Со македонскиот политичар, амбасадор на земјава во Белград и поранешен прв човек на македонското Собрание се сретнавме таму каде што тој, веројатно, се чувствува најпријатно – во бифето на Театар Центар. Опкружен од своите пријатели, театарските работници, Љубиша Георгиевски со насмевка раскажуваше за згодите и за незгодите во годините наназад. Во лежерен стил, со шапка на глава и со очила за сонце, тој почна да ја раскажува својата фасцинираност од легендарниот бродосопственик Аристотел Оназис:
-Тој беше актуелен со Жаклина Оназис, најпозната светска вдовица и некогашна прва дама на САД, за која се ожени. Фасциниран сум од неговата животна приказна. Купи остров во Грција и ѝ го подарина Жаклина. Тоа никој го немаше направено. Беше величествен тип.
Георгиевски во моментов подготвува нова претстава. Вели тоа е „лонгстори“ (долга приказна).
-Тоа е текст за вистинската случка што се случила во Елсинор, за Хамлет. Претпоставката е дека ова што го пишува Шекспир не е точно, дека е многу фризирано од дворските канцеларии. Тоа е една форензичка, археолошка анализа на тоа кој на кого му плакал, кој кого убил. Има три верзии на приказната – една од кралот, една од кралицата, една од Офелија. Според нивните дневници е реконструирана целата драма, а ,секако, тие дневници не се најдени, туку јас ги најдов, овде во главата. Тоа ќе биде како светска премиера. Тоа е интересно и со тоа ќе славам, ќе биде 165. претстава. Треба нешто да се покаже – вели тој.
Режисерот, кој смета дека лудилото е благослов во театарскиот занает, ни посочи дека веројатно е режисер со најмногу забранети претстави.
-Направив една книга за некакви мои сеќавања, за моите десет забранети претстави од страна на Тито. Десет! Веројатно нема човек на светот на кого му забраниле 10 претстави. Сталин една ќе ти забрани, по втората те стрела. Не можеш да браниш рекорд – се смее македонскиот политичар.
Како ја доживувате Македонија –како инспирација, како трагедија, како приказна со среќен крај?
Георгиевски: Својата татковина ја доживувам како психички, ментално и физички дел од моето постоење.
Бевте еден од основачите на МААК. Добро ја знаете политичката сцена во пресрет на независноста што ја одбележуваме деновиве. Каков беше односот на силите во врска со независноста во круговите кадешто се движевте во тој период, пред 1991 година?
Георгиевски: Тогаш истите денешни титоисти беа сѐ уште многу силни и добро организирани, иако немаа политички инстинкт за важноста на историскиот момент, кој, впрочем, за нивната сатрапско/кодошка/курнаска политичка вештина воопшто не беше потребен. Тие ја сакаа своја тататковина на начин, кој можеше да се нарече на шпански la malquerida, што значи зло посакувана!? А јавноста беше веќе четири децении индоктринирана со култот на Тито до толкава мера што за време на проекцијата на мојот филм„Републиката во пламен“, кога Гули (Шишков) ѝ вели на жена си дека децата ги остава на Македонија, сите гласно се смееја на поимот Македонија. Сите, ама Тито, со кого во ложата бев и јас, не. Тој не се смееше. Вриеше од гнев, а јас во себе се збогував со сопствената ќерка…
Колкумина, навистина, веруваа дека Македонија може да стане независна држава, поточно колкумина од најповиканите многу доцна сфатија дека потенцијалот за независна држава е многу поголем од умовите на комунистичките апаратчици што ја водеа Републиката?
Георгиевски: Тука се работи за лажни впечатоци. Затоа треба да се прегледаат седниците на парламентот, на кои секое ново признание на Македонија бидуваше бурно поздравено од страна на ВМРО-ДПМНЕ, додека левицата беше како зомби, шокирана.
Се плашевте ли дека тогаш моќната ЈНА и српскиот режим можат да го направат тоа што се обидоа да го направат во Словенија?
Георгиевски: Многу, зашто во ЈНА имав дебело досие. А тие се обидоа, Милошевиќ тогаш реши прво да ја среди Босна, потоа Македонија… Па, сепак, тогаш бевме сведоци како воената полиција на ЈНА со тренирани кучиња ги бараше низ Скопје нашите деца за уште еднаш, по којзнае кој пат, да си ја пролеат крвта за туѓи интереси…
Направивте ли грешка кога влеговте во политиката?
Георгиевски: Кога еден народ се здобива со своја држава по вековно ропство, тој што не влегува во политиката греши. Титовистите, кои со децении се валкаа во калта на политиката, ја прогласија политиката за кал само и само за да си го зачуваат својот сатрапски статус. Но, нема ништо потажно/посмешно од сатрап без ангажман: тој е полуден дека не е на власт; тој пароксизмално си бара господар (некогаш кодошел на Турци), а тогаш бараа да кодошат на кој било, а ако мораат и на македонска антисатрапска власт, само да си го заслужат својот кодошки леб насушен, а богами и својот кавијар…Впрочем, штом влегов в театар (следната година ќе славам јубилеј 55 години креативна работа) со 17 години, влегов во политиката, зашто театар неутрален кон политиката е бордел…
Периодот кога бевте претседател на парламентот беше еден од најинтензивните, барем во медиумска смисла, за народното претставништво. На што се должи фактот што сега Собранието (ако се исклучи 24 декември) не е вистински дом на демократијата туку само бирократска машинерија што донесува закони, а притоа не произведува новa енергија и дух?
