Компјутерски криминал за кражба на идентитет

Со ла­жен про­фил до сред­ба, со ту­ѓо име и кар­тич­ка до ку­пу­ва­ње пре­ку ин­тер­нет, со лаж­на, укра­де­на лич­на кар­та за склу­чу­ва­ње до­го­вор… Зло­у­по­тре­ба­та на лич­ни по­да­то­ци ста­ну­ва сѐ по­го­лем проб­лем на гло­бал­но ни­во, а на опас­но­сти­те од ва­кви­от вид кри­ми­нал се из­ло­же­ни и ма­ке­дон­ски­те гра­ѓа­ни­те. Во се­ко­ја при­го­да на оста­ва­ње лич­ни­те по­да­то­ци гра­ѓа­ни­те ри­зи­ку­ва­ат нив­на­та при­ват­ност да би­де по­вре­де­на. Лич­ни­от по­да­ток е не­што мно­гу важ­но и прет­ста­ву­ва ос­нов­но чо­ве­ко­во пра­во, но лу­ѓе­то не­до­вол­но по­све­ту­ва­ат вни­ма­ние на не­го­ва­та за­шти­та и чу­ва­ње. Сѐ по­го­ле­ми­от број по­вре­ди на ова пра­во се ре­зул­тат на не­до­вол­но раз­ви­е­на­та свест кај на­се­ле­ни­е­то и кај мла­ди­те ли­ца за опас­но­ста од зло­у­по­тре­ба на нив­ни­те лич­ни по­да­то­ци, осо­бе­но во од­нос на по­да­то­ци­те што ги спо­де­лу­ва­ат на со­ци­јал­ни­те мре­жи. Лу­ѓе­то, нај­че­сто, не се свес­ни ка­де сѐ го да­ва­ат ма­тич­ни­от број и бро­јот на лич­на­та кар­та или на бан­кар­ска­та кар­тич­ка и мал­ку­ми­на се ин­фор­ми­ра­ат за ри­зи­ци­те што про­из­ле­гу­ва­ат од лес­ни­от при­стап до тие по­да­то­ци.

Ди­рек­ци­ја­та за за­шти­та на лич­ни­те по­да­то­ци во пос­лед­ни­от пер­и­од најм­но­гу бе­ле­жи кра­де­ње и зло­у­по­тре­ба на лич­ни по­да­то­ци на ин­тер­нет, но и из­ма­ма со пла­теж­ни кар­тич­ки.

– Еден од нај­че­сти­те слу­чаи на зло­у­по­тре­ба на лич­ни­те по­да­то­ци е соз­да­ва­ње­то лаж­ни про­фи­ли на ин­тер­нет-пор­та­ли­те, пре­ку кои кре­а­то­ри­те на овие лаж­ни про­фи­ли ко­му­ни­ци­ра­ат со дру­ги ли­ца прет­ста­ву­вај­ќи се во име­то на за­сег­на­то­то ли­це. Во из­ми­на­ти­от пер­и­од Ди­рек­ци­ја­та по­ста­пу­ва­ше по не­кол­ку ва­кви прет­ста­вки, за лаж­ни про­фи­ли на поз­на­ти лич­но­сти од Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја. Овие про­фи­ли беа отво­ре­ни на пор­та­ли што не се ре­ги­стри­ра­ни во на­ша­та др­жа­ва и кои не пот­па­ѓа­ат под на­ше­то за­ко­но­дав­ство, но, се­пак, Ди­рек­ци­ја­та ка­ко ор­ган што ги шти­ти при­ват­но­ста и лич­ни­те по­да­то­ци на гра­ѓа­ни­те, ста­пи во кон­такт со ти­мо­ви­те за под­др­шка на овие пор­та­ли и про­фи­ли­те беа от­стра­не­ти од нив­ни­те ин­тер­нет-стра­ни­ци – ве­лат од Ди­рек­ци­ја­та за за­шти­та на лич­ни­те по­да­то­ци.

Кај нас е најче­ста компју­тер­ска­та из­ма­ма

Тер­ми­нот „краж­ба на иден­ти­тет“ не по­стои во Кри­вич­ни­от за­ко­ник на РМ, но по­стои член 149 – „Зло­у­по­тре­ба на лич­ни­те по­да­то­ци“ со кој е оп­фа­тен и ре­гу­ли­ран. За под­не­су­ва­ње кри­вич­на при­ја­ва по овој член по­ста­пу­ва Ми­ни­стерс­тво­то за вна­треш­ни ра­бо­ти.  Жр­тви­те од краж­ба на иден­ти­тет, од­нос­но ли­ца­та, чи­и­што лич­ни по­да­то­ци се зло­у­по­тре­бе­ни, мо­жат да пре­тр­пат нај­раз­лич­ни пос­ле­ди­ци и за­гу­би, ка­ко на при­мер огром­на ма­те­ри­јал­на ште­та или ко­ри­сте­ње на нив­ни­от иден­ти­тет за кри­ми­нал­ни актив­но­сти од дру­ги ли­ца.

