Македонската револуционерна организација – почетните форми на вооружено дејствување

Членовите на МРО давале заклетва пред Евангелие, револвер и кама

Цел­та на Ор­га­ни­за­ци­ја­та, што би­ло де­цид­но прок­ла­ми­ра­но во неј­зи­на­та про­гра­ма, би­ла соз­да­ва­ње авто­ном­на ма­ке­дон­ска др­жа­ва, до­де­ка во­о­ру­же­на­та бор­ба на ма­ке­дон­ско­то на­се­ле­ние про­тив ос­ман­ли­ска­та власт би­ло ос­нов­но­то средс­тво за ре­а­ли­зи­ра­ње на по­ста­ве­на­та цел. По­ра­ди овој факт, пр­вен­ци­те на МРО уште во по­чет­на­та ета­па од ор­га­ни­за­ци­о­ни­от раз­вој пла­ни­ра­ле фор­ми­ра­ње во­о­ру­же­ни ја­дра, кои по­доц­на се раз­ви­ле во ор­га­ни­за­ци­ско-аги­та­ци­ски че­ти.

Аме­ри­кан­ски­от ан­тро­по­лог Ло­ринг Ден­форт де­фи­ни­рај­ќи го на­ци­о­нал­но­то дви­же­ње ни ги доб­ли­жу­ва су­шти­на­та и це­ли­те на МРО ка­ко на­ци­о­нал­но­ос­ло­бо­ди­тел­на ор­га­ни­за­ци­ја. Ден­форт сме­та де­ка „во сво­и­те ра­ни фа­зи, ед­но на­ци­о­нал­но дви­же­ње мо­ра да из­гра­ди ’ед­на за­мис­ле­на за­ед­ни­ца‘ (Бе­не­дик Ан­дер­сон) од раз­лич­ни ет­нич­ки гру­пи, оп­штес­тве­ни кла­си, ре­ги­о­нал­ни кул­ту­ри, во што стои еден све­сен и на­ме­рен по­ли­тич­ки про­цес… До­де­ка нас­про­ти мно­гу на­ци­о­на­ли­стич­ки иде­о­ло­гии, важ­но е да се наг­ла­си де­ка на­ци­и­те не ги пра­ват др­жа­ви­те, ед­на­кво е важ­но да не се пре­вр­ти ар­гу­мен­тот и ед­но­став­но да се твр­ди спро­тив­но­то – де­ка др­жа­ви­те ги пра­ват на­ци­и­те“. Ка­ко и да е, пос­лед­ни­те не­кол­ку го­ди­ни од XIX век и пр­ви­те две-три од ХХ век го оз­на­чу­ва­ат нај­бур­ни­от и нај­ква­ли­тет­ниот пер­и­од од раз­во­јот на Вна­треш­на­та ор­га­ни­за­ци­ја. Во тој пер­и­од се по­ја­вил чет­нич­ки­от ин­сти­тут (1898), за кој нај­зас­лу­жен бил Го­це Дел­чев, и при­до­нел за по­бр­зо про­ши­ру­ва­ње на Ор­га­ни­за­ци­ја­та ре­чи­си на це­ла те­ри­то­ри­ја на ос­ман­ли­ска Ма­ке­до­ни­ја. Се­пак, пред фор­ми­ра­ње­то на чет­нич­ки­от ин­сти­тут и ор­га­ни­за­ци­ско-аги­та­ци­ски­те че­ти, по­сто­е­ле дру­ги фор­ми на во­о­ру­же­но дејс­тву­ва­ње или поз­на­ти­те т.н. при­вре­ме­ни че­ти, за кои, всуш­ност, ќе ста­не збор во овој текст.

