Росоклија: Државен испит како привремена брана за безвредни дипломи

Ака­де­мик Го­разд Ро­сок­ли­ја, вр­вен на­уч­ник во об­ла­ста на истра­жу­ва­ње­то на не­вро­па­то­ло­ги­ја­та и не­вро­и­му­но­ло­ги­ја­та, од 1998 го­ди­на е про­фе­сор на Mе­ди­цин­ски­от фа­кул­тет при Уни­вер­зи­те­тот „Ко­лум­би­ја“ во Њу­јорк, САД. Про­фе­со­рот со свет­ско ре­но­ме збо­ру­ва за при­сус­тво­то на свет­ска­та на­у­ка во Ма­ке­до­ни­ја, за пред­ло­же­на­та ре­фор­ма за во­ве­ду­ва­ње др­жа­вен ис­пит, за при­чи­ни­те за от­пор кај сту­ден­ти­те и кај про­фе­со­ри­те и за об­вр­ска­та на уни­вер­зи­те­ти­те да про­из­ве­дат ка­дри што ќе се нат­пре­ва­ру­ва­ат на гло­бал­ни­от па­зар на труд.

Ка­ко го оце­ну­ва­те сте­пе­нот на на­уч­ни­от раз­вој во Ма­ке­до­ни­ја? Соз­да­ва­ат ли ма­ке­дон­ски­те обра­зов­ни ин­сти­ту­ции ква­ли­тет­ни ка­дри, кои со­од­вет­ству­ва­ат на европ­ски­те стан­дар­ди?
РОСОКЛИЈА: Не тре­ба јас или ние да го оце­ну­ва­ме тоа за­тоа што по­сто­јат об­је­ктив­ни кри­те­ри­у­ми со кои се вред­ну­ва на­уч­ни­от при­до­нес на ед­на зем­ја во европ­ска­та и свет­ска на­у­ка. Спо­ред тие кри­те­ри­у­ми, ма­ке­донскoто при­сус­тво во свет­ска­та на­у­ка е скром­но, ре­чи­си без­на­чај­но.

Исто­ри­ски, Ма­ке­до­ни­ја има­ла и има из­во­нред­ни по­е­дин­ци во на­у­ка­та, но ни­ко­гаш не из­гра­ди­ла си­стем за соз­да­ва­ње на­у­чен ка­дар, ни­ту, пак, оп­штес­тво­то е вос­пи­та­но да ја вред­ну­ва на­у­ка­та и да го вред­ну­ва ин­те­ле­кту­ал­ни­от труд.

Ко­га пре­тсе­да­те­лот Бил Клин­тон ја по­се­тил на­уч­на­та ла­бо­ра­то­ри­ја во Лос Ала­мос, го ка­жал след­но­во: ,,Мно­гу е не­при­јат­но чув­ство­то ко­га ли­де­рот на нај­моќ­на­та на­ци­ја на све­тот, вле­гу­вај­ќи ме­ѓу вас, во оваа про­сто­ри­ја, го на­ма­лу­ва про­сеч­ни­от ко­е­фи­ци­ент на ин­те­ли­ген­ци­ја”.

Да­ли и на ка­ков на­чин е тоа опас­но не са­мо за по­е­ди­не­цот, ту­ку и за ма­ке­дон­ско­то оп­штес­тво?
РОСОКЛИЈА: Ако ед­но оп­штес­тво не го сти­му­ли­ра стре­ме­жот кон ин­те­ле­кту­ал­но­то и не го на­гра­ду­ва умот, тоа оп­штес­тво за­о­ста­ну­ва во сво­јот раз­вој зад оп­штес­тва­та што ги сти­му­ли­ра­ат и вред­ну­ва­ат тие ква­ли­те­ти.
Ма­ке­до­ни­ја пред­ви­де­ла де­ка ќе има та­лен­ти­ра­ни умет­ни­ци и спор­ти­сти и ре­ши­ла та­кви­те да ги на­гра­ди со ста­тус на­ци­о­на­лен умет­ник или спор­тист. Од­лич­но. Но Ма­ке­до­ни­ја не пред­ви­де­ла де­ка ќе има и па­мет­ни лу­ѓе, по­ра­ди што не по­стои ста­ту­сот на­ци­о­на­лен на­уч­ник. Ако умет­ник до­бие врв­но приз­на­ние ка­ко ,,11 Октом­ври” или ,,23 Октом­ври” за жи­во­тен при­до­нес во умет­но­ста, тоа му обез­бе­ду­ва пен­зи­ја до ма­кси­мал­ни­от из­нос на пен­зи­и­те во Ма­ке­до­ни­ја, но не и на на­уч­ни­кот што ја до­бил иста­та на­гра­да.

