Крушево го пленило и францускиот архитект Ле Корбизје

Ма­ни­фе­ста­ци­ја­та „Кру­ше­во ет­но­град“ бе­ше по­вод да го по­се­ти­ме ова исто­ри­ско грат­че. По сед­ми пат, во Кру­ше­во се одр­жа нај­го­ле­ма­та ту­ри­стич­ка ре­во­лу­ци­ја, ко­ја зна­чи на­вра­ќа­ње кон исто­ри­ски­те и кул­тур­ни при­до­би­вки од Илин­ден­ско­то во­ста­ние и од Кру­шев­ска­та ре­пуб­ли­ка.

– Про­дол­жу­ва­ме во ду­хот на исто­ри­ска­та и кул­тур­на тра­ди­ци­ја на Кру­ше­во. Про­е­ктот „Ет­но­град“ оп­фа­ќа из­лож­би за фи­ли­гран од ср­ма на Фло­ра Пе­дро­ни, пре­зен­та­ци­ја на до­маш­ни и на еко­ло­шки про­из­во­ди, кон­цер­ти на поз­на­ти гру­пи, ве­ли Зо­ран Бо­ге­ски, ди­ре­ктор на Исто­ри­ски­от му­зеј – Кру­ше­во.

А, Кру­ше­во и во мо­мен­тов е пол­но со ту­ри­сти, па­раг­лај­де­ри­сти, љу­би­те­ли на спор­то­ви­те, но ме­шта­ни­те ве­лат де­ка си­те ка­па­ци­те­ти се под­го­тве­ни за пре­чек на кол­ку што е мож­но по­ве­ќе ту­ри­сти. Воз­буд­ли­во е во овие де­но­ви да се би­де ов­де. Го­ди­на­ва ма­ни­фе­ста­ци­ја­та има бо­га­та про­гра­ма, со об­но­ву­ва­ње на ста­ри­те кру­шев­ски за­на­е­ти.

– Пред се­дум го­ди­ни за прв­пат го кре­нав­ме „Пр­во­то ту­ри­стич­ко во­ста­ние на Бал­ка­нот“. На­ме­сто то­по­ви­те, грм­наа та­па­ни­те, на­ме­сто ле­ле­кот, пис­наа зур­ли­те. Ко­ми­ти­те и аске­рот го по­ло­жи­ја оруж­је­то и сед­наа за­ед­но на ма­са да пи­јат ка­фе, си­ро­маш­ни­те и чор­ба­џи­и­те за­ед­но се нас­ла­ду­ваа со вкус­ни­те кру­шев­ски ја­де­ња, на­ро­дот из­ле­зе на ули­ца и ја сар­ди­са чар­ши­ја­та – ве­ли гра­до­на­чал­ни­кот Ѓор­ѓи Дам­че­ски.

Ше­тај­ќи низ кру­шев­ски­те ули­ци доз­нав­ме по­ве­ќе за тра­ди­ци­о­нал­ни­те, до­маш­ни и еко­ло­шки про­из­во­ди од Кру­ше­во, а по­се­ти­те­ли­те мо­жеа и да се оби­дат да су­ка­ат кру­шев­ска пи­та со искус­ни­те до­ма­ќин­ки и да ужи­ва­ат во единс­тве­ни­от вкус на еко­ло­шки­те сла­тки и џе­мо­ви.

– Не­мој­те да си за­ми­не­те без да доз­на­е­те ка­ко се бе­ре при­ро­ден чај и ка­ква е на­ме­на­та на по­себ­ни­те ви­до­ви ча­е­ви – ни до­ви­ку­ва­ат кру­шев­ча­ни.

А ту­ри­сти­те се во­о­ду­ше­ве­ни од ло­кал­ни­те спе­ци­ја­ли­те­ти.

– До­се­га во Кру­ше­во сум бил осум­па­ти, а нај­до­бро от­ту­ка ми се це­лу­вки­те – приз­на­ва еден по­се­ти­тел. Не­го­ва­та при­друж­нич­ка, пак, го из­би­ра кру­шев­ски­от ло­кум.

Кру­ше­во е ед­но од ме­ста­та во Ма­ке­до­ни­ја кои нај­че­сто не­пра­вед­но ги ис­пу­шта­ме од спи­со­кот за по­се­ти. Ед­но­став­но, ко­га раз­мис­лу­ва­ме за про­ше­тка, из­бо­рот се све­ду­ва на Ма­вро­во, Охрид, Стру­га… или не­кои пре­де­ли во бли­зи­на­та на Скоп­је. Но, Кру­ше­во ну­ди бес­пре­кор­ни уба­ви­ни по­да­ре­ни од при­ро­да­та пред кои и бо­го­ви­те би за­мол­чи­ле.

