Д-р Милановска, невролог: Сѐ по­че­сто има­ме па­ци­ен­ти со мул­тип­лекс скле­ро­за на 20 го­ди­ни

Мул­тип­лекс скле­ро­за (МС) е мно­гу не­пред­вид­ли­ва бо­лест. Ре­тко има двај­ца па­ци­ен­ти со слич­ни или со исти симп­то­ми и ре­тко кои би­ло двај­ца па­ци­ен­ти ре­а­ги­ра­ат на исти­от на­чин на те­ра­пи­ја­та. Во Ма­ке­до­ни­ја, за жал, сѐ уште не­ма ре­ги­стар на ли­ца за­бо­ле­ни со МС.

Тоа што из­не­на­ду­ва и раз­о­ча­ру­ва кај нас во пос­лед­но вре­ме е тоа што, мо­же­би, во на­ред­ни­те не­кол­ку го­ди­ни ќе се збо­ру­ва за епи­де­ми­ја на МС. Сѐ по­че­сто во ор­ди­на­ци­и­те има­ме па­ци­ен­ти со МС на 20 го­ди­ни, ве­ли во ин­терв­ју за „Ре­пуб­ли­ка“ д-р Ма­ри­ја Ми­ла­нов­ска, спе­ци­ја­лист по не­вро­ло­ги­ја во „Не­у­ро­ме­ди­ка“.

Ка­ква бо­лест е мул­тип­лекс скле­ро­за? 

МИ­ЛА­НОВ­СКА: Мул­тип­лекс скле­ро­за (МС) е авто­и­му­но, инф­ла­ма­тор­но, хро­нич­но и де­ге­не­ра­тив­но за­бо­лу­ва­ње на мо­зо­кот, од­нос­но на го­ле­ми­от мо­зок и на ’рбет­ни­от мо­зок. Нај­че­сто се ја­ву­ва кај ли­ца­та ме­ѓу 20-та­та и 40-та­та го­ди­на од жи­во­тот, од­нос­но кај ли­ца кои се во нај­про­ду­ктив­ни­от пер­и­од од жи­во­тот. МС два­па­ти по­че­сто се ја­ву­ва кај же­ни­те откол­ку кај ма­жи­те.

Кои се неј­зи­ни­те симп­то­ми и да­ли мо­же да се пре­поз­на­ат ра­но?

МИ­ЛА­НОВ­СКА: МС има пле­ја­да од симп­то­ми. Не по­сто­јат двај­ца па­ци­ен­ти што има­ат исти или слич­ни симп­то­ми, ток­му по­ра­ди фа­ктот што па­то­хи­сто­ло­шки­те мар­ке­ри на бо­ле­ста кои ние ги гле­да­ме на маг­нет­на­та ре­зо­нан­ци­ја мо­жат да би­дат ло­ка­ли­зи­ра­ни во кој би­ло дел на бе­ла­та ма­са. Во за­вис­ност од тоа ка­де се ло­ка­ли­зи­ра­ни тие ле­зии, та­кви се и кли­нич­ки­те симп­то­ми. Нај­че­сто па­ци­ен­ти­те ќе се по­жа­лат де­ка чув­ству­ва­ат за­мор, те­жи­на во но­зе­те, за­мор во но­зе­те по­себ­но при изо­ду­ва­ње по­дол­га ди­стан­ца, гр­че­ви во но­зе­те. Освен мо­тор­на­та сла­бост на но­зе­те, таа мо­же да би­де при­сут­на и на ра­це­те. Вто­ри по за­ста­пе­ност се сен­зи­тив­ни­те симп­то­ми – тоа нај­че­сто се ма­ни­фе­сти­ра со трп­не­ње во пр­сти­те на ра­це­те и на но­зе­те. Тие симп­то­ми мо­же да тра­ат кра­тко, не­кол­ку де­на до ед­на не­де­ла и по­тоа да ис­чез­нат. Мо­же да се по­ја­ват по из­вес­но вре­ме и да пер­зи­сти­ра­ат дол­го во те­кот на жи­во­тот, по­втор­но да се ја­ват. Тоа се та­ка­на­ре­че­ни ре­лап­си или вло­шу­ва­ња, на­па­ди на бо­ле­ста. Се ја­ву­ва­ат проб­ле­ми со ви­дот, двој­но гле­да­ње, за­ма­тен пог­лед, бол­ки зад око­то, по­тоа ако ле­зи­и­те се ло­ка­ли­зи­ра­ни во де­лот на ма­ли­от мо­зок, ќе има­ат проб­ле­ми со ко­ор­ди­на­ци­ја­та, отеж­на­то одр­жу­ва­ње на рам­но­те­жа, не­ста­бил­ност при сто­е­ње и оде­ње, ин­тен­ци­о­нен тре­мор. Мно­гу ре­тко, но се слу­чу­ва да има­ат бол­ки во пре­де­лот на ли­це­то. Ста­ну­ва збор за ин­тен­зив­на бол­ка при збо­ру­ва­ње, ми­е­ње за­би, шмин­ка­ње, гол­та­ње.