За­ко­нот за за­шти­та на лич­ни­те по­да­то­ци ги за­шти­ту­ва са­мо пра­ва­та на фи­зич­ки ли­ца, зна­чи на се­кој гра­ѓа­нин, до­де­ка прав­ни­те ли­ца не­ма­ат пра­во на при­ват­ност. По­ве­ќе­то кри­вич­ни де­ла по член 149 од на­ши­от Кри­ви­чен за­ко­ник одат во кри­вич­на­та при­ја­ва, за­ед­но со уште не­кол­ку дру­ги – за из­ма­ма (член 247), за комп­ју­тер­ска из­ма­ма (член 251-б), лаж­ни пла­теж­ни кар­тич­ки (член 271) итн.

Спо­ред по­да­то­ци­те на МВР, во из­ми­на­ти­от пер­и­од, од­нос­но во те­кот на 2012 го­ди­на, за зло­у­по­тре­ба на лич­ни по­да­то­ци се откри­е­ни вкуп­но 12 де­ла и се под­не­се­ни 13 кри­вич­ни при­ја­ви, а за ко­ри­сте­ње лаж­ни пла­теж­ни кар­тич­ки се ре­ги­стри­ра­ни че­ти­ри слу­чаи и се под­не­се­ни 12 кри­вич­ни при­ја­ви. За из­ма­ма и за комп­ју­тер­ска из­ма­ма се еви­ден­ти­ра­ни вкуп­но 578 слу­чаи со 535 кри­вич­ни при­ја­ви. Во 2013 го­ди­на бро­јот на кри­вич­ни при­ја­ви за зло­у­по­тре­ба на лич­ни по­да­то­ци оста­ну­ва не­про­ме­нет, до­де­ка зго­ле­ме­на е број­ка­та на слу­чаи за зло­у­по­тре­ба на лич­ни­те по­да­то­ци на 26. Во од­нос на при­ја­ви­те за ко­ри­сте­ње лаж­ни пла­теж­ни кар­тич­ки ста­ти­сти­ка­та по­ка­жу­ва де­ка во 2013 го­ди­на има на­ма­лу­ва­ње на бро­јот на слу­чаи, за­бе­ле­жа­ни се две де­ла со осум кри­вич­ни при­ја­ви, но е зго­ле­мен бро­јот на из­ма­ми и на комп­ју­тер­ски из­ма­ми – 739 де­ла со 689 под­не­се­ни кри­вич­ни при­ја­ви. За 2014 го­ди­на не до­бив­ме по­да­то­ци од МВР, ве­лат по­треб­на е ед­на не­де­ла за да би­дат до­ста­ве­ни.

Вни­ма­вајте ка­де го да­ва­те ма­тич­ни­от број

Че­сто до­би­ва­те по­ра­ка де­ка сте сре­ќен до­бит­ник на не­ко­ја ло­та­ри­ја од странс­тво, при­јат­но сте из­не­на­де­ни, но, ве­ру­вај­те, ста­ну­ва збор за из­ма­ма. Ви ба­ра­ат да ги ис­пра­ти­те сво­и­те лич­ни по­да­то­ци, од­нос­но ко­пи­ја од па­со­шот или од во­зач­ка­та доз­во­ла, адре­са, број на те­ле­фон и сме­тка на ко­ја би мо­же­ла да се уп­ла­ти на­гра­да­та. Ги ри­зи­ку­ва­те сво­и­те по­да­то­ци, а, од дру­га­та стра­на, пак, има­те из­мам­ни­ци, кои ви ба­ра­ат не­ка­ква уп­ла­та за да ви ја исп­ла­тат до­би­вка­та, за по­доц­на, се­ка­ко, да ис­чез­нат. Нај­те­шко е да им се вле­зе во тра­га за­тоа што рас­по­ла­га­ат со го­лем број лаж­ни лич­ни по­да­то­ци. А ва­ши­те по­да­то­ци, кои сте ги ис­пра­ти­ле, мо­жат да се иско­ри­стат за пра­ве­ње фал­си­фи­ку­ва­ни до­ку­мен­ти. Од­нос­но, да ви го укра­дат иден­ти­те­тот.

