Заев ја турка Македонија кон федерализација

Ни­ту Зо­ран За­ев не ве­ру­ва во дво­ја­зич­но­ста што ја про­мо­ви­ра. Овој не­гов на­стап е про­дол­же­ние на ис­пол­ну­ва­ње­то му­зич­ки жел­би на спон­зо­рот, „по­ви­со­ки­те од над­вор“, ка­ко што го име­ну­ва во по­ра­ки­те до Мен­дух Та­чи. Име­но, не тре­ба да си струч­њак ка­ко ге­ни­јал­ни­от Кал Лајт­ман за да го пре­поз­на­еш За­ев ко­га ла­же. Ко­га и да се оби­дел да пре­не­су­ва туѓ став ка­ко не­гов, ја учи на­и­зуст при­каз­на­та да­де­на за при­мер со ко­ја го веж­ба­ле. И таа при­каз­на за не­го ста­ну­ва ви­сти­на за ко­ја се фи­кси­ра.

Ко­га и да збо­ру­ва за дво­ја­зич­ни­от кон­цепт, ка­ко и за сло­бо­да­та и за де­мо­кра­ти­ја­та, За­ев по­вто­ру­ва не са­мо иста при­каз­на, ту­ку и иста ни­за ре­че­ни­ци и збо­ро­ви во нив. Исти­от збо­ро­ред зна­чи са­мо ис­пран мо­зок.

За овие из­бо­ри „по­ви­со­ки­те од над­вор“ опре­де­ли­ле глав­на­та пла­тфор­ма на опо­зи­ци­ја­та да би­де пре­кро­ју­ва­ње на др­жа­ва­та по вер­ти­ка­ла и по хо­ри­зон­та­ла и оде­кот на таа иде­ја во јав­но­ста. „По­ви­со­ки­те од над­вор“ го под­го­тву­ва­ле За­ев што да збо­ру­ва и со ко­ја пла­тфор­ма да на­ста­пи. Ним не им е (бе­ше) важ­но што ќе на­пра­ви За­ев на из­бо­ри­те, ту­ку ка­ков ре­зул­тат ќе до­не­се овој екс­пе­ри­мент при не­кое ид­но хи­по­те­тич­ко ре­де­фи­ни­ра­ње на др­жа­ва­та. Од­ѕи­вот на овие из­бо­ри, ре­ак­ци­и­те на гра­ѓа­ни­те по ет­нич­ка, вер­ска, ста­рос­на, обра­зов­на, по нај­раз­лич­ни пер­и­ме­три ќе го из­ме­рат ре­зул­та­тот за овој кон­цепт. И тоа им е (бе­ше) дол­го­роч­но важ­но на „по­ви­со­ки­те“, мно­гу по­дол­го­роч­но откол­ку За­ев, кој е ве­ќе пу­штен во сло­бо­ден пад.

Опит­ни за­ја­чи­ња

По­сто­јат и дру­ги ин­ди­ции што по­ка­жу­ва­ат де­ка дво­ја­зич­но­ста не е ори­ги­нал­на из­мис­ли­ца на За­ев. На­ра­ча­те­ли­те на кон­цеп­тот са­мо го уви­де­ле не­го­ви­от гра­нап-си­стем на сфа­ќа­ње на све­тот, во кој ја сме­сти­ле сли­ка­та за по­до­бро про­да­ва­ње ај­вар и кор­ни­шо­ни, ако се збо­ру­ва со ја­зи­кот на ку­пу­ва­чи­те. И ток­му тој огра­ни­чен гра­нап- све­тог­лед на За­ев не му да­ва јас­на прет­ста­ва што, на­ви­сти­на, пред­ла­га. Но, из­ја­ви­те де­ка па­три­о­тиз­мот не му при­ле­га на СДСМ, но и искус­тво­то со СДСМ за лес­но при­фа­ќа­ње на про­ме­ни­те на име­то, зна­ме­то, те­ри­то­ри­јал­на­та по­дел­ба, го на­пра­ви­ја За­ев до­бра под­ло­га за но­ви­от че­кор на „по­ви­со­ки­те“ кон си­стем­ско ре­де­фи­ни­ра­ње на Ма­ке­до­ни­ја.