Не по­сто­јат двај­ца па­ци­ен­ти што има­ат исти или слич­ни симп­то­ми на МС вели д-р Милановска

Да­ли има точ­на број­ка на па­ци­ен­ти во Ма­ке­до­ни­ја што се бол­ни од МС?

МИ­ЛЕ­НОВ­СКА: Та­ков ре­ги­стар кај нас, за жал, сѐ уште не по­стои. МС не е тол­ку ре­тка бо­лест во свет­ски рам­ки. Кон­крет­но во САД, око­лу два и пол ми­ли­о­на ли­ца се за­бо­ле­ни од МС. Кај нас, во пос­лед­но вре­ме, из­не­на­ду­ва и раз­о­ча­ру­ва тоа што, мо­же­би, во на­ред­ни­те не­кол­ку го­ди­ни ќе се збо­ру­ва за епи­де­ми­ја на МС. По­ме­сте­на е ста­рос­на­та гра­ни­ца. Сѐ по­че­сто во ор­ди­на­ци­и­те има­ме па­ци­ен­ти со МС на 20 го­ди­ни. За­бе­ле­жан е слу­чај на 16-го­ди­шен па­ци­ент кај ко­го е ди­јаг­но­сти­ци­ран МС. Она што е тра­гич­но е што се ја­ву­ва во ра­на жи­вот­на во­зраст, ко­га тре­ба да би­дат ро­ди­те­ли.

Да­ли ли­ца­та со МС мо­же да би­дат ро­ди­те­ли?

МИ­ЛА­НОВ­СКА: Да. Мо­же да би­дат ро­ди­те­ли и да ос­но­ва­ат се­мејс­тво, ме­ѓу­тоа мно­гу е важ­но, ка­ко за же­ни­те би­деј­ќи тие ќе го но­сат пло­дот, та­ка и за ма­жи­те, да се ре­ви­ди­ра те­ра­пи­ја­та на ко­ја се по­ста­ве­ни пред да се пла­ни­ра се­мејс­тво­то. Дел од ле­ко­ви­те што се ко­ри­стат во трет­ма­нот на МС има­ат мно­гу не­са­ка­ни ефе­кти, што мо­же да вли­јае и врз ре­про­ду­ктив­ни­от си­стем, па да пре­диз­ви­ка не­кои ано­ма­лии кај пло­дот. Во пер­и­о­дот до­де­ка се бре­ме­ни, кај же­ни­те пот­пол­но ис­чез­ну­ва­ат симп­то­ми­те на МС. Са­ми­от плод се од­не­су­ва ка­ко ту­ѓо те­ло и го сми­ру­ва иму­ни­те­тот. Но, она што е ри­зич­но, по по­ро­ду­ва­ње­то, мож­но е симп­то­ми­те наг­ло, акут­но да се вло­шат. Тоа се слу­чу­ва кај по­го­лем број па­ци­ен­тки што има­ат МС, но не кај си­те. Ако се ра­бо­ти за во­ста­но­ве­на те­ра­пи­ја, то­гаш се про­дол­жу­ва со иста­та те­ра­пи­ја. Ако се ра­бо­ти за аку­тен на­пад, то­гаш на па­ци­ен­тка­та ѝ се со­ве­ту­ва да не дои за­тоа што во та­ка­на­ре­че­ни­от трет­ман на ре­лап­сот се ко­ри­стат ви­со­ки до­зи кор­ти­ко­сте­ро­и­ди.

