Милениумски крст – споменик на политичките игри

Се­деј­ќи на бал­кон и пи­еј­ќи го сво­е­то ка­фе во при­кве­чер­ни­те ча­со­ви на ова, што би рек­ле ста­ри­те, ци­ган­ско ле­то, по­втор­но, ка­ко и се­ко­ја ве­чер го гле­дам кр­стот на Вод­но. Нај­че­сто уба­ва гле­тка, но ве­чер­ва е чу­ден.  Не е цел. Ед­ни­от крак го не­ма. Иа­ко се ра­бо­ти за не­кој проб­лем со ин­ста­ла­ци­ја­та,  се до­би­ва впе­ча­ток де­ка гле­да­те во не­што не­за­вр­ше­но… И ко­га ќе раз­мис­лам, не­за­вр­ше­но е. Не по­ра­ди пре­го­ре­ни­те све­тил­ки или ло­ша­та ин­ста­ла­ци­ја. Ми­ле­ни­ум­ски­от крст ни приб­лиж­но не е тоа што бе­ше нај­а­ве­но. Се се­ќа­вам ко­га пред де­сет го­ди­ни, на 28 август, го­ле­ми­от хри­сти­јан­ски праз­ник Го­ле­ма Бо­го­ро­ди­ца, прв­пат ви­дов ка­ко свет­на го­ле­ми­от крст на Вод­но. Сѐ уште не­до­пра­вен, свет­на. А, зо­што бе­ше та­ка? За­тоа што сле­ду­ва­ше фа­моз­ни­от 15 сеп­тем­ври… Се сме­ни­ја бо­и­те во Вла­да­та, се сме­ни по­ли­ти­ка­та кон овој спо­ме­ник над гра­дот.

Што се слу­чи не им е јас­но ни на авто­ри­те на Ми­ле­ни­ум­ски­от крст, ар­хи­те­кти­те д-р Јо­ван Сте­фа­нов­ски – Жан и д-р Оли­вер Пе­тро­ски. Но, ка­ко раз­мис­лу­ва­ат тие за град­ба­та ви­со­ка 80 ме­три на вр­вот на Вод­но, про­ект за кој има­ат до­би­е­но ме­ѓу­на­род­но приз­на­ние, сре­брен ме­дал за три­го­диш­но ос­тва­ру­ва­ње во свет­ски рам­ки на „Ин­те­рарх 2003“, на­гра­да до­де­ле­на од Свет­ска­та ака­де­ми­ја на ар­хи­те­кти?! Иа­ко, нив­но­то де­ло оста­на не­до­пра­ве­но.

– Се се­ќа­вам де­ка има­ше из­ло­же­но по­ве­ќе 200 про­е­кти. Оли­вер во еден мо­мент, гле­дај­ќи ги дру­ги­те про­е­кти, ме пра­ша што ба­ра­ме ов­де. Јас зна­ев де­ка има­ме што да по­ка­жа­ме. Ние не сме свес­ни што има­ме – се по­тсе­ту­ва Сте­фа­нов­ски.

Жр­тва на по­ли­тич­ка игра

Во 2002 го­ди­на, мо­же­би мал­ку из­бр­за­но, не­по­сред­но пред пар­ла­мен­тар­ни­те из­бо­ри, Вла­да­та на Љуб­чо Ге­ор­ги­ев­ски ја пр­се­че цр­ве­на­та лен­та. Сте­фа­нов­ски ве­ли де­ка то­гаш би­ла за­вр­ше­на са­мо пр­ва­та фа­за. Тој го де­ли про­е­ктот на три фа­зи – пр­ва­та – об­је­ктот да се до­жи­вее од да­ле­ку, вто­ра­та – да се до­жи­вее од­на­тре и тре­та­та фа­за – уре­ду­ва­ње на про­сто­рот око­лу кр­стот, ка­де што вле­гу­ва ма­на­стир­ски комп­лекс, кој тре­ба­ло да се гра­ди на дру­ги­от врв. Но, сѐ за­ста­на во пр­ва­та фа­за. Сте­фа­нов­ски и Пе­тро­ски се ед­ног­лас­ни – мо­ра да се сфа­ти де­ка об­је­кти­те не се па­ме­тат по тие што ги поч­на­ле, се па­ме­тат по тие што ги за­вр­ши­ле.

