Македонската револуционерна организација (1893-1903)

продолжение

Оче­ку­ва­ња­та на ма­ке­дон­ско­то на­се­ле­ние од ре­во­лу­ци­о­нер­но­то дви­же­ње, мно­гу ре­ал­но, ни ги пре­нел ели­ни­зи­ра­ни­от Влав од Би­то­ла и по­доц­не­жен грч­ки исто­ри­чар, Ге­ор­ги­ос Мо­дис. Во не­го­ви­те де­ла со вос­хит и сво­е­вид­но иде­а­ли­зи­ра­ње, на­пи­шал:
„Ко­га бев мал, мис­лев де­ка ста­ну­ва збор за не­што ма­гич­но и пра­шу­вав… што прет­ста­ву­ва тој (мис­леј­ќи на Ко­ми­те­тот, ка­ко што авто­рот ја на­ре­ку­вал МРО, б.н.)… Ги сме­тав за по­лу­бо­го­ви… Оста­ва­ше впе­ча­ток де­ка тре­ба да оче­ку­ва­ме мно­гу ра­бо­ти од нив“. Сог­ле­ду­вај­ќи ја ви­стин­ска­та про­гра­ма на ор­га­ни­за­ци­ја­та, тој го­во­ри де­ка во неа има­ло ме­сто за си­те по­ро­бе­ни хри­сти­ја­ни и де­ка неј­зи­на­та бор­ба­та би­ла по­све­те­на на це­ло­то ма­ке­дон­ско на­се­ле­ние, „па­ро­ла­та им бе­ше ’Ма­ке­до­ни­ја на Ма­ке­дон­ци­те’ и не­у­мор­но го ве­е­ја тоа зна­ме… Си­те беа бра­ќа во стра­да­ње­то и оче­ку­ва­ни­от спас… Мо­жеа да учес­тву­ва­ат си­те што беа из­ма­че­ни и стра­даа, си­те со исти пра­ва и долж­но­сти“.

Без сом­не­ва­ње, про­дол­жу­ва Мо­дис,
„единс­тве­на бе­ше смрт­на­та омра­за кон Тур­ци­те и нив ги по­са­ку­ваа за свои про­тив­ни­ци“, зак­лу­чу­вај­ќи де­ка цел­та би­ла от­стра­ну­ва­ње на ос­ман­ли­ски­от ре­жим, кој пет ве­ка спро­ве­ду­вал нај­раз­лич­ни „зло­де­ла врз хри­сти­јан­ско­то на­се­ле­ние“. Ва­кво­то све­дош­тво на Мо­дис це­лос­но се вкло­пу­ва со пр­ви­те два чле­на од Уста­вот на МРО од 1896 го­ди­на, во кои се ба­ра „спло­ту­ва­ње­то во ед­но це­ло на си­те не­за­до­вол­ни еле­мен­ти во Ма­ке­до­ни­ја и во Одрин­ско, без раз­ли­ка на на­род­но­ста, за из­во­ју­ва­ње низ ре­во­лу­ци­ја це­лос­на по­ли­тич­ка авто­но­ми­ја…“, ка­ко и бор­ба­та на ор­га­ни­за­ци­ја­та про­тив раз­ни­те на­ци­о­нал­ни рас­пра­вии „кои го раз­е­ди­ну­ва­ат и ги ос­лаб­ну­ва­ат ма­ке­дон­ско­то и одрин­ско­то на­се­ле­ние во не­го­ва­та бор­ба про­тив оп­шти­от не­при­ја­тел“.