Даме Груев, еден од основоположниците на МРО

Пр­ви­те раз­мис­лу­ва­ња за фор­ми­ра­ње на ор­га­ни­за­ци­ски­те во­о­ру­же­ни гру­пи да­ти­ра­ат од вре­ме­то на т.н. Мел­нич­ко во­ста­ние (1895), ор­га­ни­зи­ра­но и спро­ве­де­но од Вр­хов­ни­от ма­ке­дон­ски ко­ми­тет од Со­фи­ја (ВМК). Тоа во сво­и­те спо­ме­ни го наг­ла­су­ва и еден од ос­но­во­по­лож­ни­ци­те на МРО, Да­ме Гру­ев, кој во тој пер­и­од бил во бу­гар­ска­та пре­стол­ни­на. Се­пак, ни­ту во 1896 го­ди­на сè уште не бил пре­зе­ме­ни кон­крет­ни че­ко­ри за соз­да­ва­ње на по­сто­ја­ни че­ти, и ме­сто тоа, нив­ни­от не­до­стиг бил на­до­ме­сту­ван со че­ти од при­вре­мен ка­ра­ктер.

Тие би­ле фор­ми­ра­ни по по­тре­ба од ле­гал­ни ор­га­ни­за­ци­ски ра­бот­ни­ци, ка­ко ку­ри­ри и те­ро­ри­сти, но и одре­де­ни ара­мии, кои дејс­тву­ва­ле низ Ма­ке­до­ни­ја. Овие во­о­ру­же­ни гру­пи из­вр­шу­ва­ле одре­де­ни каз­не­ни ак­ции, пре­не­су­ва­ле оруж­је, или, пак, на­ба­ву­ва­ле средс­тва не­оп­ход­ни за ор­га­ни­за­ци­ја­та. По за­вр­шу­ва­ње­то на по­ста­ве­ни­те за­да­чи, овие че­ти се рас­фор­ми­ра­ле, а неј­зи­ни­те при­пад­ни­ци по­втор­но ста­ну­ва­ле ле­гал­ни ра­бот­ни­ци на МРО.

Важ­на уло­га во овие пр­ви во­о­ру­же­ни ја­дра има­ле ку­ри­ри­те на ор­га­ни­за­ци­ја­та што би­ле од­го­вор­ни за пре­не­су­ва­ње на тај­на­та по­шта и ко­рес­пон­ден­ци­ја­та, но и на одре­де­ни пар­чи­ња оруж­је. Ка­ра­кте­ри­стич­но за нив би­ло тоа што при из­вр­шу­ва­ње на за­да­де­на­та за­да­ча, тие би­ле до­бро во­о­ру­же­ни, а со се­бе но­се­ле и отров. Во со­ста­вот на при­вре­ме­ни­те че­ти, по­крај ку­ри­ри­те, зна­чај­но ме­сто за­зе­ма­ле и те­ро­ри­сти­те на ор­га­ни­за­ци­ја­та. Спо­ред Иван Ха­џи Ни­ко­лов, пр­ви­те те­ро­ри­стич­ки гру­пи за „каз­ну­ва­ње шпи­о­ни“ би­ле соз­да­де­ни по ди­ре­кти­ва на Цен­трал­ни­от ко­ми­тет (ЦК) кон кра­јот на 1895 го­ди­на. На­ред­на­та го­ди­на, 1896, би­ле фор­ми­ра­ни по­ве­ќе те­ро­ри­стич­ки гру­пи низ це­ла­та те­ри­то­ри­ја на Ма­ке­до­ни­ја. ЦК на МРО, сфа­ќај­ќи го зна­че­ње­то на овие гру­пи за ор­га­ни­за­ци­ја­та, на кон­гре­сот во 1896 го­ди­на, во Со­лун им обр­нал по­себ­но вни­ма­ние и ги ка­те­го­ри­зи­ра­ла ка­ко тај­на по­ли­ци­ја. Таа се со­сто­е­ла од две од­де­ле­ни­ја: истраж­но и каз­не­но. На че­ло на истраж­но­то од­де­ле­ние сто­ел ра­ко­во­ди­тел, кој бил по­ста­ву­ван од стра­на на пре­тсе­да­те­лот на ко­ми­те­тот (сел­ски, око­ли­ски или окруж­ни). Ра­ко­во­ди­те­лот да­вал зак­ле­тва де­ка вер­но ќе ги из­вр­шу­ва сво­и­те за­да­чи и при­тоа из­би­рал трој­ца по­мош­ни­ци што не се поз­на­ва­ле ме­ѓу се­бе. Тие да­ва­ле зак­ле­тва пред ра­ко­во­ди­те­лот. За­да­ча­та на истраж­но­то од­де­ле­ние се со­сто­е­ла од сле­де­ње на по­ве­де­ни­е­то на чле­но­ви, по­ве­де­ни­е­то на ма­ке­дон­ско­то на­се­ле­ние, ка­ко и сле­де­ње на актив­но­ста на јав­на­та и на тај­на­та ос­ман­ли­ска по­ли­ци­ја. До­де­ка на че­ло на каз­не­но­то од­де­ле­ние, исто та­ка, сто­ел ра­ко­во­ди­тел, кој из­би­рал свои трој­ца по­мош­ни­ци. Глав­на за­да­ча на каз­не­но­то од­де­ле­ние се со­сто­е­ла од спро­ве­ду­ва­ње на каз­ни­те, пр­венс­тве­но смрт­ни­те, а из­вр­ши­те­ли­те на каз­ни­те би­ле из­би­ра­ни со ждреп­ка. Чле­но­ви­те на тај­на­та по­ли­ци­ја би­ле во­о­ру­же­ни со ре­вол­вер и со ка­ма, а во ак­ци­ја и со два ре­вол­ве­ра. Еден од нај­поз­на­ти­те те­ро­ри­сти на ор­га­ни­за­ци­ја­та бил Ан­дон Ќо­се­то, кој при ис­пол­ну­ва­ње­то на за­да­чи­те се­ко­гаш со се­бе, по­крај дру­го­то, но­сел бом­би и отров. Ме­ѓу­тоа по­ра­ди огра­ни­че­ни­от обу­чен ка­дар, тај­на­та по­ли­ци­ја се гра­де­ла по­сте­пе­но, а во не­кои де­ло­ви од Ма­ке­до­ни­ја и мно­гу бав­но. Исто та­ка, не­поз­на­ва­ње­то на не­кои од те­ро­ри­сти­те да се слу­жат со ог­не­но оруж­је при­до­не­ло да про­пад­нат до­бар дел од за­мис­ле­ни­те ак­ции. Па, та­ка, за да се над­ми­не овој не­до­стиг, одре­ден број на те­ро­ри­сти би­ле обу­чу­ва­ни за ра­ку­ва­ње и стрел­ба со ог­не­но оруж­је.

