Ангажирани родители – запоставени деца: не­ма­ме вре­ме да им би­де­ме при­мер на де­ца­та

Ко­га двај­ца­та ро­ди­те­ли ра­бо­тат пре­ку­вре­ме­но не тре­ба да сте ге­ни­ја­лец за да го пред­ви­ди­те ре­зул­та­тот. Тоа го по­ка­жу­ва ста­ти­сти­ка­та. Ду­ри и без да истра­жу­ва­те, кри­стал­но е јас­но што би се слу­чи­ло. Вре­ме­то пред­ви­де­но за ко­му­ни­ка­ци­ја, од­нос­но вре­ме­то што ро­ди­те­ли­те го по­ми­ну­ва­ат со де­ца­та, во пос­лед­ни­те два­е­сет и пет го­ди­ни, а најм­но­гу во пос­лед­ни­ве не­кол­ку го­ди­ни, во анг­ло-аме­ри­кан­ско­то оп­штес­тво е на­ма­ле­но за че­ти­ри­е­сет про­цен­ти. Тоа, всуш­ност, прет­ста­ву­ва 10 до 12 ча­са не­дел­но по­мал­ку за ко­му­ни­ка­ци­ја, од­нос­но, ка­ко што се на­ре­ку­ва, ви­со­ко­ква­ли­тет­но вре­ме. Тоа во­ди кон раз­о­ру­ва­ње на се­меј­ни­от иден­ти­тет и на се­меј­ни­те вред­но­сти. Ре­зул­та­тот е зна­чи­тел­но зго­ле­ме­на дет­ска за­вис­ност од те­ле­ви­зи­ја. Па, та­ка, до­би­ва­ме за­по­ста­ве­ност на де­ца­та, од­нос­но де­ка што се пре­пу­ште­ни са­ми на се­бе. Оваа по­ја­ва при­до­не­су­ва за по­раст на дет­ски­от ал­ко­хо­ли­зам, зло­у­по­тре­бу­ва­ње дро­ги, кри­ми­нал­но на­силс­тво кон дру­ги­те де­ца, ка­ко и мно­гу дру­ги очиг­лед­ни не­га­тив­ни ефе­кти, кои се одра­зу­ва­ат на здрав­је­то, обра­зо­ва­ни­е­то, спо­соб­но­ста да учес­тву­ва­ат во де­мо­крат­ско­то оп­штес­тво. Ду­ри се одра­зу­ва и на спо­соб­но­ста за оп­ста­нок. Се­во ова не­га­тив­но се одра­зу­ва и на ин­те­ли­ген­ци­ја­та и на ре­зул­та­ти­те на те­сто­ви­те во учи­ли­ште.

Мно­гу­ми­на раз­мис­лу­ва­ат ва­ка глас­но и ко­мен­ти­ра­ат ме­ѓу се­бе по­тис­ну­вај­ќи ја гри­жа­та на со­вест што ја има­ат за тоа што по­ми­ну­ва­ат сѐ по­мал­ку вре­ме со сво­и­те де­ца, но ова го на­пи­ша аме­ри­кан­ски­от лин­гвист и еден од најв­ли­ја­тел­ни­те ин­те­ле­кту­ал­ци во све­тот, Но­ам Чом­ски, на сво­јот про­фил на со­ци­јал­ни­те мре­жи.

Ста­ти­сти­ка­та што ја из­не­су­ва Чом­ски, по­ткре­пе­на со истра­жу­ва­ња на УНИЦЕФ, ја гле­да­ме и во Ма­ке­до­ни­ја. Во тр­ка­та за ра­бо­та, за за­др­жу­ва­ње на ра­бот­но­то ме­сто и жел­ба да им се обез­бе­ди по­ве­ќе се по­ста­ву­ва пра­ша­ње­то ка­де ги за­гу­бив­ме де­ца­та? Тре­ба ли да се чув­ству­ва­ат ви­нов­ни ро­ди­те­ли­те што се про­фе­си­о­нал­но ан­га­жи­ра­ни и кои во жел­ба­та да соз­да­дат по­ве­ќе и да го по­стиг­нат тоа што си го за­да­ле ка­ко цел, по пат го за­гу­би­ле вре­ме­то што тре­ба да го по­ми­нат со сво­и­те де­ца?