Не­ма­ат „по­ви­со­ки­те“ вер­ба са­мо во За­ев за це­ли­от опит, тие има­ат и друг суб­јект за те­сти­ра­ње на јав­но­ста. Ин­ста­ла­ци­ја­та во суд­ски­от си­стем од­вре­ме-на­вре­ме се акти­ви­ра дво­ја­зич­но пре­ку прес- кон­фе­рен­ци­и­те на Фа­ти­ме Фе­таи. На­ја­ве­ни ка­ко по­ве­ќе­ја­зич­ни, не со пре­вод ту­ку со по ед­на ре­че­ни­ца на друг ја­зик, бе­ше проб­ни­от ба­лон со кој се по­ка­жа на де­ло што са­кал (тре­бал) да ка­же За­ев во ин­терв­ју­то за ко­сов­ски­те ме­ди­у­ми ка­де што тој на лош анг­ли­ски ве­ли де­ка тој „не­ма проб­лем“ де­ца­та да учат ал­бан­ски. Зар не­ко­му му вле­ва­ат до­вер­ба ло­ша­та те­а­тар­ска прет­ста­ва и актер­ски­те спо­соб­но­сти на Фе­таи при неј­зи­ни­те на­ста­пи? Жи­во­пис­на­та дра­ма­тич­ност ка­ко од ама­тер­ски филм тре­ба­ше да би­де во­вед во дво­ја­зич­ни­от кон­цепт, по­ли­тич­ки прет­ста­вен од За­ев и од за­е­ви­сти­те во пре­диз­бо­ри­е­то.

Се­ка­ко де­ка не­ма ни­што ло­шо во уче­ње ја­зи­ци, осо­бе­но ако тоа ја олес­ну­ва ко­му­ни­ка­ци­ја­та во ми­кро­сре­ди­на­та во ко­ја се жи­вее. Ме­ѓу­себ­но­то уче­ње на ја­зи­ци­те во Ма­ке­до­ни­ја не е но­ви­на од исто­ри­ски ас­пект, да­ли би­ло ал­бан­ски, тур­ски, вла­шки, ма­ке­дон­ски. Но, тоа е мно­гу да­ле­ку и не­ма ни­ка­ква до­пир­на точ­ка со кон­цеп­тот што ка­ко „праг­ма­тич­ност“ го на­ла­га За­ев. Тоа по­ве­ќе ли­чи на на­мет­на­ти­те ја­зи­ци во обра­зо­ва­ни­е­то под срп­ска, бу­гар­ска и грч­ка оку­па­ци­ја во пер­и­о­дот на бал­кан­ски­те вој­ни и на Пр­ва­та свет­ска вој­на, откол­ку на гра­де­ње до­бро­со­сед­ско мул­ти­ет­нич­ко оп­штес­тво.

Ја­зи­кот, иден­ти­те­тот, име­то

Це­ла­та при­каз­на во­оп­што не е на­ив­на и за­се­га во мо­мен­тот на не­приз­на­ва­ње­то на устав­но­то име на Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја од Гр­ци­ја, но и од неј­зи­ни­те со­јуз­ни­ци во клу­бот ЕУ- НАТО во це­ли­на. Име­но, на дел од нив не им е проб­лем би­ла­те­рал­но да ни се обра­ќа­ат со Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја, но до­кол­ку тоа во не­кој мо­мент на по­ши­ро­ка сред­ба ги „на­вре­ду­ва“ Гр­ци­те, го ко­ри­стат ФИРОМ во обид да на­пра­ват раз­ли­ка со „те­ри­то­ри­ја­та на Гр­ци­ја со исто име“. Проб­ле­мот со име­то за Гр­ци­ја е дла­бо­ко по­вр­зан со кул­тур­ни­от иден­ти­тет, кој, пак, га­ран­ти­ра по­себ­ност на Ма­ке­до­не­цот. Ако ма­ке­дон­ски­от ја­зик во Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја ја за­гу­би по­зи­ци­ја­та и се изед­на­чи (са­мо) со ал­бан­ски­от ја­зик, то­гаш би се за­гу­би­ло и ме­сто­то и уло­га­та на кул­тур­на­та по­себ­ност на Ма­ке­дон­ци­те во Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја. Осо­бе­но во ре­ги­ста­рот на ООН. За по­тсе­ту­ва­ње, во 2010 го­ди­на бе­ше направена измена во регистарот на ООН, па по ма­ке­дон­ска ре­ак­ци­ја бе­ше „ис­пра­ве­на гре­шка­та“ во де­лот што се од­не­су­ва на ма­ке­дон­ски­от ја­зик. Ме­сто „Macedonian – ма­ке­дон­ски“, бе­ше вмет­на­та фор­му­ла­ци­ја­та ма­ке­дон­ски, а во за­гра­да бе­ше на­ве­де­но де­ка се ра­бо­ти за ја­зик на ФИРОМ. Ис­пра­вка­та се слу­чи еден ден по из­ви­ну­ва­ње­то на ге­не­рал­ни­от се­кре­тар на ОН, Бан Ки Мун, и по не­го­во­то ве­ту­ва­ње де­ка гре­шка­та ќе би­де ис­пра­ве­на.