– Не ви­кам де­ка Кр­стот е жр­тва на по­ли­тич­ки игра. Си­гу­рен сум во тоа! А, ако се раз­мис­ли под­ла­бо­ко – не­кој го поч­нал, не­кој го гра­дел, друг ќе го за­вр­ши. Пра­ша­ње е да­ли тие што го за­вр­ши­ле по­мал­ку се па­ме­тат од тие што го поч­на­ле. За­ви­си кој ка­ко ќе им при­ста­пи на ра­бо­ти­те. Ко­ја и да е вла­де­јач­ка гар­ни­ту­ра, не мо­же да го од­не­се со се­бе. Ќе си оста­не и ќе се знае кој го поч­нал, кој го за­вр­шил. Зна­че­ње­то што го има овој крст ги над­ми­ну­ва тие ме­ѓу­пар­ти­ски игри – ве­ли Пе­тро­ски.

Сте­фа­нов­ски сме­та де­ка МПЦ не мо­же да се но­си со ва­ков про­ект, кој и од ар­хи­те­ктон­ски ас­пект и од сим­бо­ли­чен ас­пект има не­ве­ро­јат­ни број­ки и вред­но­сти, кои се за­не­ма­ре­ни.

– А зо­што се за­не­ма­ре­ни? Да­ли од ас­пект на вре­ме­то или од тес­но­пар­ти­ски игри не би са­кал да збо­ру­вам. Но, знам де­ка кр­стот стои. Ѝ бе­ше до­де­лен на МПЦ, Фон­да­ци­ја­та „Ми­ле­ни­ум­ски крст“ тре­ба­ше да го за­вр­ши и да го до­де­ли, но ту­ка сѐ стои…- ко­мен­ти­ра тој.

За вре­ме на Вла­да­та на СДСМ, со кр­стот не се слу­чу­ва­ше ни­што. Со про­ме­на­та на вла­де­јач­ка­та гар­ни­ту­ра во 2006 го­ди­на се раз­мр­даа ра­бо­ти­те, но не до­вол­но за овој об­јект да би­де за­вр­шен и да до­бие сво­ја при­каз­на. Пе­тро­ски ве­ли де­ка на ед­на-две го­ди­ни ќе се по­ја­ви но­ви­нар со пра­ша­ње до ка­де е, и то­гаш поч­ну­ва­ат нај­а­ви, кои оста­ну­ва­ат са­мо на ни­во на нај­а­ви.

– Ќе дој­де про­лет и си­те се со елан де­ка ќе пра­ви­ме не­што, па до­а­ѓа есен, ги фа­ќа па­ни­ка де­ка ќе фа­тел мраз, об­је­ктот да не пад­не. Уште сто го­ди­ни да оста­не та­ка, об­је­ктот не­ма да пад­не.  Бит­но е да­ли са­ка­ме да го на­пра­ви­ме и си­те да ужи­ва­ме во не­го и да се гор­де­е­ме со не­го? Да­ли са­ка­ме со мал­ку труд и фи­нан­сии да го на­пра­ви­ме функ­ци­о­на­лен? – сме­та Пе­тро­ски.

Тој ве­ли де­ка не е бла­го­дар­но да збо­ру­ва за број­ки во од­нос на тоа кол­ку па­ри се по­треб­ни за да се за­вр­ши овој 66-ме­тар­ски крст, со под­ло­га ви­со­ка 14 ме­тра. Но, во од­нос на тоа што е вло­же­но , до­да­ва тој, и на тоа што тој крст ќе прет­ста­ву­ва, су­ма­та е сим­бо­лич­на. Про­фе­со­рот Сте­фа­нов­ски, се­пак, е по­кон­кре­тен ко­га се во пра­ша­ње број­ки­те. На со­ста­но­кот со одре­де­ни чел­ни­ци, кој се одр­жал ми­на­та­та го­ди­на, при­ло­жи­ле што тре­ба да се на­пра­ви, а про­це­на­та би­ло де­ка за комп­лет­но за­вр­шу­ва­ње на кр­стот се по­треб­ни два ми­ли­о­на евра. Се чи­ни не­ко­му не му се до­пад­на­ла таа број­ка.

Пе­тро­ски сме­та де­ка ако Вла­да­та, ко­ја се ја­ву­ва ка­ко гла­вен до­на­тор во пр­ва­та фа­за, ре­ши да го за­вр­ши тоа што е поч­на­то, мо­ра да раз­гра­ни­чи до ка­де се неј­зи­ни­те ин­ге­рен­ции.

