Читаност што „одзема“ туѓи животи: Самоубиство – „да“ или „не“ за медиумска покриеност

22 ју­ли 2014 го­ди­на – двој­но убис­тво и са­мо­у­бис­тво, 30 ју­ли 2014 – же­на се са­мо­у­би во цен­та­рот на Скоп­је, 6 август 2014 – маж се са­мо­у­би во Кар­пош, 13 август 2014  – ти­неј­џер­ка се са­мо­у­би во Ки­се­ла Во­да… Ова се са­мо­у­бис­тва­та во Скоп­је за са­мо еден ме­сец. Ед­но пов­ле­ку­ва дру­го, еден се охра­бру­ва од друг… Ста­ну­ва  ве­риж­на „игра“. Во Ма­ке­до­ни­ја се слу­чи двој­но­то убис­тво и са­мо­у­бис­тво, след­ни­от ден исто­то се слу­чи и во со­сед­на Ал­ба­ни­ја. На­ред­ни­от ден пак, во Ал­ба­ни­ја уште ед­но убис­тво со са­мо­у­бис­тво – не­воз­вра­те­на љу­бов, не­верс­тво – при­чи­ни­те исти или слич­ни.

Ме­ди­у­ми­те се пред кр­стос­ни­ца. Да се оди ли по па­тот што но­си чи­та­ност? Екск­лу­зив­ни сним­ки од ме­сто­то, фо­то­гра­фии од уби­е­цот, уби­е­ни­те, са­мо­у­би­е­цот, де­та­ли за на­чи­нот на од­зе­ма­ње на жи­вот, при­чи­ни­те по­ра­ди кои по­сег­нал врз сопс­тве­ни­от жи­во… Тоа но­си мно­гу чи­та­ност и по­се­ти на веб-стра­ни­ци­те. Лу­ѓе­то са­ка­ат да ја слуш­нат ту­ѓа­та ма­ка, да ви­дат де­ка и друг има проб­ле­ми ка­ко нив… На дру­га­та стра­на од кр­стос­ни­ца­та стои етич­ки­от ко­декс. Тре­ба ли да се из­ве­сту­ва, да се ка­жу­ва­ат де­та­ли за на­чи­нот и за при­чи­ни­те за по­сег­ну­ва­ње по сопс­тве­ни­от жи­вот, ка­кви пос­ле­ди­ци ќе пре­диз­ви­ка тоа…

Са­мо­у­бис­тва спо­ред мо­ти­вот   2012       2013 

Нерв­но рас­тројс­тво                           62    31
Се­меј­ни ка­ра­ни­ци                               7    9
Љу­бов­нипроб­ле­ми                                   1    3
Бо­лест                                             22    18
Дру­го                                               82    93

Сѐ по­че­сто се оди по пр­ви­от пат – чи­та­ност и по­се­ти. „Ова се уби­е­ни­те де­вој­ки“, „Ова е де­вој­ка­та што си го од­зе­де жи­во­тот“ се нас­ло­ви­те што но­сат мно­гу отво­ра­ња на ве­ста и по­се­те­ност. Не­мо­рал­но, не­е­тич­ки, но ко­рис­но… Ба­рем та­ка гле­да­ат на тоа по­ве­ќе­то ме­ди­у­ми. Но да­ли не­кој раз­мис­лу­ва ка­де во­ди тоа?!

Ста­ти­сти­ка­та ве­ли де­ка ми­на­та­та го­ди­на се са­мо­у­би­ле 170 ли­ца, што е ре­чи­си иден­тич­но со 2012 го­ди­на, ко­га се са­мо­у­би­ле 172 ли­ца. Но за­тоа, пак, мно­гу по­ве­ќе од 2011 го­ди­на, ко­га таа број­ка из­не­су­ва 128. Во 2010 го­ди­на се са­мо­у­би­ле 122 ли­ца, што е дра­сти­чен пад од 2009 го­ди­на, ко­га по сво­јот жи­вот по­сег­на­ле 167 ли­ца. Нај­го­лем број са­мо­у­бис­тва во пос­лед­ни­те 20 го­ди­ни се ре­ги­стри­ра­ни во 2004 го­ди­на  – 179.

Од 170 ли­ца што си го од­зе­ле жи­во­тот во 2013 го­ди­на 136 се ма­жи, 34 же­ни. Ре­ги­стри­ра­но е ед­но са­мо­у­бис­тво на во­зраст од пет до 14 го­ди­ни. Нај­ви­со­ка е број­ка­та на са­мо­у­бис­тва на во­зраст по­ви­со­ка од 65 го­ди­ни – 32 ма­жи и 17 же­ни. На во­зраст од 25 до 34 го­ди­ни се са­мо­у­би­ле 29 ма­жи и пет же­ни.