Ма­ке­дон­ска­та ре­во­лу­ци­о­нер­на ор­га­ни­за­ци­ја, па­ра­лел­но со ши­ре­ње­то на ор­га­ни­за­ци­ска­та мре­жа, поч­на­ла да се под­го­тву­ва за во­о­ру­жен на­чин на дејс­тву­ва­ње. Спо­ред чл.11 од Уста­вот на ТМОРО од 1897 го­ди­на би­ло пред­ви­де­но соз­да­ва­ње чет­нич­ка ин­сти­ту­ци­ја, а нај­зас­лу­жен за ре­а­ли­зи­ра­ње на оваа од­лу­ка бил Го­це Дел­чев. Во­о­ру­жу­ва­ње­то на на­се­ле­ни­е­то и спро­ве­ду­ва­ње на спо­ме­на­то­то ре­ше­ние прет­ста­ву­ва­ле ло­ги­чен раз­вој на на­ста­ни­те во сог­лас­ност со пла­нот на ор­га­ни­за­ци­ја­та за кре­ва­ње во­о­ру­же­но во­стание про­тив ос­ман­ли­ска­та власт во Ма­ке­до­ни­ја.

Ма­ке­дон­ска­та ре­во­лу­ци­о­нер­на ор­га­ни­за­ци­ја ка­ко ре­зул­тат на неј­зи­но­то ма­со­ви­зи­ра­ње, фор­ми­ра­ње­то го­лем број иле­гал­ни ко­ми­те­ти, зго­ле­ме­на­та разд­ви­же­ност, соз­да­ва­ње­то ка­на­ли за пре­не­су­ва­ње оруж­је, но и актив­но­ста на со­сед­ни­те го­ле­мо­др­жав­ни про­па­ган­ди во Ма­ке­до­ни­ја, по­сте­пе­но поч­на­ла да ја гу­би сво­ја­та конс­пи­ра­тив­ност. Ос­ман­ли­ска­та власт го кон­ста­ти­ра неј­зи­но­то по­сто­е­ње по Ви­нич­ка­та про­ва­ла од 1897 го­ди­на. До пре­ди­лин­ден­ски­от пер­и­од се слу­чи­ле уште не­кол­ку про­ва­ли, кои пре­диз­ви­ка­ле не­га­тив­ни пос­ле­ди­ци по ре­во­лу­ци­о­нер­но­то дви­же­ње.

Во оваа фа­за од раз­во­јот иск­лу­чи­тел­на уло­га има­ло ЗП на МРО во Со­фи­ја под ра­ко­водс­тво на Г. Дел­чев и на Ѓ. Пе­тров. Актив­но­ста на двај­ца­та би­ла на­со­че­на во по­ве­ќе на­со­ки. По­тре­ба­та од фи­нан­си­ски средс­тва бил хро­ни­чен проб­лем, кој ЗП се на­де­ва­ло де­ка, до­не­ка­де, ќе го ре­ши со па­ри­те на ма­ке­дон­ска­та еми­гра­ци­ја во Бу­га­ри­ја. Осо­бе­на зас­лу­га оваа по­ста­ва на зад­гра­нич­но­то прет­став­ниш­тво на МРО има­ла во еки­пи­ра­ње­то, снаб­ду­ва­ње­то и ис­пра­ќа­ње­то на аги­та­ци­ско-ор­га­ни­за­ци­ски че­ти во Ма­ке­до­ни­ја, ка­ко и на­ба­ву­ва­ње на оруж­је и на му­ни­ци­ја за по­тре­би­те на ре­во­лу­ци­о­нер­но­то дви­же­ње и не­го­во пре­не­су­ва­ње пре­ку иле­гал­ни­те ка­на­ли на ор­га­ни­за­ци­ја­та. Без ни­ка­кво дво­у­ме­ње мо­же да се зак­лу­чи де­ка ЗП во Со­фи­ја, во тој пер­и­од, ја имал во­деч­ка­та уло­га во ор­га­ни­зи­ра­ње на дви­же­ње­то, по­тис­ну­вај­ќи го на тој на­чин во втор план ЦК на МРО.