И Ри­чард Хо­вит, уште еден до­ка­жан при­ја­тел на СДСМ, се оби­де да чеп­ка­ње во Уста­вот во од­нос на офи­ци­јал­ни­от ја­зик. На по­че­то­кот на 2014 го­ди­на пред­ло­жи Ре­зо­лу­ци­ја за на­пре­до­кот на Ма­ке­до­ни­ја во ко­ја пр­во го из­бри­ша ма­ке­дон­ски­от ја­зик, а по­тоа се оби­де да вмет­не дво­ја­зич­ност, пре­ку за­гри­же­ност за, на­вод­но, по­сто­е­ње не­ка­ков вид ул­тра­на­ци­о­на­ли­зам, па от­ту­ка и важ­но­ста за про­мо­ви­ра­ње инк­лу­зив­но дво­ја­зич­но обра­зо­ва­ние и дво­ја­зич­ност во це­ли­на. Еден ден по­тоа, исто ка­ко и За­ев, се об­јас­ну­ва­ше де­ка не бил раз­бран или би­ло ло­шо тол­ку­ва­но.

Дво­ја­зич­но­ста – фа­за кон фе­де­ра­ли­за­ци­ја­та

Не тре­ба да се ба­ра дла­бо­ко во исто­ри­ја­та за да се ви­ди де­ка ва­кви­те „про­е­кти“ ка­ко про­бен ба­лон се пу­штаа од­вре­ме-на­вре­ме. Во март 2009 го­ди­на, гер­ман­ска­та ам­ба­са­дор­ка Ур­ли­ке Ма­ри­ја Шулц пред сту­ден­ти­те од Пе­да­го­шки­от фа­кул­тет се из­ле­та со пла­тфор­ма­та де­ка Ма­ке­до­ни­ја во ЕУ ќе вле­зе ка­ко „Се­вер­на“, а Ма­ке­дон­ци­те ќе го учат ал­бан­ски­от ја­зик уште од гра­дин­ки­те.

Во 2020 го­ди­на ќе би­де­те член­ка на ЕУ. Ќе има­те но­во име – Се­вер­на Ма­ке­до­ни­ја. Вла­да­та ќе би­де со­ста­ве­на од пар­ти­ја со име Но­ва ма­ке­дон­ска пар­ти­ја, во ко­ја чле­но­ви се Ал­бан­ци и Ма­ке­дон­ци. Ал­бан­ско­то на­се­ле­ние ќе го збо­ру­ва ма­ке­дон­ски­от ја­зик, што е слу­чај и де­не­ска, а Ма­ке­дон­ци­те ќе го збо­ру­ва­ат ал­бан­ски­от ја­зик, кој ќе го учат уште од дет­ски гра­дин­ки. Мис­лам де­ка ова е уба­ва ви­зи­ја за зем­ја­та. Не е не­ре­ал­на, не е уто­пи­ја. Мо­же да се на­пра­ви и пред 2020 го­ди­на ако се ра­бо­ти на по­ли­тич­ки план – из­ја­ви Кноц, ко­ја по­тоа, исто та­ка, се до­об­јас­ну­ва­ше де­ка се ра­бо­ти за „си­му­ла­ци­ја“ во ко­ја учес­тву­ва­ле „мла­ди лу­ѓе од ал­бан­ски­от дел на Ма­ке­до­ни­ја и од ма­ке­дон­ски­от дел на Ма­ке­до­ни­ја…“.

Тоа што се­га За­ев го прет­ста­ву­ва ка­ко „праг­ма­ти­чен“ кон­цепт прет­по­ста­ву­ва из­ме­ни во Уста­вот што во де­кем­ври ла­ни про­из­ле­зе по ана­ли­за­та на Рам­ков­ни­от до­го­вор во ре­жи­ја на Пи­тер Фејт. От­це­пе­ни­те ду­ов­ци – Уни­те­ти, уште еден од парт­не­ри­те на За­ев, по­тоа ја пре­не­соа „пре­по­ра­ка­та“ ка­ко ба­ра­ње за „за­кон за ја­зи­ци­те со кој ќе се до­об­јас­ни зна­че­ње­то на аманд­ма­нот 5 на чле­нот 7 од Уста­вот, со што ал­бан­ски­от ја­зик ќе би­де по­твр­ден за офи­ци­ја­лен ја­зик во Ма­ке­до­ни­ја“.