 Иден­ти­фи­ка­ци­ја со поз­на­ти­те лич­но­сти

Де­ка е зго­ле­мен бро­јот на са­мо­у­бис­тва збо­ру­ва и со­ци­о­ло­гот Тат­ја­на Сто­ја­нов­ска – Ива­но­ва.

– Тоа е ед­на од спе­ци­фи­ка­ци­и­те што се ја­ву­ва во пос­лед­но вре­ме и е еден вид прес­ли­ку­ва­ње од све­тот. Са­ми­от про­цес на ано­ми­ја што се слу­чу­ва, оту­ѓе­но­ста кај лу­ѓе­то и со­вре­ме­ни­те тен­ден­ции на­мет­ну­ва­ат ед­ни по­и­на­кви стан­дар­ди на ур­ба­но жи­ве­е­ње, кои не со­од­вет­ству­ва­ат со ма­ке­дон­ски­те тра­ди­ци­о­нал­ни стан­дар­ди на жи­ве­е­ње. Лу­ѓе­то не мо­жеј­ќи да се со­о­чат со ре­ал­но­ста, се ре­ша­ва­ат на чи­нот на са­мо­у­бис­тво ка­ко на еден вид крај­на ин­стан­ци­ја – ве­ли со­ци­о­ло­гот.

Таа го ко­мен­ти­ра вли­ја­ни­е­то на ма­сов­ни­те ме­ди­у­ми­те, ка­ко  еден го­лем фа­ктор на со­ци­ја­ли­за­ци­ја. Ве­ли де­ка во ера­та на ма­сов­на­та ко­му­ни­ка­ци­ја во ко­ја жи­ве­е­ме, со­се­ма е нор­мал­но зго­ле­ме­но­то вли­ја­ние на тие ме­ди­у­ми. Се­кое де­те во сво­ја­та со­ба има те­ле­ви­зор, а ту­ка се и ин­тер­не­тот, ви­де­о­и­гри­те, ко­му­ни­ка­ци­ја­та на „Фејс­бук“, кои вли­ја­ат врз зго­ле­ме­ни­от про­цент на оп­штес­тве­ни де­ви­ја­ции.

– Са­мо­у­бис­тво­то е са­мо еден вид оп­штес­тве­на де­ви­ја­ци­ја. Има не­кол­ку мо­мен­ти на по­вр­за­но­ста на мас­ме­ди­у­ми­те и на оп­штес­тве­ни­те де­ви­ја­ции, поч­ну­вај­ќи од са­ми­от про­цес на на­силс­тво и на агре­си­ја, а са­мо­у­бис­тво­то е на­силс­тво и агре­си­ја врз са­ми­от се­бе. Има зна­чај­ни со­ци­о­ло­шки ас­пе­кти што вли­ја­ат, ја пра­ват по­вр­за­но­ста ме­ѓу мас­ме­ди­у­ми­те и са­мо­у­бис­тва­та. Пр­во тоа се мо­де­ли на иден­ти­фи­ка­ци­ја и на ими­та­ци­ја. Има­те са­мо­у­бис­тва на зна­чај­ни лич­но­сти, кои би­ле не­чии мо­дел на иден­ти­фи­ка­ци­ја и на ими­та­ци­ја. Са­ма­та лич­ност се иден­ти­фи­ку­ва­ла со на­чи­нот на од­не­су­ва­ње, со ка­ра­кте­рот, со на­чи­нот на жи­ве­е­ње на одре­де­на поз­на­та лич­ност, ко­ја во јав­но­ста е поз­на­та и приз­на­та (спор­ти­сти, акте­ри, пе­ја­чи…). Дел од лу­ѓе­то се пре­поз­на­ва­ат во нив и поч­ну­ва­ат да ги ими­ти­ра­ат, ду­ри не­ко­гаш и не­свес­но го пра­ват тоа – об­јас­ну­ва Сто­ја­нов­ска-Ива­но­ва.

