Дебар ја има Кристалната пештера со најчистиот гипс на светот

На па­тот кон Де­бар се на­о­ѓа се­ло­то Дол­но Ко­со­вра­сти ка­де што има тер­мо­ми­не­рал­ни во­ди, кои ми­ри­са­ат на сул­фур, но кои се нај­ле­ко­ви­ти во Евро­па, а тре­ти во це­ли­от свет. По па­тот ја гле­да­ме ба­ња­та Ко­со­вра­сти, ко­ја се­га е це­лос­но уре­де­на. Во­ди­те во бли­зи­на­та на­пра­ви­ле це­ла ед­на кри­стал­на пла­ни­на ка­де што се на­о­ѓа руд­ни­кот на „Кна­уф“. За жал, овој руд­ник не е отво­рен за ту­ри­сти, но со нај­а­ва и со гру­пи уче­ни­ци мо­же да го по­се­ти­те – што е, на­ви­сти­на, пре­крас­но искус­тво.

Си­те се се­ќа­ва­ме на му­зи­ка­та на То­ни Ки­та­нов­ски сни­ме­на во ок­но­то на руд­ни­кот во Ко­со­вра­сти сре­де кри­ста­ли­те… Е го по­се­тив­ме ток­му овој руд­ник. Сме­стен е во бли­зи­на на Де­бар, по­точ­но под ре­ги­о­нал­ни­от пат Ма­вро­во – Де­бар, кај се­ло Рај­чи­ца, а гип­сот во не­го е во фор­ма на кри­ста­ли. Тер­мал­на­та во­да, ко­ја е во бли­зи­на, вли­ја­е­ла да се фор­ми­ра оваа цвр­ста и чи­ста фор­ма на кри­стал. Во гип­се­ни­те та­ло­зи не­ма мно­гу ја­ло­ви­на и од та­му се ва­дат чи­сти и го­ле­ми пар­чи­ња и до 10 ме­три.

Руд­ни­кот се на­о­ѓа на 90 до 200 ме­три под по­вр­ши­на­та и ре­чи­си це­ла­та пла­ни­на е со гипс во три ва­ри­јан­ти: ала­ба­стер, ан­хи­дрит и кри­ста­лот се­ле­нит. На вле­зот нѐ пре­че­ка во­да­чот Ре­фик Има­ми, кој на мош­не ин­те­ре­сен на­чин ни рас­ка­жа за чи­сти­на­та на кри­ста­лот, ко­ја из­не­су­ва 99,99 про­цен­ти, што е единс­тве­на во све­тот. Евен­ту­ал­но во Ме­кси­ко се прет­по­ста­ву­ва де­ка има гипс со слич­на чи­сти­на. Гос­по­ди­нот Ре­фик ни рас­ка­жа ни­за до­жи­ву­ва­ња со кои се срет­нал низ го­ди­ни­те прет­ста­ву­вај­ќи го кри­ста­лот. Од не­ве­ру­ва­ње­то на гер­ман­ски­те ге­о­ло­зи де­ка е воз­мож­но да по­стои кри­стал што има тол­ка­ва чи­сти­на, пре­ку огром­ни­те ди­мен­зии на кри­ста­ли што им ги по­да­ру­ва­ле на ге­о­ло­зи­те, кои од нај­раз­лич­ни стра­ни на све­тот до­а­ѓа­ле да се уве­рат во не­го­ва­та чи­сти­на, па сѐ до тоа ка­ко ус­пе­ал да до­бие ви­за за Аме­ри­ка бла­го­да­ре­ние на ус­пеш­на­та пре­зен­та­ци­ја на ква­ли­те­тот на гип­сот.

На кра­јот на пре­зен­та­ци­ја­та, на си­те ни ре­че да си зе­ме­ме од кри­ста­ли­те тол­ку кол­ку што мо­же­ме да по­не­се­ме, би­деј­ќи та­ков им е оби­ча­јот ко­га не­кој ќе им дој­де во по­се­та и, се раз­би­ра, нѐ за­мо­ли за за­ед­нич­ка фо­то­гра­фи­ја за нив­на­та ар­хи­ва.

Во руд­ни­кот се вле­гу­ва со за­штит­ни шле­мо­ви за­што отво­рот е те­сен и ни­зок, па на ме­ста се дви­жи­те под­гр­ба­ве­ни би­деј­ќи мо­же да си ја чук­не­те гла­ва­та, но на­бр­зо пред вас се отво­ра освет­лен ши­рок про­стор, кој све­тка од бе­ли­на­та на кри­ста­лот. Воз­ду­хот вна­тре е свеж, на одре­де­ни ме­ста ми­ри­са на сул­фур, а тем­пе­ра­ту­ра­та, ка­ко што ни ре­коа, е се­ко­гаш иста и из­не­су­ва 17 сте­пе­ни. И во зи­ма и во ле­то.

