Манчевски: Jас сум режисер, не сум психиjатар или пластичен хирург

За­вр­на ли или уште сме „Пред дож­дот“?
Ман­чев­ски: Ка­ко за ко­го. „Пред дож­дот“ е за по­е­дин­ци, а не за гру­пи, за оп­штес­тва или за на­ции. Тој збо­ру­ва за лу­ѓе, чес­ни лу­ѓе, фа­те­ни во ча­та­лот на исто­ри­ја­та.

Гле­дај­ќи го од вре­мен­ски ас­пект, 20 го­ди­ни по­тоа, што би про­ме­ни­ле во фил­мот? Ако го гле­да­ме ка­ко ед­на умет­нич­ка реф­ле­кси­ја на оп­штес­тво­то, ка­ко би изг­ле­дал се­гаш­ни­от „Пред дож­дот“? За „Њу­јорк тајмс“ во 1995 го­ди­на, по­со­чу­ва­те де­ка фил­мот не е до­ку­мен­та­рен , а си­те про­ме­ни во земјата се на­пра­ве­ни по не­на­си­лен пат.
Ман­чев­ски: Не би ме­ну­вал ап­со­лут­но ни­што во „Пред дож­дот“. Мо­же­би би ко­ри­ги­рал не­кои сит­ни тех­нич­ки де­та­ли, кои беа ре­зул­тат на ни­зок бу­џет. Во се­кој слу­чај, тоа би би­ле сит­ни­ци. Да, мно­гу че­сто по­вто­ру­вам де­ка „Пред дож­дот“ не е до­ку­мен­та­рен филм. Ни­е­ден од мо­и­те фил­мо­ви не се за­ни­ма­ва иск­лу­чи­тел­но со до­ку­мен­ти­ра­ње на фа­кти­те или со оп­штес­твен ди­ја­лог – мо­и­те фил­мо­ви најм­но­гу се за­ни­ма­ва­ат со лу­ѓе, со нив­ни­те ра­до­сти и та­ги, со нив­ни­те раз­мис­лу­ва­ња и чув­ства, со уни­вер­зал­ни проб­ле­ми; се за­ни­ма­ва­ат и со фи­ло­зо­фи­ја на естет­ски на­чин. Ку­тра е таа умет­ност што се све­ду­ва са­мо на до­ку­мен­ти­ра­ње на фа­ктич­ки­те со­стој­би или, уште по­ло­шо – на слу­гу­ва­ње на не­чии по­ли­тич­ки или пси­хи­ја­три­ски по­тре­би. До­ку­мен­ти­ра­ње на фа­кти­те е ра­бо­та на но­ви­на­ри, исто­ри­ча­ри, пуб­ли­ци­сти, со­ци­о­ло­зи, ан­тро­по­ло­зи или на про­па­ган­ди­сти.

Во на­ша­та за­ед­ни­ца, во це­ли­на, по­стои ед­на вул­гар­на по­тре­ба умет­но­ста, и осо­бе­но фил­мот, да ги ле­ку­ва комп­ле­кси­те на ин­фе­ри­ор­ност на гле­да­чот. Мис­лам де­ка тоа, кол­ку и да го са­ка ду­ри и са­ми­от умет­ник, не е мож­но. Ако не­кој има проб­лем со сли­ка­та за се­бе и ако са­ка таа сли­ка да се по­пра­ви со про­па­ган­ди­стич­ки ме­то­ди ме­сто да се за­ни­ма­ва со ре­ша­ва­ње­то на ви­стин­ски­от проб­лем, тој не­кој уште по­ве­ќе ќе заг­ла­ви во проб­лем за кој тре­ба пси­хи­ја­тар. Јас сум ре­жи­сер, не сум пси­хи­ја­тар или пла­сти­чен хи­рург. Мо­рин Да­уд од „Њу­јорк тајмс“ тоа од­лич­но го об­јас­ну­ва: „Не е цел­та на умет­но­ста да ка­же: ’Ти си во пра­во’, ту­ку: ’Раз­мис­ли!’“

Од то­гаш до се­га има­ше не­кол­ку на­силс­тва во Ма­ке­до­ни­ја. Кол­ку над­вор е из­ме­не­та пер­цеп­ци­ја­та за Ма­ке­до­ни­ја од „Пред дож­дот“ до се­га?
Ман­чев­ски: Не би зна­ел да ви ка­жам. Не се за­ни­ма­вам со тоа. И мис­лам де­ка ние во Ма­ке­до­ни­ја прем­но­гу се за­ни­ма­ва­ме со тоа што има­ат дру­ги­те да ка­жат, а пре­мал­ку со тоа ка­ко, на­ви­сти­на, жи­ве­е­ме и ка­ко се од­не­су­ва­ме ед­ни кон дру­ги и што пра­ви­ме за да ни би­де по­у­ба­во.