Да­ли и ка­ко да се из­ве­сту­ва за са­мо­у­бис­тва е те­ма што се отво­ра че­сто, осо­бе­но ко­га на тој че­кор се ре­ши­ла не­ко­ја поз­на­та лич­ност. Та­ков е слу­ча­јот и со са­мо­у­бис­тво­то на Ро­бин Ви­ли­јамс. Поз­на­та, ус­пеш­на лич­ност, ко­ја би­ла на ви­со­ко ска­ли­ло во оп­штес­тво­то, чо­век што за­ра­бо­ту­вал мно­гу се ре­ша­ва на са­мо­у­бис­тво. Ко­ја е по­ра­ка­та што ја до­би­ва­ат лу­ѓе­то, осо­бе­но, ка­ко што ве­ли со­ци­о­ло­гот, ла­бил­ни­те лич­но­сти?!  Пуб­ли­ци­те­тотшто го до­би не­го­ви­от по­тег мо­же да ги пот­тик­не на по­греш­ни раз­мис­лу­ва­ња не­го­ви­те обо­жа­ва­те­ли.

Ин­тер­не­тот ка­ко мо­ќен фа­ктор

Пси­хи­ја­три­те ве­лат де­ка им­пул­сив­но­ста мо­же да би­де клу­чен фа­ктор во до­не­су­ва­ње­то од­лу­ка не­кој да си го од­зе­ме жи­во­тот. Им­пул­сив­ни­те лич­но­сти зак­лу­чу­ва­ат де­ка са­мо­у­бис­тво­то е единс­тве­но­то ре­ше­ние за проб­ле­ми­те, при­тоа не раз­мис­лу­вај­ќи за пос­ле­ди­ци­те. Лу­ѓе­то што се за­вис­ни од под­др­шка­та и од вни­ма­ние на дру­ги­те лу­ѓе, се скло­ни кон са­мо­у­бис­тва тојмо­мент ко­га ќе по­чув­ству­ва­ат де­ка не го до­би­ва­ат по­треб­но­то вни­ма­ние. Се слу­чу­ва да по­сег­нат по сво­јот жи­вот и тие што се не­среќ­ни во љу­бо­вта, лу­ѓе штобо­ле­ду­ва­ат од те­шки, не­из­леч­ли­ви бо­ле­сти, ал­ко­хо­ли­ча­ри и пе­си­ми­сти. Сто­ја­нов­ска-Ива­но­ва ги ко­мен­ти­ра че­сти­те убис­тва и са­мо­у­бис­тва ка­де што во фо­ку­сот е љу­бо­вта, не­ос­тва­ре­на, не­ре­а­ли­зи­ра­на вр­ска. Пред не­кол­ку ме­се­ци во скоп­ска­та на­сел­ба Но­во Ли­си­че маж ја уби сво­ја­та по­ра­неш­на де­вој­ка, по­ра­ди тоа што таа ја пре­ки­на­ла нив­на­та вр­ска, по што се са­мо­у­би. Два ме­се­ца по­доц­на во скоп­ски Ае­ро­дром се слу­чи сли­чен не­мил на­стан – маж ја уби де­вој­ка­та и неј­зи­на­та се­стра, по што се са­мо­у­би. При­чи­на – не са­ка­ла да се ома­жи за не­го.

– Во пос­лед­но вре­ме има­ме не­кол­ку та­кви убис­тва со са­мо­у­бис­тво. Се уби­ва парт­нер­ка­та, и се од­зе­ма сопс­тве­ни­от жи­вот. Се ра­бо­ти за не­мож­ност да се со­о­чи со за­гу­ба­та на не­ко­ја лич­ност и се ре­ша­ва да се ели­ми­ни­ра и се­бе и неа. Тоа по­ра­но бе­ше по­ре­тко, иа­ко и во со­вре­ме­ни­те оп­штес­тва има та­кви слу­чаи. Че­сто има слу­чаи ка­де што во све­тот поз­на­ти лич­но­сти го на­пра­ви­ле тоа. Та­ква­та вест мо­же да вли­јае на одре­де­ни лич­но­сти да го на­пра­ват исто­то – ко­мен­ти­ра со­ци­о­ло­гот.

Ако пр­ви­от ме­тод бе­ше иден­ти­фи­ка­ци­ја и ими­та­ци­ја, вто­ри­от ме­тод, спо­ред Сто­ја­нов­ска-Ива­но­ва е ин­дук­ци­ја­та, од­нос­но пре­не­су­ва­ње­то. Ако во мо­мен­тот ка­ко удар­на вест се при­ка­жу­ва не­чие са­мо­у­бис­тво или убис­тво и са­мо­у­бис­тво, при­чи­ни­те за нив­но­то са­мо­у­бис­тво и на­чи­нот на кој го на­пра­ви­ле тоа, чи­нот се пре­не­су­ва кај лич­но­сти­те, кои, мо­же­би, се по­ла­бил­ни, со не­до­о­фор­мен ка­ра­ктер и мо­же да вли­јае и тие да го на­пра­ват тоа.