Во из­на­о­ѓа­ње­то на­чи­ни за до­би­ва­ње фи­нан­си­ски средс­тва за по­тре­би­те на ор­га­ни­за­ци­ја­та, пред сѐ, за ку­пу­ва­ње оруж­је и му­ни­ци­ја, МРО се ре­ши за кид­на­пи­ра­ње вид­ни прет­став­ни­ци на ос­ман­ли­ска­та власт, ка­ко и на се­кој од ко­го се на­де­ва­ле де­ка мо­же да се из­ну­дат па­ри. По не­кол­ку не­ус­пеш­ни оби­ди, од вто­ра­та по­ло­ви­на на 1901 го­ди­на – до фе­вру­а­ри 1902 го­ди­на се од­ви­ва­ла поз­на­та­та афе­ра „Мис Сто­ун“. Со граб­ну­ва­ње­то на аме­ри­кан­ска­та ми­си­о­нер­ка Еле­на Сто­ун, ор­га­ни­за­ци­ја­та и ма­ке­дон­ско­то пра­ша­ње до­би­ле ме­ѓу­на­ро­ден пуб­ли­ци­тет. Фи­нан­си­ски­те средс­тва до­би­е­ни од неј­зи­ни­от откуп, во нај­го­лем дел, би­ле по­тро­ше­ни во од­би­ва­ње­то на на­па­ди­те од стра­на на со­сед­ни­те го­ле­мо­др­жав­ни про­па­ган­ди, пред сѐ бу­гар­ска­та.

Еле­на Сто­ун – со граб­ну­ва­ње­то на аме­ри­кан­ска­та ми­си­о­нер­ка МРО до­би­ла ме­ѓу­на­ро­ден пуб­ли­ци­тет

Тре­та­та и пос­лед­на фа­за од раз­во­јот на МРО во пре­ди­лин­ден­ски­от пер­и­од, хро­но­ло­шки, иа­ко би­ла нај­кра­тка, по сво­ја­та ди­на­мич­ност и исто­ри­ски на­ста­ни се по­ка­жа­ла ка­ко клуч­на во на­та­мош­ни­от раз­вој на ре­во­лу­ци­о­нер­но­то дви­же­ње. Во гра­нич­ни­те окру­зи овој ед­но­го­ди­шен пер­и­од бил ис­пол­нет со по­сто­ја­ни су­ди­ри на МРО со че­ти­те на ВМК. Отво­ре­на­та вој­на про­тив ма­ке­дон­ско­то на­ци­о­нал­но­ос­ло­бо­ди­тел­но и ре­во­лу­ци­о­нер­но дви­же­ње се дол­же­ла во оби­дот за зав­ла­ду­ва­ње на те­ри­то­ри­и­те и на на­се­ле­ни­е­то, кои ве­ќе би­ле ор­га­ни­зи­ра­ни од Вна­треш­на­та ор­га­ни­за­ци­ја. Во овој пер­и­од се по­ја­ви­ла и т.н. сел­ска ми­ли­ци­ја, ко­ја го зго­ле­ми­ла бор­бе­ни­от по­тен­ци­јал на ор­га­ни­за­ци­ја­та. Кул­ми­на­ци­ја на жел­ба­та за чет­нич­ко­то ин­ста­ли­ра­ње на бу­гар­ска­та про­па­ган­да во Ма­ке­до­ни­ја се слу­чи­ло есен­та 1902 го­ди­на. Во­о­ру­же­на­та па­ра­во­е­на про­во­ка­ци­ја, или по­поз­на­та во исто­ри­ја­та ка­ко „Гор­но­џу­мај­ско во­ста­ние“, има­ла за цел по­втор­но и по­наг­ла­се­но да ги акту­а­ли­зи­ра ас­пи­ра­ци­и­те на Бу­га­ри­ја кон Ма­ке­до­ни­ја. Те­жи­ште­то на ова нав­ле­гу­ва­ње, раз­бир­ли­во, би­ло во по­гра­нич­ни­те ре­о­ни на Ма­ке­до­ни­ја со Кне­жес­тво­то Бу­га­ри­ја, но син­хро­ни­зи­ра­но има­ло обид за дејс­тву­ва­ње и во ју­го­за­пад­на Ма­ке­до­ни­ја. Во овие пре­де­ли па­ра­во­е­ни­те фор­ма­ции би­ле пред­во­де­ни од пол­ков­ни­кот Ана­стас Јан­ков.