Не по­стои спе­ци­фич­на ди­е­та за МС. Трет­ма­нот кај МС мо­ра да би­де пер­со­на­лен, да не се пра­ви ге­не­ра­ли­за­ци­ја, смета д-р Милановска

Да­ли па­ци­ен­ти­те со МС мо­же да ја ком­би­ни­ра­ат кон­вен­ци­о­нал­на­та ме­ди­ци­на со ал­тер­на­тив­на при ле­ку­ва­ње­то на МС?

МИ­ЛА­НОВ­СКА: Мо­же да се ком­би­ни­ра, но сѐ за­ви­си од тоа за кој тип МС се ра­бо­ти за­тоа што спо­ред на­чи­нот на кли­нич­ка­та ма­ни­фе­ста­ци­ја на бо­ле­ста МС од пра­ктич­ни при­чи­ни, па и од те­ра­пев­тски, е по­де­ле­на на че­ти­ри гру­пи: т.н. ре­лапс ре­ми­тент­на фор­ма, при­мар­но про­гре­сив­на фор­ма, се­кун­дар­на про­гре­сив­на фор­ма и ре­ми­тент­но ре­лапс­на фор­ма на МС, ко­ја­што е нај­ре­тка. Пр­ви­те три фор­ми по­че­сто се сре­ќа­ва­ат во кли­нич­ка­та пра­кти­ка, а најм­но­гу се сре­ќа­ва­ме со ре­лапс ре­ми­тент­на­та фор­ма. Во трет­ма­ни­те на акут­ни­те на­па­ди се ко­ри­стат ви­со­ки до­зи кор­ти­ко­сте­ро­и­ди. Обич­но се при­ме­ну­ва­ат три до пет до­зи ви­со­ки кор­ти­ко­сте­ро­и­ди. По пр­ва­та до­за го­лем дел од симп­то­ми­те се по­до­бру­ва­ат, а по­тоа се про­дол­жу­ва со ви­со­ки до­зи на орал­но ад­ми­ни­стри­ра­ни кор­ти­ко­сте­ро­и­ди. Ка­ко што из­ми­ну­ва вре­ме­то, до­за­та по­сте­пе­но се на­ма­лу­ва. Ко­га па­ци­ен­тот не е во ре­лапс, то­гаш се ко­ри­сти иму­но­мо­ду­ла­тор­на те­ра­пи­ја. Таа ќе го су­при­ми­ра иму­ни­те­тот. Кај нас има три ле­ка на по­зи­тив­на ли­ста и на­ши­те па­ци­ен­ти има­ат при­ви­ле­ги­ја да ја ко­ри­стат таа те­ра­пи­ја. Има три ви­да од таа те­ра­пи­ја и тоа се орал­ни пре­па­ра­ти, пре­па­ра­ти во вид на ин­јек­ции и ин­фу­зи­о­ни пре­па­ра­ти. Овие пре­па­ра­ти има­ат и не­са­ка­ни ефе­кти. Ал­тер­на­тив­на­та ме­ди­ци­на мо­же да оди во ком­би­на­ци­ја со кон­вен­ци­о­нал­на­та, но тоа е из­бор на те­ра­пе­втот и на па­ци­ен­тот. Па­ци­ен­тот тре­ба да од­лу­чи. Па­ци­ен­тот тре­ба да го сме­ни на­чи­нот на жи­вот, хи­ги­ен­ско-ди­е­тет­ски­от ре­жим. Не по­стои спе­ци­фич­на ди­е­та за МС. Трет­ма­нот кај МС мо­ра да би­де пер­со­на­лен, да не се пра­ви ге­не­ра­ли­за­ци­ја.

Да­ли па­ци­ен­ти со МС мо­же да има­ат долг, ква­ли­те­тен и ис­пол­ни­те­лен жи­вот?