– Од­лу­ка­та да­ли да се пра­ви или не е по­ли­тич­ка, и ту­ка тре­ба да за­вр­ши по­ли­ти­ка­та. По­тоа тре­ба да им се оста­ви на про­фе­си­о­нал­ци­те. По­треб­ни се трој­ца-че­тво­ри­ца, кои одре­ден пер­и­од ќе ја ске­ни­ра­ат се­гаш­на­та со­стој­ба. По­тоа про­е­ктан­ти­те тре­ба да ја спо­ре­дат таа со­стој­ба со про­е­кти­ра­на­та со­стој­ба и да на­пра­ват нов про­ект за кој се по­треб­ни не­кол­ку ме­се­ци. Сле­ду­ва тен­дер и по­че­ток на ра­бо­ти­те. Но, тоа да го ра­бо­тат струч­ни ли­ца. И мо­ра да се опре­де­лат раз­ум­на вре­мен­ска рам­ка и бу­џет, кои ќе про­из­ле­зат од про­це­на­та и од про­е­ктот на про­фе­си­о­нал­ци­те. Но, се по­ја­ви­ја ед­но чу­до лу­ѓе што не­ма­ат вр­ска со ова, но си ли­ци­ти­ра­ат, да се за­вр­ши за 15 де­на, 20 де­на, со 100.000 евра, 200.000 евра… Тие ин­фор­ма­ции има­ат вред­ност и те­жи­на иден­тич­на на вред­ност на му­а­бет на­пра­вен во ка­фе­а­на со шоп­ска и со ра­ки­ја. Та­ка си­те сме струч­ња­ци од оп­шта пра­кти­ка. Ко­га ме бо­ли заб одам на за­бар, не се го по­пра­вам сам. Но, во на­ша­та про­фе­си­ја си­те се струч­ња­ци и си тол­ку­ва­ат ка­ко ми од­го­ва­ра. И ќе из­ле­зат од та­ков ка­фе­ан­ски му­а­бет, ќе си да­дат из­ја­ва тоа ќе се за­вр­ши за два­е­се­ти­на де­на, вие го пре­не­су­ва­те ка­ко но­ви­на­ри, чи­та­те­лот ја кон­су­ми­ра таа вест и по­тоа зо­што не е на­пра­ве­но за 20 де­на – ве­ли Пе­тро­ски.

2 500 би­ле­ти во еден ден

Жич­ни­ца­та од Сред­но Вод­но кон вр­вот зна­чи­тел­но ја зго­ле­ми по­се­те­но­ста на Кр­стот. Ди­ре­кто­рот на ЈСП, Ми­шо Ни­ко­лов, ве­ли де­ка фре­квен­ци­ја­та ги над­ми­на­ла си­те оче­ку­ва­ња.

– Во не­де­ла­та ми­на­ти­от ви­кенд 2.500 гра­ѓа­ни пла­ти­ле би­ле­ти за жич­ни­ца­та. Ту­ка не вле­гу­ва­ат де­ца­та и пен­зи­о­не­ри­те, кои се во­зат бесп­лат­но. Има и лу­ѓе што се ка­чу­ва­ат пеш. Су­деј­ќи спо­ред ми­на­та­та зи­ма, се оче­ку­ва фре­квент­ност и во де­но­ви­те ко­га би има­ло снег – ве­ли Ни­ко­лов.

Тој твр­ди де­ка се на­пра­ве­ни одре­де­ни раз­го­во­ри со Фон­да­ци­ја­та „Ми­ле­ни­ум­ски крст“ и со дру­ги­те вклу­че­ни стра­ни во овој про­ект за да се до­вр­ши овој про­ект. Сме­та де­ка за в го­ди­на ќе има про­ме­ни на вр­вот на Вод­но, но што, за­се­га оста­ну­ва тај­на

По­се­ти­те­ли­те на Вод­но, ге­не­рал­но, се за­до­вол­ни од мож­но­ста со жич­ни­ца­та да се иска­чат на вр­вот. Но, се­пак, има­ат за­бе­ле­шки на тоа што им се по­ну­де­но. Ска­пи­от ки­оск, во кој ед­но ши­ше во­да од по­ло­ви­на ли­тар се про­да­ва за 50 де­на­ри, не­по­сто­е­ње­то то­а­ле­ти се са­мо дел од тоа што им пре­чи на скоп­ја­ни.

