ли или биз­нис ин­те­ре­си во го­ле­ми­те, за бал­кан­ски ус­ло­ви, сто­пан­ски ка­па­ци­те­ти.

Се раз­би­ра, не тре­ба да има­ме илу­зии де­ка Трамп и не­го­ви­от тим мо­жат да сме­нат не­што дра­ма­тич­но во од­но­сот ме­ѓу Гр­ци­ја и Ма­ке­до­ни­ја, од­нос­но де­ка ќе мо­жат да ја на­те­ра­ат Ати­на да го при­фа­ти устав­но­то име. Не са­мо по­ра­ди тоа што ше­фот на ка­би­не­тот на Трамп е Гр­кот При­би­ус, ту­ку, пред сѐ, по­ра­ди мож­но­ста во вре­ме­то на Трамп да се вра­ти изо­ла­ци­о­низ­мот, се раз­би­ра во мо­ди­фи­ци­ра­на фор­ма ко­ја ќе би­де преч­ка за ре­ша­ва­ње на спо­рот за име­то и за слич­ни ма­ли проб­ле­ми на Аме­ри­ка. Слич­на е си­ту­а­ци­ја­та и со пра­ша­ње­то за Го­ле­ма Ал­ба­ни­ја. До­кол­ку Трамп на­ви­сти­на се ре­ши да се пов­ле­че од си­те ме­ста што не но­сат фи­нан­си­ска ко­рист за САД, мож­но е ова пра­ша­ње, за раз­ли­ка од до­се­га, да би­де оста­ве­но да го ре­ша­ва­ат ре­ги­о­нал­ни­те игра­чи или евен­ту­ал­но Гер­ма­ни­ја ка­ко нај­моќ­на европ­ска зем­ја.

Фа­ктот што ни­кој од ад­ми­ни­стра­ци­ја­та на Оба­ма не го осу­ди ме­ша­ње­то на ал­бан­ски­от пре­ми­ер Еди Ра­ма и на ми­ни­сте­рот за над­во­реш­ни ра­бо­ти Дит­мир Бу­ша­ти во вна­треш­ни­те ра­бо­ти на Ма­ке­до­ни­ја мо­же да зна­чи де­ка Стејт де­парт­мен­тот не са­ка да нав­ле­гу­ва во не­важ­ни пра­ша­ња за САД во тран­зи­ци­ски­от пер­и­од во Бе­ла­та ку­ќа, но мо­же да зна­чи и де­ка во ид­ни­на Ва­шин­гтон не­ма да се ме­ша во би­ла­те­рал­ни­те проб­ле­ми на Бал­ка­нот и во дру­ги­те ре­ги­о­ни на све­тот до­кол­ку та­му ди­рект­но не се за­гро­зу­ва­ат аме­ри­кан­ски­те ин­те­ре­си.

Во ус­ло­ви на за­си­ле­на по­ли­тич­ка про­па­ган­да на по­ли­тич­ка­та ели­та на Ко­со­во, Ср­би­ја, Ал­ба­ни­ја и Ре­пуб­ли­ка Срп­ска, по­дел­би­те во Бу­га­ри­ја на ру­со­фи­ли и про­а­ме­ри­кан­ци, при­сус­тво­то на ра­ди­кал­ни ис­ла­ми­стич­ки гру­пи во це­ли­от ре­ги­он и мож­но­ста од но­ва еска­ла­ци­ја на бе­гал­ска­та кри­за, на Ма­ке­до­ни­ја нај­мал­ку ѝ од­го­ва­ра евен­ту­ал­но пов­ле­ку­ва­ње или зна­чи­тел­но на­ма­лу­ва­ње на при­сус­тво­то на САД на Бал­ка­нот и вра­ќа­ње на „за­ко­нот на по­сил­ни­от“. За­ми­ну­ва­ње­то на си­ли­те на УНП­РЕ­ДЕП, во кои има­ше аме­ри­кан­ски вој­ни­ци на ма­ке­дон­ска­та гра­ни­ца со Ал­ба­ни­ја и со Ко­со­во, по ки­не­ско­то ве­то нај­до­бро по­ка­жу­ва кол­ку по­зи­тив­но за Ма­ке­до­ни­ја е ди­рект­но­то при­сус­тво на САД во зем­ја­та и во ре­ги­о­нот. Осо­бе­но ако при­сус­тво­то на САД зна­чи под­др­шка за ста­бил­но­ста на зем­ја­та ка­ква што оче­ку­ва­ме од вла­да­та на Трамп, а не неј­зи­но де­ста­би­ли­зи­ра­ње.

(Текст објавен во 229. број на неделникот Република, 20.01.2017)

Ставовите искажани во рубриката Колумни се лични ставови на авторите и не се автоматски и ставови на редакцијата на Republika.mk. Редакцијата на Republika.mk се оградува од ставовите во објавените колумни, а одговорноста за изнесеното во нив е исклучиво на авторот.

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.