„Ре­пуб­ли­ка“ ве­ќе пи­шу­ва­ше за фа­зи­те по кои би те­чел про­е­ктот за фе­де­ра­ли­за­ци­ја на Ма­ке­до­ни­ја, кој би тре­ба­ло да оп­фа­ти три фа­зи. Со пр­ва­та фа­за е оп­фа­те­на зго­ле­ме­на упо­тре­ба на ал­бан­ски­от ја­зик ка­ко офи­ци­ја­лен ја­зик во ин­сти­ту­ци­и­те, но и по­дел­ба по фе­де­рал­ни еди­ни­ци, кан­то­ни, од­нос­но раз­ви­ва­ње на оп­шти­ни­те во „по­на­пре­ден си­стем на са­мо­у­пра­ву­ва­ње“. Со вто­ра­та фа­за се во­ве­ду­ва дво­ја­зич­ност на це­ла­та те­ри­то­ри­ја на др­жа­ва­та, а при „по­дел­ба на ко­ла­чот на вла­ста“ ве­те­ни се функ­ции ка­ко пре­тсе­да­тел на Со­бра­ни­е­то, пре­ми­ер или пре­тсе­да­тел на др­жа­ва­та на пар­ти­и­те на Ал­бан­ци­те во Ма­ке­до­ни­ја. Во оваа фа­за би тре­ба­ло да се од­ви­ва и ад­ми­ни­стра­тив­но по­вр­зу­ва­ње на фе­де­рал­ни­те еди­ни­ци фор­ми­ра­ни во пр­ва­та фа­за. Тре­та­та фа­за би зна­че­ло са­мо фор­ма­ли­зи­ра­ње на фе­де­ра­ли­за­ци­ја­та на др­жа­ва­та. Спо­ред ве­ту­ва­ње­то на За­ев до не­го­ви­те со­ра­бот­ни­ци, ид­на­та фе­де­ра­ли­за­ци­ја на др­жа­ва­та, за чи­е­што име до­пол­ни­тел­но ќе се одре­ду­ва суд­би­на­та, етап­но ќе би се од­ви­ва­ла во след­ни­те не­кол­ку го­ди­ни. До­кол­ку се реализира кон­цеп­тот со кој се­га се на­ста­пу­ва, се­ко­ја ре­ак­ци­ја от­пос­ле би за­вр­ши­ла ка­ко и кам­па­ња­та за те­ри­то­ри­јал­на­та пре­рас­пре­дел­ба и те­за­та де­ка „не­кои пра­ша­ња не зас­лу­жу­ва­ат од­го­вор“. Пос­ле­ди­ци­те се чув­ству­ва­ат де­нес.

Не е тај­на де­ка За­ев им ве­тил ре­де­фи­ни­ра­ње на др­жа­ва­та на ал­бан­ски­те ра­ди­ка­ли, на Бе­са и на пред­вод­ни­кот на ра­ди­кал­ни­те ал­бан­ски исе­ле­ни­ци. Тој збо­ру­ва за дво­на­ци­о­на­лен иден­ти­тет уште во пр­во­то (и пос­лед­но) ин­терв­ју да­де­но за „Ре­пуб­ли­ка“. Иа­ко пар­ти­ја­та се оби­де тој став да го при­крие ка­ко пос­ле­ди­ца на стру­мич­ка­та „гра­ма­ти­ка“, не­го­ви­те че­ко­ри не оста­ва­ат про­стор за сом­неж.

Оби­ди­те за обез­ли­чу­ва­ње на Ма­ке­до­не­цот пре­ку ури­ва­ње на уни­тар­ни­от ка­ра­ктер на зем­ја­та до­се­га беа ус­пеш­но спре­чу­ва­ни по­ра­ди цвр­сти­на­та на „кич­ма­та“. До­кол­ку во Ре­ги­ста­рот на ООН, ка­де што се со­др­жа­ни ос­нов­ни­те по­да­то­ци за се­ко­ја член­ка во свет­ска­та ор­га­ни­за­ци­ја, до­бро­вол­но во гра­фа­та ја­зик се сме­ни при­да­вка­та „ма­ке­дон­ски“, пер­и­о­дот ко­га Ма­ке­дон­ци­те ка­ко на­род и кул­ту­ра „до­бро­вол­но“ ќе би­дат из­бри­ша­ни од пла­не­та­та Зем­ја ќе би­де пре­кра­ток.

Пишува: Наум Стоилковски
(Текст објавен во 212. број на неделникот „Република“, 23.09.2016)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.