МИ­ЛА­НОВ­СКА: Да, мо­жат. Под­др­шка­та од се­мејс­тво­то и од ле­ка­ри­те е мно­гу важ­на. По­себ­но е важ­на мо­рал­на­та под­др­шка. На свет­ско ни­во, од­лич­но функ­ци­о­ни­ра­ат гру­пи­те за под­др­шка на па­ци­ен­ти­те, ор­га­ни­за­ции кои ги ин­фор­ми­ра­ат за бо­ле­ста, се пра­ват кон­фе­рен­ции, до ка­де е те­ра­пи­ја­та на МС на свет­ско ни­во, во кој пра­вец се дви­жи се­то тоа, да­ли има не­што но­во на хо­ри­зон­тот. До­се­га се поз­на­ти са­мо 13 ле­ка на МС. Зна­чи, мо­же да жи­ве­ат ис­пол­ни­те­лен жи­вот, но сѐ за­ви­си од ти­пот на МС, во кој ста­ди­ум е и ка­ко па­ци­ен­тот, но и до­кто­рот се спра­ву­ва со бо­ле­ста. Мно­гу се важ­ни ре­дов­ни­те кон­тро­ли, на­чи­нот на ис­хра­на и фи­зич­ка­та актив­ност. Мно­гу е важ­но по­сто­ја­но фи­зич­ко ан­га­жи­ра­ње. Важ­на е и со­ра­бо­тка­та на фи­зи­ја­три­те со не­вро­ло­зи­те.

Лицата со МС мо­же да жи­ве­ат ис­пол­ни­те­лен жи­вот, но сѐ за­ви­си од ти­пот на мултиплекс склерозата, вели д-р Милановска

Да­ли не­кои па­ци­ен­ти се ге­нет­ски пре­до­дре­де­ни да ја има­ат?

МИ­ЛА­НОВ­СКА: По­стои та­ка­на­ре­че­на ге­нет­ска пре­о­сет­ли­вост, од­нос­но не­кој нас­ле­ду­ва т.н. ге­нет­ска пре­о­сет­ли­вост за раз­вој на МС. Да­ли не­кој ќе раз­вие МС мно­гу за­ви­си од фа­кто­ри на ри­зик, од­нос­но фа­кто­ри­те на око­ли­на­та. Она што до­се­га е поз­на­то е де­ка лу­ѓе што жи­ве­ат поб­ли­ску до еква­то­рот, во по­сон­че­ви сре­ди­ни и по­дол­го вре­ме од де­нот се из­ло­же­ни на сон­це, мно­гу по­мал­ку за­бо­лу­ва­ат од МС за раз­ли­ка од лу­ѓе­то што жи­ве­ат во се­вер­ни­те пре­де­ли. На при­мер во Евро­па, во скан­ди­нав­ски­те зем­ји е мно­гу по­че­ста МС за раз­ли­ка од Шпа­ни­ја, Ита­ли­ја. Кај Аме­ри­кан­ци­те со афри­кан­ско по­тек­ло, кај оние со по­те­мен пиг­мент е по­мал­ку за­ста­пе­на МС во од­нос на оста­на­та­та по­пу­ла­ци­ја. Тоа ни да­ва за пра­во да мис­ли­ме де­ка екс­по­зи­ци­ја­та на сон­че­ви­те ин­тер­ва­ли, пиг­мен­тот, ви­та­ми­нот Д има­ат не­ка­ква уло­га во на­ста­ну­ва­ње на МС. Сѐ уште не зна­е­ме зо­што на­ста­ну­ва МС. Се об­ви­ну­ва ге­нет­ски­от фа­ктор, фа­кто­ри­те на око­ли­на­та, стре­сот, окси­да­тив­ни­от стрес и пу­ше­ње­то.

Што зна­чи да се жи­вее со МС?

МИ­ЛА­НОВ­СКА: Лек не по­стои, но па­ци­ен­ти­те мо­ра да се на­у­чат да ја при­фа­тат бо­ле­ста. МС е хро­нич­на про­гре­сив­на бо­ле­ста и нај­те­шки­те фор­ми се вр­за­ни за кре­вет, не мо­жат да се дви­жат, отеж­на­то е ис­хра­ну­ва­ње­то. Дел од па­ци­ен­ти­те, за жал, до кра­јот на жи­во­тот ќе би­дат во со­стој­ба да би­дат за­вис­ни од не­кој друг. Но, не тре­ба да се обес­хра­бру­ва­ат.

Раз­го­ва­ра­ше: Але­ксан­дра М. Бун­да­лев­ска

Фо­то: Але­ксан­дар Ива­нов­ски

(интервјуто е објавено во 221. број на неделникот Република кој излезе во печат на 25.11.2016)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.