Имај­ќи пред­вид де­ка во Ма­ке­до­ни­ја е зго­ле­мен трен­дот на тр­го­ви­ја пре­ку ин­тер­нет и се отво­ра­ат е-про­дав­ни­ци за таа цел, гра­ѓа­ни­те тре­ба да би­дат вни­ма­тел­ни би­деј­ќи лич­ни­те по­да­то­ци оста­ве­ни при ку­пу­ва­ње пре­ку ва­кви про­дав­ни­ци мо­же да би­дат зло­у­по­тре­бе­ни за­тоа што тие не се се­ко­гаш сме­сте­ни на сер­ве­ри во Ма­ке­до­ни­ја. Мал е бро­јот на поп­ла­ки што Ди­рек­ци­ја­та за за­шти­та на лич­ни­те по­да­то­ци ги до­би­ла во из­ми­на­ти­те две го­ди­ни, а се од­не­су­ва­ат на зло­у­по­тре­ба на лич­ни по­да­то­ци при ку­пу­ва­ње пре­ку ин­тер­нет.

Од та­му наг­ла­су­ва­ат де­ка е нај­о­пас­но да се да­ва ЕМБГ та­му ка­де што не е по­треб­но за утвр­ду­ва­ње на иден­ти­те­тот.

– ЕМБГ е по­себ­на ка­те­го­ри­ја лич­ни по­да­то­ци и е ре­гу­ли­ран со член 8 од За­ко­нот за за­шти­та на лич­ни­те по­да­то­ци. Ма­тич­ни­от број на гра­ѓа­ни­нот е ин­ди­ви­ду­ал­на и не­по­втор­ли­ва оз­на­ка на иден­ти­фи­ка­ци­ски­те по­да­то­ци и мо­же да се обра­бо­ту­ва са­мо врз ос­но­ва на прет­ход­на сог­лас­ност на гра­ѓа­ни­нот или под ус­ло­ви утвр­де­ни со за­кон. Пре­ку ма­тич­ни­от број лес­но мо­же да би­де по­вре­де­на при­ват­но­ста на се­кој гра­ѓа­нин, за­тоа тре­ба да се вни­ма­ва ко­га и за ко­ја цел се да­ва. Тоа е об­вр­ска на се­кој гра­ѓа­нин – ве­лат од Ди­рек­ци­ја­та.

Исто та­ка, Ди­рек­ци­ја­та за за­шти­та на лич­ни­те по­да­то­ци е над­леж­на да вр­ши над­зор над за­ко­ни­то­ста на обра­бо­тка­та на лич­ни­те по­да­то­ци по­ра­ди по­сто­е­ње­то ре­ал­на мож­ност за зло­у­по­тре­би од стра­на на кон­тро­ло­ри­те, од­нос­но тие суб­је­кти што има­ат за­кон­ско пра­во и ов­ла­сту­ва­ње да рас­по­ла­га­ат со лич­ни по­да­то­ци (фир­ми, ком­па­нии, ин­сти­ту­ции, др­жав­ни ор­га­ни) и кои во­дат еле­ктрон­ски ба­зи на по­да­то­ци. Во сог­лас­ност со За­ко­нот за за­шти­та на лич­ни­те по­да­то­ци, тие има­ат об­вр­ски за при­ме­на на со­од­вет­ни тех­нич­ки и ор­га­ни­за­ци­ски мер­ки за тај­ност на обра­бо­тка­та на лич­ни­те по­да­то­ци.

Слу­ча­и­те ко­га гра­ѓа­ни­те се сом­не­ва­ат во за­ко­ни­то­ста на обра­бо­тка­та на лич­ни­те по­да­то­ци ги при­ја­ву­ва­ат во ДЗЛП, а Ди­рек­ци­ја­та по­ста­пу­ва не­по­сред­но и ефе­ктив­но во на­со­ка на утвр­ду­ва­ње зло­у­по­тре­ба и мо­же да из­вр­ши во­нре­ден инс­пек­ци­ски над­зор во ин­сти­ту­ци­ја­та за ко­ја е ста­са­на прет­ста­вка­та. При обра­бо­ту­ва­ње на ма­тич­ни­от број на гра­ѓа­ни­нот, кон­тро­ло­рот има об­вр­ска се­ко­гаш да вни­ма­ва да не би­де не­по­треб­но вид­лив, пе­ча­тен или пре­зе­мен од збир­ка на лич­ни по­да­то­ци. Ако, пак, се утвр­ди де­ка кон­тро­ло­рот го по­вре­дил пра­во­то на за­шти­та, то­гаш тоа ли­це тре­ба да пла­ти гло­ба од не­кол­ку ил­ја­ди евра.

Се­пак, освен кај кон­тро­ло­ри­те, по­треб­но e и кај ма­ке­дон­ски­те гра­ѓа­ни да се зго­ле­ми јав­на­та свест и да се не­гу­ва пра­во­то на при­ват­ност и на за­шти­та на лич­ни­те по­да­то­ци.Тре­ба да би­де­ме свес­ни за мож­ни­те зло­у­по­тре­би би­деј­ќи, освен пра­во на за­шти­та, има­ме и об­вр­ска да ги чу­ва­ме лич­ни­те ин­фор­ма­ции.

(Пишува: Јана Јосифовска
Текст објавен во 118. број на неделникот „Република“, 5.12.2014)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.