Единствениот спомен од гемиџијата Ор­дан Поп Јор­да­нов – огледалото од берберницата

Јор­дан Поп Јор­да­нов-Ор­це­то е ро­ден ма­ке­дон­ски ре­во­лу­ци­о­нер – анархист, член на иле­гал­ни­от те­ро­ри­стич­ки кру­жок Гемиџии, кој кон кра­јот на април 1903 го­ди­на ги из­вр­шил поз­на­ти­те Солунски атентати врз об­је­кти кои це­лос­но или де­лум­но би­ле во сопс­тве­ност на за­пад­но­е­вроп­ски­те ка­пи­та­ли­стич­ки зем­ји и тур­ски­те вла­сти.

Ро­ден е во 1881 го­ди­на во Велес, ка­ко пом­лад брат на ма­ке­дон­ски­от ре­во­лу­ци­о­нер Миле Поп Јорданов. Се шко­лу­ва во род­ни­от град и во Солунската бугарска машка гимназија. Ка­ко ше­сток­лас­ник го пре­ки­ну­ва обра­зо­ва­ни­е­то и за­ми­ну­ва во Софија, од ка­де што се пре­фр­лу­ва во Солун.

Тој е еден од по­и­стак­на­ти­те чле­но­ви на Гемиџиите, а по­доц­на и во­дач на кру­жо­кот. Од Слави Мерџанов ја при­фа­ќа иде­ја­та за ми­ни­ра­ње на Ото­ман­ска­та бан­ка во Солун и на­сто­ју­ва да ја ре­а­ли­зи­ра.

До­го­во­ре­но е под­зем­ни­от ту­нел до бан­ка­та да се ко­па од из­нај­ме­ни­от ду­ќан бер­бер­ни­ца на Владимир Пингов. Ту­не­лот ќе би­де про­ко­пан во одре­де­ни­от рок, но ак­ци­ја­та ќе би­де од­ло­же­на.

На 29 април 1903 тој ќе го акти­ви­ра ди­на­ми­тот во про­ко­па­ни­от ту­нел и ќе ја кре­не во воз­дух Ото­ман­ска­та бан­ка. По­тоа фр­ла бом­би пред хо­те­лот „Са­ло­ник“.

За­ги­ну­ва хе­рој­ски на 17 април 1903 г. во ку­ќа­та во ко­ја­што жи­ве­ел, фр­лај­ќи ги пос­лед­ни­те бом­би врз тур­ски­те вој­ни­ци кои го др­же­ле под оп­са­да.

Ор­це­то бил бе­скра­ен иде­а­лист. Тој и со сво­ја­та смрт са­кал да би­де ко­ри­сен за ре­во­лу­ци­о­нер­но­то де­ло и сво­ја­та та­тко­ви­на Македонија. Не­по­сред­но пред Солунските атентати се оси­гу­рал во друш­тво­то Њу­јорк на 10.000 фран­ци и тоа на име­то Симеон Радев.

Ор­це­то го за­мо­лил Симеон Радев оси­гу­ра­ни­те 10.000 фран­ци по не­го­ва­та смрт да му ги пре­да­де на Борис Сарафов за­тоа што тој им дал 10.000 фран­ци на Гемиџиите и ги по­ма­гал на раз­ни на­чи­ни. Во пис­мо­то до Ра­дев на­пи­шал:

„Пред не­кол­ку ме­се­ци се оси­гу­рав на 10.000 фран­ци, кои ќе ти би­дат исп­ла­те­ни по мо­ја­та смрт. Са­кам и со мо­ја­та смрт да би­дам во пол­за на де­ло­то за кое жи­ве­ев, ра­бо­тев и ќе умрам – де­ло­то за ос­ло­бо­ду­ва­ње на на­ша­та ска­па и са­ка­на Ма­ке­до­ни­ја“.