Пре­тсе­да­те­лот на САД, Ба­рак Оба­ма, го пре­зе­де водс­тво­то на на­ци­ја­та во екот на фи­нан­си­ска кри­за. Тој из­ја­ви де­ка на­у­ка­та ќе ја изв­ле­че Аме­ри­ка од кри­за­та и, бу­квал­но, исту­ри па­ри врз нас на­уч­ни­ци­те. Зна­е­ме де­ка де­нес САД се над­вор од фи­нан­си­ска­та кри­за, до­де­ка Евро­па се да­ви во ре­це­си­ја и не­е­фи­кас­но се оби­ду­ва да ги при­ду­шу­ва, но не и да ги гас­не по­жа­ри­те во неј­зи­ни­те јуж­ни те­ри­то­рии. Ци­ви­ли­зи­ра­на­та Евро­па има исто­ри­ски од­нос кон умот, но би­ро­кра­ти­зи­ра­на­та Евро­па има не­кои дру­ги при­о­ри­те­ти и не­ма па­ри да му доз­во­ли на тој ум да би­де кре­а­ти­вен.

Сме­та­те ли де­ка др­жав­ни­от ис­пит ќе ги ре­ши проб­ле­ми­те во ви­со­ко­то обра­зо­ва­ние?
РОСОКЛИЈА: Не, еден или три ис­пи­та не мо­жат да го ре­шат проб­ле­мот со ква­ли­те­тот на ви­со­ко­то обра­зо­ва­ние. Др­жав­ни­от ис­пит го сфа­ќам ка­ко при­вре­ме­на бра­на пред нап­ли­вот на без­вред­ни дип­ло­ми, до­де­ка не го ре­ор­га­ни­зи­ра­ме це­ли­от обра­зо­вен си­стем.

Ко­му по­ве­ќе му пре­чи про­вер­ка­та на зна­е­ње­то – на сту­ден­ти­те, на обра­зов­ни­те ин­сти­ту­ции и на про­фе­со­ри­те или сме­та­те де­ка проб­ле­мот има по­ли­тич­ка зад­ни­на?
РОСОКЛИЈА: Им пре­чи на си­те. Сту­ден­ти­те не са­ка­ат да има­ат до­пол­ни­тел­ни ис­пи­ти отка­ко ја по­ми­на­ле гол­го­та­та да ги по­ло­жат учеј­ќи го тоа што се ба­ра од нив, но и со­о­чу­вај­ќи се со спе­ци­фич­ни­те ка­ра­кте­ри на про­фе­со­ри­те по­ра­ди на­чи­нот на по­ла­га­ње ис­пи­ти со кој не е иск­лу­че­на суб­је­ктив­но­ста на про­фе­со­рот. Про­фе­со­ри­те, тие што има­ат ка­па­ци­тет да им да­дат зна­е­ње на сту­ден­ти­те, а до тој мо­мент не им го пре­не­ле, ќе тре­ба да го на­пра­ват тоа, што зна­чи се­ри­о­зен на­пор од нив­на стра­на, а мал­ку­ми­на ме­ѓу нас при­фа­ќа­ат ек­стра-на­пор. Про­фе­со­ри­те, пак, без про­фе­сор­ски ка­па­ци­тет, ќе би­дат пр­ви на мен­тал­ни­те ба­ри­ка­ди за ка­ква би­ло про­ме­на на си­сте­мот што про­ду­ци­ра нез­на­е­ње.