– Се­ка­ко де­ка ан­га­жи­ра­но­ста на ро­ди­те­ли­те во кон­ти­ну­и­тет по по­ве­ќе ча­со­ви днев­но, а на ште­та на ква­ли­тет­но по­ми­на­то вре­ме со сво­и­те де­ца, се одра­зу­ва не­по­вол­но на нив­ни­от пси­хич­ки раз­вој. За пра­ви­лен со­цио-емо­ци­о­на­лен раз­вој не­оп­ход­но е де­ца­та да раз­ви­ва­ат чув­ство на си­гур­ност и на емо­ци­о­нал­на по­вр­за­ност со во­зрас­ни­те што се гри­жат за нив, ро­ди­те­ли­те или ста­ра­те­ли­те. Во спро­тив­но, по­стои ри­зик за емо­ци­о­нал­на не­ста­бил­ност во по­доц­неж­ни­те го­ди­ни, те­шко­тии во фор­ми­ра­ње­то и одр­жу­ва­ње­то на со­ци­јал­ни­те вр­ски, чув­ство на за­гро­зе­на си­гур­ност и са­мо­до­вер­ба – ве­ли Ог­нен Спа­сов­ски, до­ктор по пси­хо­ло­шки на­у­ки, до­цент на Ин­сти­ту­тот за пси­хо­ло­ги­ја при Фи­ло­зоф­ски­от фа­кул­тет во Скоп­је.

Спо­ред не­го, се­то тоа се одра­зу­ва не­га­тив­но и на фор­ми­ра­ње­то на лич­ни­от иден­ти­тет, за што ка­ко да не­до­сти­га­ат „здра­ви“ и кон­стру­ктив­ни со­стој­ки.

Се слу­чу­ва при­мер за од­но­си во се­мејс­тво­то ме­ѓу ма­жот и же­на­та да би­дат ли­ко­ви од фил­мо­ви, ТВ-се­рии, па и од ре­ал­ни шо­уа, што, се­ка­ко, се одра­зу­ва не­га­тив­но на раз­во­јот на де­ца­та.

– Не е ре­тко иден­ти­тет да се гра­ди врз ос­но­ва на фи­ктив­ни све­то­ви од те­ле­ви­зи­ја­та и од ви­де­о­и­гри­те иден­ти­фи­ку­вај­ќи се со ли­ко­ви што дејс­тву­ва­ат моќ­но и прив­леч­но, ли­ко­ви што се за­бав­ни за ши­ро­ки­те ма­си. Си­те ние, вклу­чи­тел­но и де­ца­та, кои се по­лес­но под­лож­ни, сме по­сто­ја­но из­ло­же­ни на кон­ти­ну­и­ра­на про­мо­ци­ја на на­ви­дум лес­но­ос­твар­ли­ви це­ли и ма­те­ри­јал­ни вред­но­сти. За оваа по­ја­ва од­го­вор­но­ста ја има­ат и пре­за­фа­те­ни­те ро­ди­те­ли, кои го пра­кти­ку­ва­ат ток­му та­кви­от жи­вот и на де­ца­та „од пр­ва ра­ка“ им ја по­твр­ду­ва­ат нив­на­та „ви­сти­ни­тост“ – ве­ли д-р Спа­сов­ски.

Во на­ша­та др­жа­ва го­лем е про­цен­тот на во­зрас­ни­те што се не­вра­бо­те­ни. Но, да­ли тоа зна­чи де­ка тие по­ми­ну­ва­ат по­ве­ќе ква­ли­тет­но вре­ме со сво­и­те де­ца? Или, на по­и­на­ков на­чин, но со сли­чен ефект, ги из­ло­жу­ва­ат де­ца­та на „су­ро­ва­та ви­сти­на“ за тоа „ка­ко се од­ви­ва­ат не­шта­та во све­тот“, по­ми­ну­вај­ќи го вре­ме­то во по­ли­тич­ки ди­ску­сии, во об­ло­жу­вал­ни­ци, или пред ТВ-екра­ни­те?

– Во си­ту­а­ци­ја ко­га лу­ѓе­то или мо­ра­ат да ра­бо­тат мно­гу за да ја за­др­жат ра­бо­та­та, или мо­ра­ат да се бо­рат на нај­раз­лич­ни на­чи­ни за да дој­дат до ра­бо­та, пра­ша­ње е кол­ку мо­же да по­мог­не со­вет: „ по­ми­ну­вај­те по­ве­ќе вре­ме со сво­и­те де­ца, ма­те­ри­јал­но­то е мин­ли­во и по­мал­ку важ­но…“ – сме­та д-р Спа­сов­ски.