Џајкови го чуваат споменот на Миле и Ордан Поп Орданови

Семејството Џајкови од Велес е едно од наследниците на револуционерното семејство Поп Орданови, Миле и Ордан. Едниот, Ордан, е гемиџија учесник и загинат во Солунските атентати, вториот Миле падна во борба за слобода на Македонија и опеан во народната песна, денешна химна на Велес. Алексо и Ванчо Џајкови ги чуваат спомените на нивните дедовци, кои посветени на борбата за слобода на Македонија, целосно се предале на револуцијата и не оформиле семејство. Тие се наследници преку Елена нивната баба која е најстара сестра на Миле  и Ордан.

– Орце кога во една пригода доаѓа од Женева, по средбите со Борис Сарафов, за жал недоволно признат во Македонија, носи обетки и прстени како подарок. Тоа е единственото нешто што тој оставил за живот. Пред да се случат атентатите, пролетата кога дошол во Велес ги искинал сите слики каде него го имало. Порачал дека не сака еден ден некој на него пари да печали, не објаснувајќи зошто и како. Тоа баба ми често го кажувала, но не знаела зошто ги уништил. Некои историчари, истражувачи од Велес тврдат дека и огледалото што е кај нас дома е едно од берберницата, каде се подготвувале атентатите, а на гемиџиите им било за камуфлажа од нивната активност, копањето тунел – раскажува Алексо.

Овие сознанија му се од мајка му Слоботка, која ја чувала Елена оти таа при крајот на животот ослепела,  додека татко му Благој Џајков како приврзаник на ВМРО долги години бил в затвор. Тие години додека двете мајка и ќерка биле сами, Елена сестрата на Миле и Ордан, долго и во детали ја раскажувала историјата и борбата на двата сина за Македонија, нивните идеали, саможртвата, нивниот краток но богат револуционерен живот, херојското погибје.

– Миле и Ордан биле под големо влијание на Француската револуција. Кај нив дома тогаш сите зборувале француски, нивната мајка и татко, моите баба и дедо. Ѓошо бил голем трговец, имал голем имот, работел трговија со риба, дел до чаршијата во Велес бил негов. На крајот од 19-тиот век, сите Балкански држави се ослободиле а само Македонија останала под Турско, тие браќата ученици на Солунската гимназија  Св. Кирил и Методиј не можеле да се помират со ваквата состојба. Како интелектуалци биле задоени со идејата за самостојна држава. Миле дури оди и учи семинарија, за свештеник во Цариград, но поради неговата активност е исклучен – објаснува Џајков. Колку биле конспиративни Гемиџиите, говори и тоа што никој од семејството не знаел за нивната активност. Разбрале дури следниот ден по атентатите, кога започнале апсењата па сите машки членови на Поп Орданови и биле однесени во Белата Кула (Беас куле) во Солун. Биле затворени во мали ќелии, со нозете во пранги и во вода клечеле сите денови. Биле измачувани, но не биле осудени.

Тој е горд што е потомок на Поп Орданови. Султана и Ѓошо Поп Орданови имале шест деца четири ќерки  Елена, Марија, Олга, Павлина и двата сина, кои  како идеалисти животот го дадоа за Македонија. Интересен е податокот што Павлина, сестрата на Миле и Ордан, се омажила за братот на Павел Шатев податок кој е малку познат во фактографијата.

Орце пред Солунските атентати се осигурил во друштвото Софија на 10 000 франци. Дел до парите биле за Сарафов, а дел за семејството. Кога татко му Ѓошо отишол да ги подигне, му било препорачано од велешанец директор во компанијата, дека не е добро тоа да го прави, „за да не му се случи истата судбина како на синот, да  му отиде  главата“. Така семејство не ги земало парите кои биле завештани за нив. Но, затоа обетките, прстенот и огледалото се богатство кое нема цена и е единствениот спомен за  Миле и Ордан Поп Орданови. Такво огледало има и во куќата на велешкото семејство Вангелови и тоа е исто така  од берберницата во Солун а тоа е добиено како наследници на гемиџијата Владимир Пингов.

Текстот е објавен во 241 број на неделникот „Република“, 14 април 2017 година.

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.