За­бра­нет при­стап

И двај­ца­та сме­та­ат де­ка  Кр­стот го на­ре­ку­ва­ме об­јект, а, се­пак, се ра­бо­ти за гра­ди­ли­ште.

– Об­је­ктот е гра­ди­ли­ште, не­ма упо­треб­на доз­во­ла, тој тре­ба да се за­тво­ри. Зна­е­те ли што зна­чи да пад­не еден шраф од го­ре, од 50 -60 ме­три?! – пра­ша Сте­фа­нов­ски.

Пе­тро­ски е уште по­сторг за ова пра­ша­ње. Спо­ред не­го, тре­ба да се ста­ви гра­деж­на огра­да, со знак за за­бра­нет при­стап и пре­ду­пре­ду­ва­ње за опас­ност:

– Кој би од­го­ва­рал во слу­чај на не­сре­ќа – сопс­тве­ник? Кој е тој? Ин­ве­сти­тор? Не­ма. И ќе дој­дат до ме­не ка­ко над­зор, а сум бил над­зор во 2001 го­ди­на и от­то­гаш ни­кој ни­ту ми го про­дол­жил ни­ту ми го рас­ки­нал до­го­во­рот. Ка­ко над­зор се­га тре­ба да да­дам гра­деж­на доз­во­ла и да за­бра­нам при­стап. И тоа сум го на­пи­шал и пра­тил. Се­га има­ме не­што, а не­ма­ме ни­што. Кој на­пра­вил тех­нич­ки при­ем на тој лифт? Ни­кој. Па ка­ко се во­зат лу­ѓе? Пра­ви­ме спо­ме­ни­ци, не­мам ни­што про­тив, но има­ме спо­ме­ник што сме го поч­на­ле и не го по­чи­ту­ва­ме. Но­ви­те се но­ви, но на овие што да им пра­ви­ме?!

Пре­го­ре­ни све­тил­ки ме­сто во че­ти­ри бои

Од про­е­ктот е ре­а­ли­зи­ра­но са­мо 40 про­цен­ти – на­пра­ве­на е си­лу­е­та. Ар­хи­те­кти­те ве­лат де­ка ни­ту ин­ста­ла­ци­ја­та не е на­пра­ве­на спо­ред пред­ви­де­но­то.  Бил ре­а­ли­зи­ран са­мо еден дел. Ме­сто са­мо кон Скоп­је, Ми­ле­ни­ум­ски­от крст тре­ба­ло да све­ти од си­те стра­ни. Тре­ба­ло да има че­ти­ри фа­зи, од­нос­но че­ти­ри бои –  за дел­ник, праз­ник и по­себ­но за го­ле­ми праз­ни­ци ка­ко Но­ва го­ди­на, Бо­жик, Ве­лиг­ден. Би­ло пред­ви­де­но и освет­лу­ва­ње од да­ле­ку со реф­ле­кто­ри и со ла­сер­ски би­мо­ви на си­те че­ти­ри кра­ка за да све­ти ка­ко што све­ти ко­га Исус е расп­нат на кр­стот. Во дол­ни­от дел тре­ба­ло да се на­пра­ви Цр­ква, а пр­ви­от кат да би­де ре­сто­ран.

При из­град­ба­та на кон­струк­ци­ја­та се  вни­ма­ва­ло на се­кој де­таљ. Ос­но­ва­та се огром­ни стол­бо­ви на­пра­ве­ни со по­себ­на тех­но­ло­ги­ја. Се слуш­на­ла не­ко­ја при­каз­на за об­јект во Си­бир што бил ур­нат од не­вре­ме, по што Кр­стот се пра­вел да из­др­жи и ве­тар ка­ко тој во Си­бир.  Де­нес на кр­стот се пра­ват ра­бо­ти за кои во­оп­што не се кон­сул­ти­ра­ни про­е­ктан­ти­те.

– Сѐ што е ста­ве­но е ста­ве­но на ди­во. Тие ска­ли на кои ќе пад­не­ше пре­ми­е­рот се на­пра­ве­ни на ди­во. Пог­лед­не­те ка­ко е об­ло­же­но од не­кои пар­чи­ња мер­мер. Се ста­ва­ат не­кои про­зор­ци, кои не од­го­ва­ра­ат, би­ле до­на­ци­ја. Го поч­на Вла­да­та и тре­ба да го за­вр­ши, без раз­ли­ка ко­ја пар­ти­ја е на власт – ко­мен­ти­ра Сте­фа­нов­ски, спо­ред кој за да се поч­не ка­ква би­ло из­град­ба, мо­ра пр­во да се вра­ти об­је­ктот во со­стој­ба ка­ко таа од 2002 го­ди­на.