Не­ма ло­ши де­ца, има ло­ши ро­ди­те­ли

Не­ма ло­ши де­ца, ама има ло­ши ро­ди­те­ли, кои мис­лат де­ка со па­ри мо­жат да ку­пат сѐ, ду­ри и љу­бо­вта на сопс­тве­ни­те де­ца. За пси­хич­ки­от раз­вој на де­те­то нај­важ­ни се пр­ви­те ме­се­ци, од­нос­но го­ди­ни од не­го­ви­от жи­вот. То­гаш, ка­ко и во рас­те­ње­то на де­ца­та, по­треб­на е љу­бов и вни­ма­ние од двај­ца­та ро­ди­те­ли.

Нај­но­ви­от тренд мај­ки­те да поч­ну­ва­ат со ра­бо­та вед­наш по по­ро­ду­ва­ње­то и не­ко­ри­сте­ње­то на пост­по­ро­дил­но бо­ле­ду­ва­ње, не­до­е­ње­то на но­во­ро­ден­чи­ња­та, во­ди до по­ја­ва на мно­гу­број­ни проб­ле­ми во на­то­мош­ни­от жи­вот, сме­та­ат струч­ни­те ли­ца.

– За­до­во­лу­ва­ње­то на ос­нов­ни­те по­тре­би во пр­ви­те ме­се­ци од жи­во­тот на  де­те­то – за топ­ли­на, удоб­ност и хра­на по­ма­га­ат за раз­вој за ба­зич­на­та до­вер­ба на де­те­то. Де­те­то поч­ну­ва да ве­ру­ва де­ка све­тот око­лу не­го е си­гу­рен и при­ја­тен. До­кол­ку по­тре­би­те на де­те­то во овој пер­и­од оста­нат не­за­до­во­ле­ни, де­те­то има чув­ство де­ка све­тот око­лу не­го е су­ров, не­пред­вид­лив и не е во со­стој­ба да ги за­до­во­ли не­го­ви­те по­тре­би со што се раз­ви­ва не­до­вер­ба. Ра­ни­те вр­ски на при­вр­за­ност се те­мел за раз­во­јот на „вна­треш­ни­от ра­бо­тен мо­дел на со­ци­јал­ни­те од­но­си“, кој ко­га ед­наш ќе се фор­ми­ра, ги об­ли­ку­ва след­ни­те искус­тва и чув­ства, го на­со­чу­ва вни­ма­ни­е­то и од­не­су­ва­ње­то на де­те­то – ве­ли Маг­да­ле­на Ча­кар-Мар­ку­ле­ска, спе­ци­ја­лист по пси­хи­ја­три­ја.

Те­о­ри­ја­та, но и пра­кти­ка­та ве­ли де­ка не­за­до­во­лу­ва­ње­то на по­тре­би­те на де­те­то во пр­ва­та го­ди­на од не­го­ви­от жи­вот мо­же  да се ја­ви со пси­хо­па­то­ло­ги­ја во адо­лес­цен­ци­ја­та во об­лик на ал­ко­хо­ли­зам, пу­ше­ње, проб­ле­ми со ис­хра­на­та.

– Адо­лес­цен­ци­ја­та са­ма по се­бе прет­ста­ву­ва еден спе­ци­фи­чен пер­и­од. Мла­да­та лич­ност мо­ра да ја на­пу­шти си­гур­но­ста на дет­ство­то и да се из­бо­ри за по­зи­ци­ја на во­зра­сен. Соз­да­ва­ње на иден­ти­тет е нај­важ­на за­да­ча во овој раз­во­ен пер­и­од. По­и­сто­ве­ту­ва­ње со по­зи­тив­ни мо­де­ли – поз­на­ти лич­но­сти со ве­ќе дек­ла­ри­ран иден­ти­тет и ин­те­гри­тет, кои се адап­ти­ра­ле во оп­штес­тво­то, ја по­ма­га ин­те­гра­ци­ја­та и со­ци­јал­на­та адап­та­ци­ја кај мла­ди­те. Но, гла­вен проб­лем прет­ста­ву­ва кон­фу­зи­ја­та на иден­ти­тет, ко­га адо­лес­цен­ти­те, не­мај­ќи по­зи­ти­вен мо­дел на од­не­су­ва­ње, раз­ви­ва­ат чув­ство на иден­ти­тет прик­лу­чу­вај­ќи се кон гру­па­та на врс­ни­ци и при­фа­ќај­ќи ги неј­зи­ни­те стан­дард и вред­но­сти, од­нос­но раз­ви­ва­ат не­га­ти­вен иден­ти­тет – сме­та Ча­кар – Мар­ку­ле­ска.