Ка­ко и да е, ор­га­ни­за­ци­ја­та, ка­ко ре­зул­тат на не­кол­ку­те про­ва­ли ед­но­по­дру­го, оста­на­ла без го­лем број на истак­на­ти деј­ци. Од дру­га стра­на, тоа пре­диз­ви­ка­ло штет­ни пос­ле­ди­ци во неј­зи­ни­от на­та­мо­шен раз­во­ен пат. Во вр­вот по­сте­пе­но се ин­ста­ли­ра­ле лу­ѓе бли­ски до бу­гар­ска­та ег­зар­хи­ска про­па­ган­да, кои го „тур­ка­ле“ дви­же­ње­то кон ед­но пред­вре­ме­но ор­га­ни­зи­ра­но во­ста­ние. Ко­ри­стеј­ќи ја вр­хо­ви­стич­ка­та во­о­ру­же­на про­во­ка­ци­ја од 1902 го­ди­на и шпе­ку­ла­ци­и­те за неј­зи­но по­вто­ру­ва­ње, то­гаш­ни­от пре­тсе­да­тел на ЦК на МРО, Иван Гар­ва­нов, во ја­ну­а­ри 1903 го­ди­на одр­жал не­ре­гу­ла­рен Кон­грес, на кој би­ло ре­ше­но во про­лет­та 1903 го­ди­на да се кре­не во­ста­ние во Ма­ке­до­ни­ја, а окруж­ни­те ко­ми­те­ти за спро­ве­ду­ва­ње на ре­ше­ни­е­то и за из­вр­шу­ва­ње на не­оп­ход­ни­те под­го­то­вки би­ле за­дол­же­ни да одр­жат кон­гре­си.

На кон­гре­сот во Со­лун учес­тву­ва­ле прет­став­ни­ци од вто­ри­от и од тре­ти­от еша­лон на ор­га­ни­за­ци­ја­та. Чле­но­ви, кои мал­ку би­ле за­поз­на­е­ни со ви­стин­ска­та со­стој­ба на дви­же­ње­то на те­рен, но и со ме­ѓу­на­род­но­то рас­по­ло­же­ние кон ма­ке­дон­ско­то пра­ша­ње. Ре­ак­ци­ја­та за со­лун­ско­то ре­ше­ние мно­гу бр­зо при­стиг­на­ла од Со­фи­ја, од со­ста­но­кот на нај­ви­со­ки­те прет­став­ни­ци на МРО, кои во тој пер­и­од се на­о­ѓа­ле во Бу­га­ри­ја. Го­це Дел­чев и Ѓ. Пе­тров, со нив­ни­те исто­мис­ле­ни­ци, остро се спро­тив­ста­ви­ле на од­лу­ка­та за пред­вре­ме­но кре­ва­ње во­ста­ние. За таа цел, Дел­чев со че­та вле­гол во Ма­ке­до­ни­ја, ре­шен до крај да се бо­ри за сво­и­те ста­во­ви. На­деж­та ја гле­дал во сред­ба­та со Д. Гру­ев во Со­лун. Но, пос­лед­ни­от, што­ту­ку из­ле­зен од за­твор, не­за­поз­на­ен до­вол­но со со­стој­би­те во Ма­ке­до­ни­ја, ги од­бил ба­ра­ња­та на Дел­чев. На­пу­штај­ќи го Со­лун, Дел­чев се упа­тил на за­ка­жа­ни­от кон­грес на Сер­ски­от ре­во­лу­ци­о­не­рен округ. На 4 мај 1903 го­ди­на во Ба­ни­ца, пре­да­ден и во су­дир со ос­ман­ли­ска­та вој­ска, за­ги­нал пр­ви­от ме­ѓу ед­на­кви­те на Ма­ке­дон­ско­то ос­ло­бо­ди­тел­но дви­же­ње, Го­це Дел­чев. Не­кол­ку де­но­ви пред овој на­стан се слу­чи­ле атен­та­ти­те во Со­лун из­ве­де­ни од гру­па мла­ди ма­ке­дон­ски анар­хи­сти, или во исто­ри­ја­та по­поз­на­ти ка­ко „ге­ми­џии“.