Тоа што вна­тре ќе се рас­по­сте­ле пред ва­ши­те очи мо­же да се ви­ди са­мо во Ма­ке­до­ни­ја и на ни­ту ед­но дру­го ме­сто во све­тот. Од гле­тка­та ви за­пи­ра зди­вот. Ста­ну­ва збор за Кри­стал­на пе­ште­ра, ка­ко што ја ви­ка­ат ло­кал­ни­те жи­те­ли, а во неа мо­же да се нај­де и ви­ди уни­кат­ни­от кри­стал – се­ле­нит. Овој кри­стал на се­ле­нит се ко­ри­сти иск­лу­чи­тел­но во ме­ди­ци­на­та. Од не­го се про­из­ве­ду­ва прав што се ко­ри­сти за изра­бо­тка на гипс и на лон­ге­ти.

– Во ми­на­то­то це­ли­от про­с­тор на по­ра­неш­на Ју­гос­ла­ви­ја го снаб­ду­вав­ме со гипс за ме­ди­цин­ски по­тре­би – ни ве­ли Ре­фик. Не­ма­ше бол­ни­ца што за скр­ше­ни­ци не ко­ри­сте­ше наш гипс.

Мно­гу­ми­на струч­ња­ци и сту­ден­ти од це­ли­от свет би­ле во Кри­стал­на­та пе­ште­ра, вр­ше­ле ис­пи­ту­ва­ња и си за­ми­на­ле со еден ист зак­лу­чок, ова е чу­до на при­ро­да­та.

– Го пре­по­ра­чу­ва­ат и за чи­сте­ње на ло­ша­та енер­ги­ја. Ста­ве­те ед­но пар­че по­крај гла­ва­та ка­де што спи­е­те и вед­наш енер­ги­ја­та ќе се по­до­бри – нѐ со­ве­ту­ва­ше Ре­фик.

Мал­ку под­ла­бо­ко во ру­дар­ско­то ок­но се за­бе­ле­жу­ва де­ка огром­ни­те сво­до­ви и та­ва­нот, кој не­ка­де е ви­сок и по де­се­ти­на ме­три, не се пот­пи­ра на гре­ди или на ка­ква би­ло кон­струк­ци­ја. Се др­жат са­ми­те. На се­кои де­се­ти­на ме­три во руд­ни­кот има огро­мен ход­ник, кој во­ди ле­во или дес­но од ми­ни­ја­тур­на­та пру­га по ко­ја ру­да­ри­те ги тур­ка­ат ко­лич­ки­те пол­ни со кри­ста­лот. По­дот е ис­пре­се­чен со ми­ни­ја­тур­ни по­то­чи­ња од тер­мал­на­та во­да, ко­ја иа­ко ми­ри­са на сул­фур, има ле­ко­ви­то вли­ја­ние.

– Оваа во­да е мно­гу ле­ко­ви­та. Из­ви­ра на око­лу еден ки­ло­ме­тар од ту­ка и под при­ти­сок го про­би­ва па­тот до ту­ка. Тем­пе­ра­ту­ра­та кај из­во­рот е ме­ѓу 40 и 50 сте­пе­ни, но ту­ка е по­сту­де­на, кри­ста­лот ја ла­ди. Пол­на е со кал­ци­ум, маг­не­зи­ум и со сул­фур, кои пра­ват иск­лу­чи­тел­но и уни­кат­но со­е­ди­не­ние. А ко­ра­та, на по­вр­ши­на­та, се ко­ри­сти во коз­ме­ти­ка­та и во фар­ма­ци­ја­та и е мно­гу здра­ва за чо­веч­ка­та ко­жа – ни ре­коа.

Дуп­че­но е до 23 ме­три во дла­бо­чи­на и сѐ е пол­но со кри­стал. За­се­га има три ка­та, ме­ѓу кои има пло­чи де­бе­ли ме­ѓу 5 и 6 ме­три со оџа­ци за воз­дух и ма­те­ри­ја­ли по­ра­ди без­бед­ност на ру­да­ри­те.

Пр­ви што го откри­ле ова ме­сто се Рим­ја­ни­те, кои пред по­ве­ќе од две ил­ја­ди и две­сте го­ди­ни по­ста­ви­ле руд­ник. Вна­тре се дви­жи­те по тес­на па­те­ка, но не­ма по­тре­ба од без­бед­нос­ни гре­ди во руд­ни­кот – са­ми­от кри­стал е тол­ку зап­ле­ткан во мре­жа, што са­ми­от по се­бе фор­ми­ра при­род­на це­ли­на по­год­на за по­се­та. Не по­сто­јат опас­ни га­со­ви и до­се­га ни­ко­гаш не­ма­ло ин­ци­ден­ти. Руд­ни­кот, на­ви­сти­на, има по­тен­ци­јал да ста­не сво­е­вид­на ту­ри­стич­ка атрак­ци­ја.

Пишува: Невена Поповска
(Текст објавен во 161. број на неделникот „Република“, 2.10.2015)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.