Георгиевски: Може ли некој натпревар, спортски или политички, сеедно, да биде креативен, возбудлив и привлечен ако не се натпреваруваат партнери достојни едни на други? За жал, денес опозицијата е во шок од изборните удари што ги доживеа последниве години. Таа е како зомби, а за демократско и секакво друго танго се потребни двајца. Се плашам дека ако продолжат вака ќе ја уништат демократијата во Македонија на обратен начин од тој на кој посакуваа да ја уништат. Еднаш ја уништија демократијата кога направија државен фалсификат на изборите во 1994година , та со еднопартиски парламент по урнек на Титовите, тоа им се слади и сега сакаат пак да го повторат истото!
Што е потеатрално, театарот или политиката, колку искреноста може да помогне во политиката, а колку во театарот?
Георгиевски: И театарот и политиката се игра. Да се разбереме: игра, а не играчка како што мислат филистрите. А искреноста е основен услов на успехот во обете игри. Искреноста не е аспирин та да може да помогне. Таа не помага: таа решава за успехот или пропаста на секоја политика порано или подоцна (видете ги примерите со Сталин, Ленин, Хитлер, Тито, Милошевиќ….).
Колку е тешко да сте политичар во Македонија, земја во која нема ниту една национална икона што била прифатена како апсолутно позитивна личност. Земја во која дури и за Гоце Делчев и за Михајло Апостолски, на пример, можат да се слушнат за белешки поврзани со нивната лојалност, преданост или патриотизам?
Георгиевски: На оваа тема може и треба да се напише книга. Сѐ што можам во едно вакво интервју е да изразам несогласување со идејата да се споредува Георги Делчев со Михајло Апостолски!? Зашто првиот загина за Македонија, а вториот преживеа за Југославија!
Во јавноста постојано се судираат две струи, левичарска и десничарска, патриотска и предавничка. Ќе беше ли Македонија подобро место за живеење доколку не постоеше таа поделба?
Георгиевски: Па и тој филм го видовме. Македонија беше без поделби на левица и на десница во Југославија! Сугерирате ли да се воведе тоталитаризам во Македонија?! Ако така ве разбере опозицијата денес, сериозно ќе ве земе предвид за лидер!? Тоа е апсурдно зашто отсекогаш и насекаде постоеле две страни: небо и земја; бог и ѓавол, црно и бело, ден и ноќ…Во режими каде што нема опозиција, тоа е само знак дека опозицијата е в затвор.
Во процесот на лустрацијата излегоа многу документи за однесувањето на дел од македонските интелектуалци. Меѓу другите,според архивите на службите за безбедност, и вие сте еден од кодошените, од страна на Божин Павловски.
Георгиевски: Прославениот француски министер на полицијата Фуше воведе целосна шпионажа како безбедносен метод. Едноставно, им нареди на сите што живеат на непарните броеви од секоја улица да ги кодошат тие што живеат на парните!?И обратно! Ех, да дадеше Господ да имавме и ние еден таков генијален полицаец! Ма што да дадеше, господ како да повти да ни даде еден таков, но се премисли во името на подобрите обичаи и на пристојниот вкус.
Бевте дел и од досието„Темел“. Претпоставувавте ли тогаш дека сте „безбедносно интересен субјект“ и како им објаснувате сега на наследниците дека сте биле предмет на анализа на службите, и тоа во независна македонска држава, како сон во кој правата на поединците се загарантирани и со Устав и со разум?
Георгиевски: Не да претпоставував, знаев. Дури и на тие што нѐ прислушуваа (кои си го заработуваа лебот свој насушен) им праќав пораки од типот, како е момци, здодевно ли ви е денес, сакате топол бурек итн. Оти историјата, како што вели Маркс, првиот човек накодошен и предаден од страна на комунистите (sic!?), се повторува како фарса.
Така наречената антиквизација е едно од прашањата што претставуваат точка на судир меѓу различни групи во општеството. Вие направивте претстава за Александар Велики. Го кажавте ли со претставата и својот политички став за важноста на овој период од историјата на Македонија за сегашниот идентитет на Македонците или се работеше само за чист уметнички пристап кон најголемиот светски војсководец?