Ин­сти­ту­ци­и­те не тре­ба са­мо да соз­да­ва­ат про­гра­ма, што е нај­лес­ни­от дел, ту­ку и да ја спро­ве­дат, што зна­чи би­ро­кра­ти­те да си го на­ру­шат сопс­тве­ни­от мир.

На мо­же­те да да­де­те ин­тер­пре­та­ци­ја од ас­пект на не­чиј по­ли­тич­ки ин­те­рес, но са­мо крај­но не­од­го­вор­ни лу­ѓе, или иди­о­ти, мо­жат да го по­ли­ти­зи­ра­ат обра­зо­ва­ни­е­то.

Не се на­ру­шу­ва ли со др­жав­ни­от ис­пит авто­но­ми­ја­та на обра­зов­на­та ин­сти­ту­ци­ја?
РОСОКЛИЈА: Не знам ко­ја е прав­на­та де­фи­ни­ци­ја на авто­но­ми­ја­та на уни­вер­зи­те­тот и не мо­жам да збо­ру­вам за тоа?

Од тоа што јас го знам, уни­вер­зи­те­тот е авто­но­мен во из­бо­рот на про­фе­сор­ски­от ка­дар, во из­бо­рот на про­гра­ми­те и во из­бо­рот на ме­то­до­ло­ги­ја­та. Овие три еле­мен­та ја де­фи­ни­ра­ат авто­но­ми­ја­та на уни­вер­зи­те­тот и го одре­ду­ва­ат ква­ли­те­тот на дип­ло­ме­цот. Од сво­ја стра­на, уни­вер­зи­те­тот има оп­штес­тве­на об­вр­ска да про­из­ве­де дип­лом­ци што мо­жат да се нат­пре­ва­ру­ва­ат со си­те дру­ги на гло­бал­ни­от па­зар на тру­дот.

Про­фе­сор што ги ис­пол­ну­ва ло­кал­ни­те кри­те­ри­у­ми за из­бор, мо­же да соз­да­де дип­ло­мец со ло­кал­на вред­ност на зна­е­ње­то. Ако фа­кул­те­ти­те не се во со­стој­ба да спро­ве­дат одре­де­ни до­ктор­ски сту­дии за­тоа што нив­ни­те про­фе­со­ри не ги ис­пол­ну­ва­ат ни­ту ло­кал­ни­те кри­те­ри­у­ми за мен­торс­тво, а та­кви­те про­фе­со­ри ја за­др­жу­ва­ат про­фе­сор­ска­та по­зи­ци­ја, мо­же­те да прет­по­ста­ви­те ка­кви дип­лом­ци соз­да­ва­ат.

Ве­ли­те на обра­зо­ва­ни­е­то му се не­оп­ход­ни бол­ни и дла­бо­ки ре­фор­ми. Ка­де би тре­ба­ло да „бо­ли“ најм­но­гу ако са­ка­ме по­зи­тив­ни про­ме­ни? Кои ре­фор­ми се не­оп­ход­ни за да се по­до­бри обра­зов­ни­от си­стем?
РОСОКЛИЈА: Нај­бол­но е да се соз­да­де про­фе­сор­ски ка­дар спо­ред кри­те­ри­у­ми за из­бор што ги има­ат па­мет­ни­те зем­ји.

Се поч­ну­ва од учи­те­ли­те и од на­став­ни­ци­те, а се за­вр­шу­ва со уни­вер­зи­тет­ски­те про­фе­со­ри. Најз­на­чај­ни­те лу­ѓе што ни ја одре­ду­ва­ат жи­вот­на­та ид­ни­на, на­ши­те учи­те­ли, се ме­ѓу најс­ла­боп­ла­те­ни­те, че­сто из­ло­же­ни на уце­ни и на за­ка­ни од моќ­ни­те ро­ди­те­ли. Мо­јот син Га­врил, не­ка­де во пет­то од­де­ле­ние, при до­де­лу­ва­ње­то на сви­де­телс­тва­та, ни го по­ста­ви пра­ша­ње­то: „Зо­што ме те­ра­вте тол­ку да учам, ко­га си­те по­ми­нав­ме ’скроз‘ од­лич­ни?“

На­мер­но се по­вто­ру­вам: оп­штес­тво­то мо­ра да го вред­ну­ва умот, за умните да го из­бе­рат па­тот кон ин­те­ле­кту­ал­но­то.