На 20-го­диш­ни­на­та, мо­же ли на „Дож­дот“ да гле­да­ме ка­ко на ЕУ, на НАТО, на Ма­ке­до­ни­ја ед­на­ква во све­тот? Ка­ко Ви изг­ле­да це­ла­та оваа гол­го­та на ма­ке­дон­ско­то приз­на­ва­ње? Го „уби­вте“ ли за­тоа Кор­то Мал­те­зе во „Пра­ши­на“?
Ман­чев­ски: Ме­не по­ве­ќе ме ин­те­ре­си­ра­ат фа­ктич­ки­те и пра­ктич­ни ра­бо­ти, кои се одраз на ци­ви­ли­за­ци­ско ни­во. Од нив за­ви­си ква­ли­те­тот на жи­во­тот. Мно­гу ми е по­важ­но да­ли е за­га­ден воз­ду­хот во Скоп­је, да­ли има ме­сто за пе­ша­ци на тро­то­а­рот и да­ли е ко­рум­пи­ран су­дот ко­га ме су­ди, одо­што тоа што има да ка­же не­кој би­ро­крат во Бри­сел или во Ва­шин­гтон. Са­ми си го пра­ви­ме жи­во­тот до­бар или лош и не тре­ба да се кри­е­ме зад поп­ла­ку­ва­ње и глу­ме­ње жр­тва. Ма­ке­до­ни­ја е ед­на­ква со све­тот во мно­гу не­шта. Во не­кои ра­бо­ти е по­до­бра, во не­кои по­ло­ша. Не би се за­ни­ма­вал тол­ку со дру­ги­те, ту­ку би пог­лед­нал ка­ко са­ми­те си го пра­ви­ме жи­во­тот.

Кол­ку ед­но ос­по­ру­ва­ње на на­ци­о­нал­ни­те ко­ре­ни, на искон­ско­то, Ве на­вре­ду­ва ка­ко умет­ник?
Ман­чев­ски: Ме на­вре­ду­ва ка­ко чо­век, а не ка­ко умет­ник. За тоа имам јав­но збо­ру­ва­но по­ве­ќе па­ти. Од­бив да одам на це­ре­мо­ни­ја­та на до­де­лу­ва­ње на на­гра­ди­те „Оскар“ за­тоа што Ма­ке­до­ни­ја тре­ба­ше да би­де нај­а­ве­на ка­ко ФИРОМ. Го пов­ле­ков мо­јот филм од фе­сти­вал на ЕУ за­тоа што тие ин­си­сти­раа на на­вред­ли­во­то име ФИРОМ (а друг наш автор под­го­тве­но втр­ча на мо­е­то ме­сто). Пре­циз­но и остро ги по­јас­нив исто­ри­ски­те фа­кти за не­ин­фор­ми­ра­на­та пуб­ли­ка во големо интервју за грч­ки­от вес­ник „Еле­фте­ро­ти­пи­ја“. Од дру­га стра­на, глу­ме­ње жр­тва (ду­ри и ко­га си на­ви­сти­на жр­тва) не е од го­ле­ма пол­за. Тре­ба да се дејс­тву­ва, а не да се пла­че.

Кол­ку се­то тоа има или би има­ло уло­га во ма­ке­дон­ско­то оп­штес­тво; и на по­ле­то на ме­ѓу­ет­нич­ки­те од­но­си, на умет­но­ста, и во­оп­што, еко­но­ми­ја­та, ар­хи­те­кту­ра­та, мен­тал­но­то здрав­је…
Ман­чев­ски: Да, до­бро би би­ло Ма­ке­до­ни­ја да би­де дел од по­го­ле­ма за­ед­ни­ца, да има по­го­лем и по­рам­но­пра­вен про­ток на идеи, лу­ѓе и на ка­пи­тал. Ама, не за­бо­ра­вај­те де­ка Ма­ке­до­ни­ја ве­ќе е дел од по­го­ле­ма­та за­ед­ни­ца, а ние тоа не го пол­зу­ва­ме до крај. Ау­ти­стич­но си гле­да­ме во па­по­кот, ме­сто да соз­да­ва­ме свет­ски ква­ли­тет. „Пред дож­дот“ не са­мо што учес­тву­ва­ше на свет­ско пр­венс­тво, ту­ку и по­бе­ди (во Ве­не­ци­ја). Би са­кал да ви­дам по­ве­ќе та­кви ре­зул­та­ти, одо­што за­до­во­лу­ва­ње со „до­бро е за на­ши ус­ло­ви“ и ме­сте­ње ре­зул­та­ти пред до­маш­на­та пуб­ли­ка.

Се чи­ни се мно­жат ма­ке­дон­ски фил­мо­ви, но кол­ку ма­ке­дон­ска­та ки­не­ма­то­гра­фи­ја го по­го­ду­ва нер­вот на „за­пад­на­та пуб­ли­ка“? По­тре­бен ли е (и ка­ко ли са­мо би изг­ле­дал) ма­ке­дон­ски Ајрон­мен или не­ко­ја вер­зи­ја на ма­ке­дон­ски „Ма­мур­лак“?
Ман­чев­ски: Ма­ке­до­ни­ја, ка­ко и по­ве­ќе­то европ­ски и свет­ски зем­ји, не­ма го­лем по­тен­ци­јал за свет­ски ко­мер­ци­јал­ни фил­мо­ви, ама ни­кој не ни бра­ни да пра­ви­ме до­бри фил­мо­ви. Не е тол­ку важ­на те­ма­та – важ­но е ка­ко е на­пра­ве­на. И на најб­ла­го­род­на и нај­ин­те­рес­на те­ма мо­же­те да на­пра­ви­те лош филм, ка­ко што ге­ни­јал­ни­от автор ќе на­пра­ви го­ле­мо де­ло и од ба­на­лен мо­мент. Мис­лам де­ка моќ­ни­ци­те во кул­ту­ра­та и во оп­штес­тво­то тре­ба да сти­му­ли­ра­ат ква­ли­тет­на кул­ту­ра, а не да сти­му­ли­ра­ат са­мо одре­де­ни те­ми, за­тоа што тоа е прес­ли­ку­ва­ње на не­ус­пеш­на­та ма­три­ца од вре­ме­то на ко­му­низ­мот. Не ни тре­ба нов со­цре­а­ли­зам.

(Разговараше: Наум Стоилковски
Текст објавен во 115. број на неделникот „Република“, 14.11.2014)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.