Ко­га ќе се спо­ме­не Кру­ше­во, вед­наш по­мис­лу­ва­ме на илин­ден­ска­та епо­пе­ја, на Ни­ко­ла Мар­ти­но­ски, на То­ше Про­е­ски…Овие де­но­ви Кру­ше­во ги рас­ка­жу­ва сво­и­те исто­ри­ски при­каз­ни. Об­ле­че­ни ка­ко ко­ми­ти, ка­ко Тур­ци, или пак во ста­ро­град­ска но­си­ја, до­ма­ќи­ни­те им ја рас­ка­жу­ва­ат при­каз­на­та за Кру­ше­во на ту­ри­сти­те. А на при­каз­ни­те им не­ма крај, од онаа за Цре­шо­во­то топ­че, за илин­ден­ска­та вла­да со шест ми­ни­стри, или за љу­бов­на­та при­каз­на ме­ѓу во­ста­ни­кот Цве­тко Стој­чев и кру­шев­чан­ка­та Зла­та, кои за­ед­но се бо­ре­ле на „Сли­ва“ и ка­де што по би­тка­та би­ле про­нај­де­ни нив­ни­те те­ла.

Га­ле­ри­ја­та „Ни­ко­ла Мар­ти­но­ски“ е сме­сте­на во пре­крас­но зда­ние со ста­ро­град­ска ар­хи­те­кту­ра и вна­тре се сме­сте­ни пре­ку 60 де­ла на овој го­лем сли­кар. Ов­де бе­ше про­мо­ви­ра­на пуб­ли­ка­ци­ја­та „Кру­ше­во – град на му­зе­и­те – Пр­ва­та Ре­пуб­ли­ка“ од но­ви­нар­ка­та Ели­за­бе­та Ми­тре­ска и исто­ри­ча­рот и ди­ре­ктор на Исто­ри­ски му­зеј – Кру­ше­во, Зо­ран Бо­ге­ски.

Спо­ред автор­ка­та Ели­за­бе­та Ми­тре­ска, Кру­ше­во е исто­ри­ја и при­каз­на ко­ја се­ко­гаш се отво­ра ка­ко вон­вре­мен­ска кни­га.

– Со пуб­ли­ка­ци­ја­та Кру­ше­во – град на му­зе­и­те – Пр­ва­та Ре­пуб­ли­ка” са­ка­ме низ фа­кти­те и низ при­каз­ни­те што се по­крив­но­то тки­во на по­да­то­ци­те, да до­би­е­те сли­ка за це­лос­но­то би­ти­су­ва­ње на Кру­ше­во. Фа­кти­те да го зац­вр­стат, а при­каз­ни­те да го до­ло­ват исто­ри­ски­от пе­чат што го но­си ова грат­че. До­сто­инс­тве­но, а се­пак скром­но. На 16-ина стра­ни­ци, на ма­ке­дон­ски и дел на анг­ли­ски ја­зик, прет­ста­ве­ни се се­дум­те му­зеи, кул­тур­ни­те на­ста­ни низ фа­кти­те, низ при­каз­ни­те и низ фо­то­гра­фи­и­те. Да за­ин­три­ги­ра за по­втор­на сред­ба со Кру­ше­во, пак да се ви­дат ме­ста­та, цр­кви­те, чар­ши­ја­та, ста­ро­град­ски­те град­би, уба­ви­на­та на Ко­ри­ја­та, на кру­шев­ски­те те­ре­ни кои се бе­ле­ат во зи­ма – ве­ли Ми­тре­ска.

Спо­ред исто­ри­ча­рот и ко­а­втор на пуб­ли­ка­ци­ја­та, Зо­ран Бо­ге­ски, кни­га­та откри­ва поз­на­ти и не­поз­на­ти фа­кти, при­каз­ни и фо­то­гра­фии.

– Пуб­ли­ка­ци­ја­та но­си но­ви истра­жу­вач­ки при­каз­ни, об­ја­ву­ва и но­ви фа­кти и фо­то­гра­фии до­се­га скри­е­ни во ар­хи­ви­те на Исто­ри­ски му­зеј – Кру­ше­во и за прв­пат се прет­ста­ве­ни че­ти­те и вој­во­ди­те што ги да­ло ова слав­но ме­сто. Се на­де­вам де­ка ќе на­и­де на љу­бо­пит­ност не са­мо кај кру­шев­ча­ни, ту­ку и кај по­се­ти­те­ли­те од зем­ја­ва и од странс­тво – ве­ли Бо­ге­ски.