Не се са­мо ро­ди­те­ли­те ви­нов­ни

За при­чи­ни­те за по­ра­стот на дет­ски­от ал­ко­хо­ли­зам, зло­у­по­тре­бу­ва­ње­то дро­ги, кри­ми­нал­но на­силс­тво кон дру­ги­те де­ца, па­дот на ква­ли­те­тот на нив­но­то обра­зо­ва­ние и спо­соб­ност да учес­тву­ва­ат во де­мо­крат­ско­то оп­штес­тво,  од­го­вор­но­ста на ро­ди­те­ли­те е ед­на­та стра­на на при­каз­на­та.

Д-р Огнен Спасовски

–  Дру­га­та стра­на е што пра­ви оп­штес­тво­то со сво­и­те ин­сти­ту­ции и што мо­же да на­пра­ви за да го ком­пен­зи­ра тоа што е про­пу­ште­но во се­мејс­тва­та. При­тоа, ова е ед­на­кво важ­но и кај се­мејс­тва­та со ви­со­ки при­хо­ди и за­фа­те­ни ро­ди­те­ли, и за тоа од ни­ски­те со­цио-еко­ном­ски сло­е­ви би­деј­ќи де­ца­та од си­те се­мејс­тва еден ден ќе би­дат во­зрас­ни. За си­те нив е важ­но да би­дат, и по­са­ку­ва­ме да би­дат ком­пе­тент­ни и актив­ни фа­кто­ри и учес­ни­ци во оп­штес­тве­ни­от жи­вот – ве­ли д-р Спа­сов­ски.

Пра­ша­ње­то е ка­кви вред­но­сти се про­мо­ви­ра­ат и се раз­ви­ва­ат, ка­ко во се­мејс­тво­то, та­ка и во оп­штес­тво­то, низ учи­лиш­ни­те и над­вор од учи­лиш­ни­те актив­но­сти? Да­ли во­оп­што им се ну­дат не­ка­кви кон­стру­ктив­ни со­др­жи­ни и ка­кви мо­де­ли мо­же да им би­дат по­ну­де­ни.

– Во кон­текст на при­мар­но­то пра­ша­ње за пре­за­фа­те­но­ста на ро­ди­те­ли­те, во­о­би­ча­е­но пра­кти­ка е да се про­мо­ви­ра став де­ка е со­се­ма во ред да се ра­бо­ти мно­гу, да се ра­бо­ти по­сто­ја­но, по­сто­ја­но да се ба­ра­ат и да се оче­ку­ва­ат ре­зул­та­ти… По­ра­ка­та е де­ка е доб­лес­но и по­жел­но да се ра­бо­ти по цел ден и до доц­на во но­ќта, вклу­чи­тел­но и са­бо­та и не­де­ла, де­но­ви во кои со­се­ма нор­мал­но ра­бо­тат си­те про­дав­ни­ци, ус­луж­ни деј­но­сти, фир­ми, др­жав­ни ин­сти­ту­ции, ми­ни­стри, Вла­да. Та­кви­от став се реф­ле­кти­ра на сопс­тве­ни­ци­те на фир­ми­те, кои по­тоа ќе оче­ку­ва­ат од сво­и­те вра­бо­те­ни да да­дат ма­кси­мум 168 ча­са не­дел­но, иа­ко тие, мо­же­би, со  мис­ли­те се отсут­ни би­деј­ќи се со сво­и­те де­ца – за­вр­шу­ва д-р Спа­сов­ски, до­цент на Ин­сти­ту­тот за пси­хо­ло­ги­ја при Фи­ло­зоф­ски­от фа­кул­тет во Скоп­је.

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.