При­каз­на­та про­да­ва

По­крај не­до­вр­ше­ни­те гра­деж­ни ра­бо­ти, на об­је­ктот му не­до­сти­га и при­каз­на што ќе го на­пра­ви функ­ци­о­на­лен, сам да си ги по­кри­ва тро­шо­ци­те и да има за­ра­бо­тка за тој што ќе сто­па­ни­су­ва со не­го.

– Ако са­ка­ме да го про­мо­ви­ра­ме Ми­ле­ни­ум­ски­от крст, мо­ра да има­ме стра­те­ги­ја. Да се на­пра­ви при­каз­на за стран­ци­те ко­га ќе дој­дат да има­ат мо­тив да се ка­чат и да го ви­дат. Таа при­каз­на мо­же­ме да ја на­пра­ви­ме ка­ко што са­ка­ме – од ду­хо­вен или од ин­же­нер­ски ас­пект, ка­ко нај­ви­сок спо­ме­ник во одре­ден ре­ги­он. Са­ма­та град­ба са­ма по се­бе е ин­те­рес­на. Ви­си­на­та, над­мор­ска­та ви­со­чи­на ка­де што е из­гра­де­на…Гле­да­ме де­ка не­ка­де ќе се ста­ви ка­мен и од тоа пра­ват свет­ска сен­за­ци­ја. Ви­де­те ја ста­ту­а­та во Рио. Два- три­па­ти по­ни­ска, а цел свет ја знае и ја по­се­ту­ва­ат 1,8 ми­ли­он ту­ри­сти го­диш­но. И таа ста­туа е гра­де­на, не пад­на­ла од не­бо, но има уба­ва при­каз­на и си­те оди­ме да ја ви­ди­ме. Ние има­ме ло­ка­ли­тет, на­ре­чен Кр­сто­вар, кој сам по се­бе си има свое зна­че­ње, др­жа­ва, ко­ја не знам кол­ку па­ти е спо­ме­на­та во Биб­ли­ја­та… ги има­ме си­те пре­дус­ло­ви за до­бра при­каз­на, са­мо тре­ба да ја на­пра­ви­ме. Ни стои над нас, не зна­е­ме ни кол­ку е ви­со­ко, ни зо­што е на­пра­ве­но… – ве­ли Пе­тре­ски.

Бер­лу­ско­ни са­кал, но не се ка­чил

„За вре­ме на по­се­та­та на Сил­вио Бер­лу­ско­ни на Скоп­је во но­ем­ври 2002 го­ди­на, тој го здог­ле­дал кр­стот од сво­ја­та со­ба во ’Але­ксан­дар па­лас‘“, пи­шу­ва Бо­рис Ста­вров, член на Фон­да­ци­ја­та „Ми­ле­ни­ум­ски крст“, во ед­на сво­ја ко­лум­на. Спо­ред не­го, отка­ко Бер­лу­ско­ни до­бил не­кој од­го­вор „тр­ка­лез­но, па на ќо­ше“, а тие де­но­ви имај­ќи уште ед­но чуд­но искус­тво со пр­вен­ци­те на то­гаш­на­та ту­ку­што фор­ми­ра­на вла­да, кои со суд­ни ма­ки се тру­де­ле Бер­лу­ско­ни да не се срет­не со то­гаш­ни­от пре­тсе­да­тел Бо­рис Трај­ков­ски и отка­ко не ус­пе­ал во на­ме­ра­та да по­ло­жи цве­ќе на спо­ме­ни­кот на Мај­ка Те­ре­за, за­бав­ни­от Ита­ли­ја­нец се отка­жал од сво­ја­та на­ме­ра оста­ну­вај­ќи, нај­ве­ро­јат­но, во пра­шал­ни­ци што им е на овие лу­ѓе, зо­што се од­не­су­ва­ат тол­ку та­па­џи­ски со тоа што го има­ат…

Пишува: Билјана Зафирова
Текстот е објавен во неделникот Република (26 октомври 2012, 8 број)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.