Во 1898 го­ди­на би­ле соз­да­де­ни пр­ви­те те­ро­ри­стич­ки гру­пи во гра­до­ви­те Би­то­ла и Охрид. Пр­ва­та ак­цииjа во Охрид би­ла убис­тво­то на тур­ски­от шпи­он Ди­ми­тар Гр­да­нов, коj бил осу­ден ка­ко раз­би­вач на единс­тво на ма­си­те. За да одре­дат кој ќе го убие Гр­да­нов, гру­па­та во ко­ја би­ле Иван Нел­чи­нов, Христо Узунов и Ки­рил Пр­ли­чев, вле­че­ле ждреп­ка. Иван Нел­чи­нов, ко­му му пад­на­ла ждреп­ка­та, се отка­жал прав­дај­ќи се де­ка не­ма нер­ви за та­кво де­ло и де­ка не е до­вол­но вешт за ра­ку­ва­ње со оруж­је. По ова се ја­вил Ме­то­ди­ја Пат­чев и ре­кол де­ка ќе го из­вр­ши убис­тво­то до­кол­ку Нел­чи­нов да­дел 10 на­по­ле­о­ни за Ор­га­ни­за­ци­ја­та. Отка­ко пред­ло­же­на­та су­ма би­ла да­де­на бил на­пра­вен друг план за убис­тво на Гр­да­нов. Со по­мош на Хри­сто Узу­нов и на Ки­рил Пр­ли­чев, Пат­чев на 5 август 1898 го­ди­на го за­стре­лал пре­дав­ни­кот Ди­ми­тар Гр­да­нов во цен­та­рот на Охрид, по што си­те трој­ца се уап­се­ни од ос­ман­ли­ски­те вла­сти. Ме­то­ди­ја Пат­чев бил за­тво­рен во би­тол­ски­от за­твор, ка­де што оста­нал сѐ до 1901 го­ди­на, ко­га бил ам­не­сти­ран. Исто та­ка, еден од не­по­сред­ни­те ор­га­ни­за­то­ри, но и учес­ни­ци во т.н. при­вре­ме­ни че­ти, бил и Го­це Дел­чев. Та­ка, на при­мер, во зи­ма­та 1895-96 го­ди­на, Дел­чев, отка­ко го уре­дил ор­га­ни­за­ци­ски­от ка­нал од гра­дот Штип до Бу­га­ри­ја, ја пред­во­дел и пр­ва­та гру­па што се дви­же­ла по ка­на­лот, пре­не­су­вај­ќи оруж­је за по­тре­би­те во Штип.