Нај­ста­ри­от до­ку­мент за Кру­ше­во, кој да­ти­ра од 1467 го­ди­на, ве­ли де­ка ка­ко се­ло. т.е. ме­зра, му би­ло да­де­но на спа­хи­ја­та Ху­се­ин-бег, за­ед­но со При­леп и со уште 31 се­ло. За вре­ме на тур­ско­то вла­де­е­ње, Кру­ше­во би­ло ма­ло сло­вен­ско се­ло, а на кра­јот од 18 век му при­па­ѓа­ло на Ќе­рим-бег од Охрид, ко­му на­се­ле­ни­е­то на Кру­ше­во му пла­ќа­ло да­нок сѐ до 1847 го­ди­на. Де­неш­на­та фор­ма гра­дот ја до­бил со до­а­ѓа­ње­то на Вла­си­те од Мо­ско­по­ле и Ми­ја­ци­те од око­ли­на­та, во те­кот на 18 век. Во гра­дот, по­крај ма­ке­дон­ски­от, служ­бе­ни се и вла­шки­от ја­зик и ал­бан­ски­от ја­зик.

По про­ше­тка­та низ ули­ци­те на Кру­ше­во доз­на­ва­ме де­ка гра­дот има 12 ма­а­ла:  Вла­шко, Та­ше, Струн­га, Бу­ша, Ар­би­неш, Ко­ку, Ми­јач­ко ма­а­ло, Гор­но ма­а­ло, Кр­стот, Ма­так, Че­реш и Ѓуп­ско ма­а­ло. Во цен­та­рот на ма­а­ла­та се соз­да­ва­ат и ма­ал­ски цен­три, ма­ли кр­стос­ни­ци со фур­на и со чеш­ма, а во два та­кви цен­три се из­гра­де­ни и цр­кви. Спе­ци­фи­ка­та на изг­ле­дот на ста­ри­те кру­шев­ски ку­ќи се дол­жи на ус­пеш­но­ста на кру­шев­ча­ни во об­ла­ста на ко­па­ни­чарс­тво­то, на фре­скос­ли­карс­тво­то и на тра­ди­ци­о­нал­но­то гра­ди­телс­тво.

– Има пле­ја­да по­е­дин­ци и два­е­се­ти­на тај­фи кои кр­сто­су­ва­ле и тво­ре­ле не са­мо на овие про­сто­ри, ту­ку и по­да­ле­ку по Бал­ка­нот. Од ар­хи­те­кту­ра­та на Кру­ше­во осо­бе­но бил трог­нат поз­на­ти­от фран­цу­ски ар­хи­тект Ле Кор­биз­је, кој во ми­на­то­то пре­сто­ју­вал ов­де – ве­лат ме­шта­ни­те.

За нај­стар об­јект из­гра­ден во Кру­ше­во, се сме­та цр­ква­та „Све­ти Ни­ко­ла” (1832), ко­ја би­ла опо­жа­ре­на за вре­ме на Илин­ден­ско­то во­ста­ние од 1903 го­ди­на. Оваа глав­на цр­ква е поз­на­та по про­чу­е­ни­от ико­но­стас, ра­бо­тен од тај­фа­та на Пе­тре Фи­ли­по­вич-Гар­ка­та, и не­го­ви­от по­мош­ник и зет, Ди­ми­тар Ста­ни­шев, кој бил ро­ден во Кру­ше­во. Мал дел од опо­жа­ре­на­та цр­ква „Све­ти Ни­ко­ла” де­не­ска има во му­зе­јот на Илин­ден­ско­то во­ста­ние и Кру­шев­ска­та ре­пуб­ли­ка и е за­чу­ван ци­феб­ла­тот (број­ни­кот) на то­гаш­на­та цр­ква, чии кам­ба­ни, ка­ко што се се­ќа­ваа ста­ри­те кру­шев­ча­ни, при опо­жа­ру­ва­ње­то и па­ѓа­ње­то се слу­ша­ле до При­леп.

Се­ка­ко, мо­ра да се по­фа­ли и хра­на­та, ко­ја во хо­те­лот „Мон­та­на“ бе­ше на­ви­сти­на не­ве­ро­јат­на. Ед­но­став­но се гле­да ко­га не­што се под­го­тву­ва на тра­ди­ци­о­на­лен на­чин и со мно­гу љу­бов.

Пишува: Невена Поповска
(Текст објавен во 154. број на неделникот „Република“, 14.08.2015)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.