– Тоа го има­те и во европ­ски­те со­ци­о­ло­шки ис­пи­ту­ва­ња. Тоа е најс­пе­ци­фич­на де­ви­ја­ци­ја за­тоа што мно­гу те­шко мо­же да се утвр­дат ре­ал­ни­те при­чи­ни за са­мо­у­бис­тво. Не­кои оста­ва­ат пис­ма, но мно­гу­ми­на не. Од на­пра­ве­ни­те истра­жу­ва­ња на тие оста­ве­ни до­ка­зи е утвр­де­но де­ка врз бро­јот на са­мо­у­бис­тва има вли­ја­ние и са­ма­та об­ја­ве­на вест, осо­бе­но на ин­тер­нет, ка­ко мо­ќен фа­ктор. Има и са­мо­у­бис­тва пред по­ста­ве­на ка­ме­ра, има ви­деа од тие са­мо­у­бис­тва што вли­ја­ат осо­бе­но кај ти­неј­џе­ри­те. Тоа е мо­мент и на ин­дук­ци­ја и на иден­ти­фи­ка­ци­ја и на ими­та­ци­ја – до­да­ва на­ша­та со­го­вор­нич­ка.

Си­те не­га­тив­ни ком­по­нен­ти, при­ка­жу­ва­ње­то на агре­си­ја и на­силс­тво, наг­ла­су­ва­ње­то на на­чи­нот е ин­ди­рект­но при­ка­жу­ва­ње ка­ко да го на­пра­ват тоа. Со­ци­о­ло­зи­те не­го­ду­ва­ат што кај нас не­га­тив­на­та вест е удар­на вест. Ка­ко да сме глад­ни за од­маз­да, да слуш­не­ме де­ка не­ко­му не­што ло­шо му се слу­чу­ва. Тоа е да­ле­ку од мо­рал­но­то и од етич­но­то.

–Ни­ко­гаш не се поч­ну­ва со по­зи­тив­на вест. Се­ко­гаш не­га­тив­но­то е по­го­ле­ма вест од по­зи­тив­но­то. Не са­мо кај нас, и во све­тот. Тој етич­ки ко­декс мо­ра да се по­чи­ту­ва. Осо­бе­но во др­жа­ви во кои има кри­за на вред­но­сти, се бо­ле­ду­ва од тран­зи­ци­ја, не­ма етаб­ли­ра­ни мо­рал­ни нор­ми што со­од­вет­ству­ва­ат на со­вре­ме­ни­е­то, има ва­ку­ум на вред­но­сти и еро­зи­ја на мо­ра­лот, та­кви­те не­га­тив­ни ве­сти при­до­не­су­ва­ат за со­цио-па­то­ло­шки по­ја­ви, ме­ѓу кои и са­мо­у­бис­тво­то. Ако поч­ну­ва­те со пет ве­сти за са­мо­у­бис­тво, убис­тво, не­за­до­волс­тво, си­ро­ма­шти­ја, на не­кој на­чин не ја пот­тик­ну­ва­те на­деж­та, ту­ку вли­ја­е­те на пер­цеп­ци­ја де­ка сѐ е не­га­тив­но – ве­ли Сто­ја­нов­ска-Ива­но­ва.

 Вер­те­ров син­дром – ед­но са­мо­у­бис­тво вле­че но­ви са­мо­у­бис­тва

Вли­ја­ни­е­то на мас­ме­ди­у­ми­те врз зго­ле­му­ва­ње на бро­јот на са­мо­у­бис­тва бе­ше те­ма на ди­ску­си­ја по при­ка­жу­ва­ње­то на на­уч­но-фан­та­стич­ни­от филм „Ава­тар“, сни­мен во три­ди­мен­зи­о­нал­на вер­зи­ја.  То­гаш 17-го­диш­ни­от Шве­ѓа­нец Ивор Хил, отка­ко го изг­ле­дал фил­мот, се ре­шил на са­мо­у­бис­тво. Дру­го мом­че, пак, Мајк, на ин­тер­нет го нај­а­ви сво­е­то са­мо­у­бис­тво:

– По фил­мот ве­ќе ни­што не е исто. Не мо­жам да пре­ста­нам да мис­лам за тоа што се слу­чи, за си­те сол­зи и стра­да­ње што ги до­жи­ве­ав на про­ек­ци­ја­та. Се­га ко­га знам де­ка ќе се ре­ин­кар­ни­рам во Пан­до­ра, не ми пре­о­ста­ну­ва ни­што дру­го, освен да се уби­јам.