Гоце Делчев, еден од основоположниците на МРО

Ка­ко и да е, че­ти­те од при­вре­мен ка­ра­ктер не­ма­ле за цел да из­вр­шу­ва­ат аги­та­ци­ско-ор­га­ни­за­ци­ски ра­бо­ти, освен кон­крет­ни­те по­ста­ве­ни за­да­чи. Тие не би­ле стро­го вр­за­ни за дејс­тву­ва­ње во опре­де­ле­на око­ли­ја ка­ко по­доц­неж­ни­те че­ти на МРО. Огра­ни­че­но­ста во нив­но­то дејс­тву­ва­ње и раз­во­јот на ре­во­лу­ци­о­нер­но­то дви­же­ње со јас­но по­ста­ве­ни­те це­ли ба­ра­ло транс­фор­ми­ра­ње на пр­во­бит­ни­те во­о­ру­же­ни ја­дра во по­сто­ја­ни ор­га­ни­за­ци­ско-аги­та­ци­ски че­ти. Спо­ред проф. д-р Ма­ри­ја Пан­дев­ска, во исто­ри­ска­та на­у­ка фор­ми­ра­ње­то на овие че­ти за се­ко­ја око­ли­ја во окру­зи­те на МРО, не е опре­де­ле­но ни­ту вре­мен­ски, ни­ту про­стор­но. Па, та­ка, спо­ред Пан­дев­ска, кон­крет­ни зак­лу­чо­ци би мо­же­ле да би­дат из­ве­де­ни пре­ку спо­ред­бе­но истра­жу­ва­ње на исто­ри­ја­ти­те на си­те окру­зи на Ор­га­ни­за­ци­ја­та, при што мо­же да се про­ник­не во ге­не­за­та и ди­на­ми­ка­та на раз­во­јот во чет­нич­ки­от ин­сти­тут. За соз­да­ва­ње­то на овие че­ти се раз­мис­лу­ва­ло уште со Уста­вот на МРО од 1896/1897 го­ди­на (гла­ва вто­ра, член 11), при што се пред­ви­ду­ва­ло фор­ми­ра­ње око­ли­ски че­ти во окру­зи­те, без да се пре­ци­зи­ра­ат на­чи­ни­те и ме­то­ди­те што тре­ба да се упо­тре­бат при нив­но­то ин­кор­по­ри­ра­ње во пра­кти­ка. Сле­ден че­кор би­ло об­ја­ву­ва­ње­то на Окруж­но­то на ЦК на МРО од октом­ври 1898 го­ди­на. Со Цир­ку­ла­рот, ис­пра­тен до си­те око­ли­ски ра­ко­водс­тва, се ба­ра­ло рас­фор­ми­ра­ње на до­то­гаш­ни­те т.н. вре­ме­ни че­ти и се на­ре­ду­ва­ло фор­ми­ра­ње ре­гу­лар­ни око­ли­ски че­ти. Се­ко­ја че­та тре­ба­ло да има ра­ко­водс­тво – вој­во­да и се­кре­тар што ја вр­шел уло­га­та на по­мош­ник вој­во­да. Ко­неч­но, по­чет­на­та фа­за на фор­ми­ра­ње­то на чет­нич­ки­от ин­сти­тут би­ла за­о­кру­же­на со ко­ди­фи­ка­ци­ја­та и уста­но­ву­ва­ње­то на Пра­вил­ни­кот за че­ти­те од 1900 го­ди­на, со­ста­вен од Го­це Дел­чев и од Ѓор­че Пе­тров.

(Пишува: Д-р Димитар Љоровски-Вамваковски
Текст објавен во 91. број на неделникот „Република“, 30.05.2014)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.