Георгиевски: Мојата пиеса е прв обид да се напише пиеса за оваа историска личност, со што се гордеам. Зашто сите го фалат, а никој не напишал пиеса, зашто таквата пиеса бара голем мастраф! Јас, значи, напишав и режирав пиеса за Александар, а не свечена академија за него!? Пред белградската премиера на Александар пред педесетина новинари го реков истото и добив долго траен аплауз! Потоа скромно додадов дека во поднасловот на пиесата стои дека ја посветувам на својот син, кој се вика Алаксандар! Nota bene оваа претстава се играше низ Македонија, во Белград и во Киев и секаде беше примена со должното внимание. И никој не се осмели да рече дека е кич, ниту, пак, да се мајтапи дека е патетична, како што се мајтапеа на времето со нашиот славен актер Ристо Шишков. И тоа не се должи на некоја голема уметничка разлика меѓуфилмот и пиесата, туку на духот на времето тогаш и сега.
Бевте амбасадор на земјава и тоа во две многу блиски, но и компликувани земји каде што националната припадност и верските чувства на Македонецот секогаш биле проблематизирани. Сепак, одлично успеавте да пливате во овие води и да ги смирувате страстите. Како успеавте, со разум, аргументи или со вашата лична харизма, која се почитува и од најголемите противници на „македонизмот“?
Георгиевски: Ако понекогаш блескав, тоа е затоа што горев.
Како би ја опишале Македонија ако се апстрахирате од фактот дека по многу линии сте дел од неа, доколку ја опсервирате од страна, како странец од далечна земја.
Георгиевски: Не знам што би дал да можам да ја видам со дистанцата за која зборувате. Иако живеам во средина преполна со европски интелектуалци, мене ми е мајка Македонија и јас не можам да ја опишам мајка ми. Тоа е над моите сили.
Во 1994 година, на изборите, бевте противник на тогашниот претседател Киро Глигоров. Тогаш за првпат пошироката јавност, прекувашите дуели со него, на некој начин сфати дека помина времето на култ кон личноста и дека во демократијата секој може, доколку има добри аргументи, да победи неприкосновени функционери, како првиот претседател. На крајот загубивте во гласови, но победивте во смисла на јавна дебата и реторика, а, ако не се лажам, еден од дуелите беше одложен.
Георгиевски: Дозволете ми овде да му оддадам признание на вашето сеќавање на тие денови на државен фалсификат. Тогаш ја сфатив најдлабокат асмисла на митот како таков: Македонците воспитани на митот за Крали Марко и за Црна Арапина, гласаа за Црна Арапина!? ТогашКиро Глигоров (за мртвите само добро), факт е дека побегна од финалниот дуел на телевизија. Тоа недвосмислено значи дека тој бил Црна Арапина, па ако сака и стопати да умре!
Од оваа временска дистанца, што е за вас Киро Глигоров, голем Македонец, патриот или само политички противник, кој се нашол таму каде што го донела историјата?
Георгиевски: Да. Само неговиот шеф, Тито, беше поголем Македонец од него.
Како еден од најголемите македонски интелектуалци, секако, имавте блиски контакти со првиот премиер Никола Кљусев. Можеше ли Македонија од самиот почеток да фати некаков друг пат, поплочен со стабилност?
Георгиевски: Јас лично имам длабока почит за првиот премиер Никола Кљусев, но, за жал, командите ги држеше бројот еден од СДСМ, КироГлигоров. Тие лееја крокодилски солзи за секое признание што ја стабилизираше Македонија од една, и ликуваа на сите ненадејни удари против Македонија!
Во времето на социјализмот бевте еден од најголемите режисери на театарски и на филмски проекти, добро се познававте со Јосип Броз – Тито, за кого некои извори сега тврдат дека не бил Југословен туку Германец, Русин или Пољак. Според вас,каква е неговата улога во развојот на македонската нација.
Георгиевски: Со Тито сум се запознал само еднаш на проекцијата на филмот„Републиката во пламен“ во „Арена“ во Пула. Навиваше за Шишков, но кога ја сфати пораката на филмот, на крајот си отиде замрзнат заборавајќи ги своите прочуени дипломатски манири, без да се поздрави со авторот на филмот, чијшто гостин беше. Инаку, историски гледано, тој беше исклучително прагматичен лидер,кој во случајот со Македонија постигна повеќе одошто беше возможно. За да го направи тоа, мораше да спроведе чистка меѓу македонските патриоти, а во Македонија секогаш има и жртви и двапати повеќе извршители на чистки.
Според вас,Тито беше најголем велемајстор на полувистините под ова небо. Колку можат, генерално, политичарите секогаш да ја кажуваат вистината?
Георгиевски: Човек што кажува полувистини, лаже.
Имате ли сѐ уште политички амбиции или ќе се посветите на едукација на јавноста преку своите колумни, книги, можеби биографија?
Георгиевски: Безобразно е човек од 76 години да говори за своите идни планови, па, сепак, ги имам многу: dumspirospero.
Каде ја гледатеМакедонија за 20 години?
Георгиевски: И по две илјади години Македонија ќе биде на север од Грција, на исток од Албанија, на југ од Србија и назапад од Бугарија. Се надевам дека нејзините непријатели со време ќе го сфатат ова. Инаку, Македонија за 20 години ја гледам како просперитетна, демократска, европска држава…
Разговараше: Билјана Зафирова, Горан Момировски
Фото: Александар Ивановски
(Интервјуто е објавено во 56. број на неделникот Република)
Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.