Свет­ски­те пси­хо­ло­зи то­гаш про­го­во­ри­ја за „Вер­те­ров син­дром“. Име­то до­а­ѓа од поз­на­ти­отро­ман „Стра­да­ња­та на мла­ди­от Вер­тер“ од Ге­те. Ста­ну­ва збор за ин­ду­ци­ра­ни са­мо­у­бис­тва од стра­на на тие лу­ѓе штоне­ма­ат ди­јаг­но­за на пси­хи­ја­три­ско на­ру­шу­ва­ње. „Ве­те­ро­ви­от ефект“ се об­јас­ну­ва ка­ко са­мо­у­бис­тво или обид за са­мо­у­бис­тво во кое лич­но­ста го ко­пи­ра на­чи­нот на од­зе­ма­ње на жи­вот на не­ко­ја лич­ност од оп­кру­жу­ва­ње­то, а че­сто и од поз­на­ти лич­но­сти, би­ло тоа да е во ре­а­лен жи­вот или сце­на од филм. По смрт­та на Курт Ко­бејн во САД се по­ја­ви­ла се­ри­ја са­мо­у­бис­тва во кои бил ко­пи­ран на­чи­нот на кој слав­ни­от му­зи­чар си го од­зе­де жи­во­тот.

Две­сте го­ди­ни по об­ја­ву­ва­ње­то на кон­тро­верз­но­то де­ло на Ге­те, аме­ри­кан­ски­от со­ци­о­лог Деј­вид Фи­липс се за­ин­те­ре­си­ра за фе­но­ме­нот на Вер­тер. Тој по ни­за истра­жу­ва­ња дој­де до зак­лу­чок де­ка вед­наш по об­ја­ву­ва­ње­то нас­ло­ви со кои се из­ве­сту­ва за са­мо­у­бис­тво, бро­јот на са­мо­у­бис­тва се зго­ле­му­ва дра­ма­тич­но, осо­бе­но ко­га се ра­бо­ти за са­мо­у­бис­тво на поз­на­та лич­ност. Ве­сти­те што се не­из­ба­лан­си­ра­ни вли­ја­ат на по­чув­стви­тел­ни­те лу­ѓе, го ко­пи­ра­ат на­чи­нот на са­мо­у­бис­тво по­сег­ну­вај­ќи по сопс­тве­ни­от жи­вот.  Фи­липс збо­ру­ва за иден­ти­фи­ка­ци­ја­та со лич­но­ста што се са­мо­у­би­ла. Жи­вот­на­та при­каз­на на тој што по­сег­нал по сво­јот жи­вот ги по­тсе­ту­ва на нив­на­та при­каз­на. Очај­ни, не гле­да­ат спас од проб­ле­мот во кој се на­о­ѓа­ат, се пот­тик­ну­ва­ат од ве­сти­те за са­мо­у­бис­тво што ме­ди­у­ми­те ги пре­не­су­ва­ат и се ос­ме­лу­ва­ат да го на­пра­ват.

Флипс наг­ла­су­ва де­ка об­ја­ву­ва­ње мо­ти­ви, окол­но­сти и де­та­ли од са­мо­у­бис­тва­та пре­диз­ви­ку­ва но­ви са­мо­у­бис­тва. До­кол­ку об­ја­ви­те де­ка не­кој се са­мо­у­бил уди­рај­ќи со го­ле­ма бр­зи­на во кар­па, на­ско­ро бро­јот на лу­ѓе што ќе се са­мо­у­би­јат на тој на­чин дра­стич­но ќе се зго­ле­ми.  По вни­ма­тел­но разг­ле­ду­ва­ње на ста­ти­сти­ка­та на са­мо­у­бис­тва во САД во пер­и­о­дот од 1947 до 1968 го­ди­на, Фи­липс открил де­ка во рок од два ме­се­ца по се­кое об­ја­ву­ва­ње вест за са­мо­у­бис­тво, во про­сек се из­вр­шу­ва­ат 58 са­мо­у­бис­тва по­ве­ќе од во­о­би­ча­е­но­то.

Фи­липс во дру­га сту­ди­ја наг­ла­су­ва де­ка по об­ја­ву­ва­ње ста­тии и при­ло­зи за са­мо­у­бис­тва, зна­чи­тел­но се зго­ле­му­ва и бро­јот на со­о­бра­ќај­ни нез­го­ди, ка­ко и на дру­ги нез­го­ди што го за­гро­зу­ва­ат чо­веч­ки­от жи­вот. Не­сре­ќи и ка­та­стро­фи, твр­ди тој, се слу­чу­ва­ат та­му ка­де што са­мо­у­бис­тво­то до­би­ва го­ле­мо вни­ма­ние во ме­ди­у­ми­те.

Пишува: Билјана Зафирова

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.