Ко­неч­на­та од­лу­ка, по ко­ја не­ма­ло вра­ќа­ње, а на­ста­ни­те не­по­врат­но трг­на­ле кон во­ста­ние, се слу­чи­ла на Кон­гре­сот на Би­тол­ски­от ре­во­лу­ци­о­не­рен округ. Тој се одр­жал во Сми­ле­во од 2 до 7 мај 1903 го­ди­на и на не­го би­ло по­твр­де­но ре­ше­ни­е­то на со­лун­ски­от кон­грес од ја­ну­а­ри 1903 го­ди­на. Грч­ки­от исто­ри­чар Ва­си­ли­ос Гу­на­рис за де­се­тго­диш­ни­от пре­ди­лин­ден­ски пер­и­од на функ­ци­о­ни­ра­ње­то на ма­ке­дон­ско­то на­ци­о­нал­но­ос­ло­бо­ди­тел­но и ре­во­лу­ци­о­нер­но дви­же­ње, на­пи­шал де­ка МРО:
„имај­ќи ја це­лос­на­та ини­ци­ја­ти­ва на дви­же­ње­то, се оби­де и ус­пеа во те­кот на де­сет го­ди­ни, да соз­да­де се­ри­оз­но де­ло на ре­во­лу­ци­о­нер­на ос­но­ва. [Таа ус­пеа да] ор­га­ни­зи­ра ед­на ус­пеш­на и до­вол­но цвр­ста мре­жа на со­ра­бот­ни­ци и се по­гри­жи… за соз­да­ва­ње­то на еко­ном­ски и дру­ги ма­те­ри­јал­ни ре­зер­ви, осо­бе­но во оруж­је и му­ни­ци­ја, кои беа не­оп­ход­ни за ид­ни­от бунт. И на кра­јот, нај­важ­но­то, [ор­га­ни­за­ци­ски] во­де­ше сме­тка за про­ши­ру­ва­ње на со­од­вет­на ре­во­лу­ци­о­нер­на иде­о­ло­ги­ја…“.

Ма­ке­дон­ска­та ре­во­лу­ци­о­нер­на ор­га­ни­за­ци­ја во спо­ме­на­ти­от пер­и­од се по­ја­ви­ла и дејс­тву­ва­ла спо­ред по­ста­ве­ни­те це­ли за здо­би­ва­ње на­ци­о­нал­на, по­ли­тич­ка, кул­тур­на, еко­ном­ска и вер­ска са­мо­стој­ност на ма­ке­дон­ско­то на­се­ле­ние. Во неј­зи­ни­те раз­вој­ни фа­зи јас­но се гле­да­ат по­зи­тив­ни­те и одре­де­ни не­га­тив­ни стра­ни на ор­га­ни­за­ци­ско­то дејс­тву­ва­ње, кое се по­ја­ви­ло во спе­ци­фич­ни­те ус­ло­ви на ма­ке­дон­ско­то под­неб­је. Ор­га­ни­за­ци­ја­та мо­ра­ла да на­о­ѓа сопс­твен, а во мно­гу слу­чаи и уни­ка­тен на­чин на дејс­тву­ва­ње, мно­гу па­ти прис­по­со­бу­вај­ќи се или, пак, кон­фрон­ти­рај­ќи се со нај­раз­но­вид­ни по­ја­ви, про­це­си, и на­ста­ни пре­диз­ви­ка­ни од нај­раз­лич­ни вна­треш­ни и над­во­реш­ни фа­кто­ри.

(Пишува: Д-р Димитар Љоровски-Вамваковски
Текст објавен во 94. број на неделникот „Република“, 20.06.2014)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.