Ко­га бев из­бран за про­фе­сор на Уни­вер­зи­те­тот „Ко­лум­би­ја“, го пра­шав ше­фот на ка­те­дра­та Рон Ри­дер, бри­ли­јант­на лич­ност, кои се мои долж­но­сти. Тој ми од­го­во­ри со ед­на ре­че­ни­ца:,, Сту­ден­ти­те, до­кто­ран­ди­те и спе­ци­ја­ли­зан­ти­те, да ги сти­му­ли­раш да се стре­мат кон ин­те­ле­кту­ал­но­то”. Тол­ку!

Со учи­тел­ски и про­фе­сор­ски ка­дар што ги сти­му­ли­ра сту­ден­ти­те да се стре­мат кон ин­те­ле­кту­ал­но­то, се­ко­ја ре­фор­ма со лес­но­ти­ја ќе се спро­ве­де. По­зи­тив­на се­лек­ци­ја и до­сто­инс­тве­но на­гра­ду­ва­ње е фор­му­ла­та за си­гу­рен ус­пех.

Вие сте дел од ти­мот со­ста­вен од 17 врв­ни свет­ски на­уч­ни­ци што ра­бо­ти на откри­ва­ње на при­чи­ни­те за по­ја­ву­ва­ње­то на ау­тиз­мот. Во исто вре­ме, ти­мот ра­бо­ти и на откри­ва­ње на лек за оваа бо­лест. До ка­де е по­стап­ка­та за про­вер­ка на ле­кот?
– Сѐ уште не ги зна­е­ме при­чи­ни­те за по­ја­ва на ау­ти­зам. Тоа што ние го открив­ме се па­то­ло­шки­те про­ме­ни кај де­ца со ау­ти­зам, кои се со­сто­јат во ви­шок си­нап­тич­ки вр­ски ка­ко ре­зул­тат на по­го­ле­ма ко­ли­чи­на про­те­ин мТОР во мо­зо­кот. Про­те­и­нот мТОР го ре­гу­ли­ра ка­стре­ње­то на ден­дри­тич­ни­те иг­лич­ки на кои се на­о­ѓа­ат си­нап­си­те. Со да­ва­ње иму­но­су­пре­сор ра­па­ми­цин, кај екс­пе­ри­мен­тал­ни­от мо­дел го нор­ма­ли­зи­рав­ме ни­во­то на про­те­и­нот мТОР, што до­ве­де не са­мо до нор­ма­ли­зи­ра­ње на бро­јот на си­нап­тич­ки­те вр­ски, ту­ку и до нор­ма­ли­зи­ра­ње на од­не­су­ва­ње­то на мо­де­лот. Оче­ку­вам де­ка мно­гу бр­гу, за ед­на или две го­ди­ни, ќе има­ме на рас­по­ла­га­ње не­то­кси­чен пре­па­рат, кој ќе го ре­гу­ли­ра ни­во­то на про­те­и­нот мТОР кај де­ца­та со ау­ти­зам, што ќе ре­зул­ти­ра во нор­ма­ли­зи­ра­ње бро­јот на си­нап­тич­ки вр­ски, во на­деж де­ка тоа ќе до­ве­де и до ко­рек­ции во нив­но­то од­не­су­ва­ње.

По­стои ли вр­ска ме­ѓу вак­ци­ни­те што ги при­ма­ат де­ца­та и по­ја­ва­та на ау­тиз­мот?
– На­у­ка­та и кли­нич­ки­те истра­жу­ва­ња ни­ко­гаш не откри­ле вр­ска ме­ѓу вак­ци­на­та и по­ја­ва­та на ау­ти­зам.

Разговараше: Не­над Мир­чев­ски
Фото: Александар Ивановски
(Интервјуто со академик Горазд Росоклија е објавено во 119. број на неделникот Република, 12.12.2014)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.