Јуни 1914 година ехо на јуни 2014 година?

Извор | „Си-Ен-Ен“

До­де­ка Гер­ма­ни­ја, Ру­си­ја и САД беа глав­ни на­ции во по­дем во 1914 го­ди­на, мо­ќта де­нес се ме­ну­ва од гло­бал­ни­от се­вер кон ју­гот на ази­ски­те зем­ји, осо­бе­но Ки­на, при­мар­ни­те ко­рис­ни­ци до­се­га. Исто ка­ко и пред 100 го­ди­ни, ге­о­по­ли­тич­ки­те тен­зии се зго­ле­му­ва­ат ка­ко ре­ви­зи­о­ни­стич­ки на­ции, вклу­чу­вај­ќи ги и Ки­на и Ру­си­ја, глав­ни­те пре­диз­ви­ци на ме­ѓу­на­род­ни­от по­ре­док пред­во­ден од САД. Ова де­лум­но се во­ди од зго­ле­му­ва­ње­то на еко­ном­ска­та моќ ко­ја ги во­скрес­ну­ва на­ци­о­на­лиз­мот и ба­ра­ња­та за ре­сур­си, за што све­до­чат по­ве­ќе спо­ро­ви ме­ѓу Ки­на и со­сед­ни­те зем­ји во Јуж­но Ки­не­ско Мо­ре.

По­де­мот на Ки­на

Ако до­се­га фо­ку­сот во 2014 го­ди­на бе­ше при­по­ју­ва­ње­то на Укра­и­на кон Ру­си­ја, си­ри­ски­от конф­ликт и по­де­мот на ис­лам­ски­те ек­стре­ми­стич­ки гру­пи ИСИС во Ирак, се­га тоа е, мо­же­би, Ази­ја, ка­де што по­сто­јат тен­зии и не­си­гур­ност во од­нос на по­тен­ци­ја­лот за го­ле­ма бор­ба за моќ.

Не­ве­ро­јат­ни­от по­дем на Ки­на го воз­не­ми­ру­ва ре­ги­о­нот, всуш­ност го­лем дел од све­тот. И опас­но­сти­те од гре­шки се зго­ле­му­ва­ат, де­лум­но по­ра­ди во­е­но­то за­јак­ну­ва­ње.

Во по­че­то­кот на оваа го­ди­на, ја­пон­ски­от пре­ми­ер Шин­зо Абе пов­ле­че па­ра­ле­ла ме­ѓу ге­о­по­ли­тич­ки­от пеј­заж во Ази­ја де­нес и Евро­па во пре­срет на вој­на­та во 1914 го­ди­на.

По­крај тоа, фи­ли­пин­ски­от пре­тсе­да­тел Бе­ни­њо Аки­но не­о­дам­на на­пра­ви спо­ред­ба ме­ѓу тоа што тој твр­ди де­ка би­ло ре­корд на Пе­кинг во во­инс­тве­но од­не­су­ва­ње и гер­ман­ска­та екс­пан­зи­ја во 20 век, со тоа што тој отво­ре­но пра­ша „во кој мо­мент се ве­ли​​ де­ка до­вол­но е до­вол­но“. Во Ази­ја, по­тен­ци­јал­ни­те пре­диз­ви­ку­ва­чи на го­лем конф­ликт за моќ го вклу­чу­ва­ат и зго­ле­му­ва­ње­то на тен­зи­и­те ме­ѓу Ја­по­ни­ја, со ко­ја САД има­ат без­бед­но­сен до­го­вор, ка­ко и Ки­на. Дру­го мож­но жа­ри­ште е Тај­ван, по­втор­но со­јуз­ник на САД, врз ко­го Ки­на ба­ра су­ве­ре­ни­тет иа­ко остро­вот е упра­ву­ван од­дел­но уште од ки­не­ска­та гра­ѓан­ска вој­на во 40-ти­те го­ди­ни на ми­на­ти­от век.

Уни­ште­ни де­це­нии

Тие ри­зи­ци се ре­ал­ни и зна­чај­ни. Се­пак, по­сто­јат клуч­ни раз­ли­ки ме­ѓу све­тот де­нес и све­тот во 1914 го­ди­на, кој во­де­ше го­ле­ма вој­на за моќ без изг­ле­ди за дог­лед­на ид­ни­на.

Ре­ла­тив­на­та рам­но­те­жа на моќ де­нес е про­ме­не­та, де­лум­но,
по­ра­ди от­пор­на­та моќ на САД
Ен­дру Ха­монд

Тоа, пред сѐ, е та­ка би­деј­ќи спо­ме­ни­те од Пр­ва­та и од Вто­ра­та свет­ска вој­на изб­ле­ду­ва­ат бав­но. Пр­ва­та свет­ска вој­на со пра­во е опи­ша­на ка­ко нај­го­ле­ма­та епо­хал­на ка­та­стро­фа на 20 век од стра­на на аме­ри­кан­ски­от дип­ло­мат Џорџ Ке­нан, кој по­доц­на ста­на ар­хи­тект на аме­ри­кан­ска­та „стра­те­ги­ја за за­др­жу­ва­ње“ за вре­ме на Сту­де­на­та вој­на.

Освен ми­ли­о­ни­те чо­веч­ки жр­тви во пер­и­о­дот од 1914 до 1918 го­ди­на, вој­на­та пре­диз­ви­ка ве­риж­ни на­ста­ни кои го раз­о­ру­ваа све­тот и во след­ни­те де­це­нии. Ту­ка се вбро­ју­ва по­ја­ва­та на ко­му­низ­мот во Ру­си­ја и – спо­ред твр­де­ња­та на исто­ри­ча­ри – по­де­мот на на­ци­стич­ка Гер­ма­ни­ја и ни­кул­ци­те на Вто­ра­та свет­ска вој­на.

Дру­га го­ле­ма раз­ли­ка ме­ѓу се­гаш­но­ста и 1914 го­ди­на е при­сус­тво­то на нук­ле­ар­но­то оруж­је, кое, ка­ко и за вре­ме на Сту­де­на­та вој­на, глав­но, слу­жи ка­ко со­пи­рач­ка за го­лем конф­ликт на мо­ќта.

Ту­ка вре­ди да се спо­ме­не де­ка и ре­ви­зи­о­ни­стич­ки­те на­ции, вклу­чу­вај­ќи ги и Ки­на и Ру­си­ја, ка­ко ста­тус кво моќ­ни­ци­те САД и Фран­ци­ја, по­се­ду­ва­ат нук­ле­а­рен ар­се­нал.

Дру­га зна­чај­на про­ме­на е што де­нес, за раз­ли­ка од 1914 го­ди­на, по­стои го­ле­ма мре­жа од пос­тво­е­ни ме­ѓу­на­род­ни ин­сти­ту­ции – по­себ­но во САД – кои де­це­нии по нив­но­то ос­но­ва­ње по­ка­жу­ва­ат огром­на от­пор­ност и ле­ги­ти­ми­тет.

И до­де­ка овие ор­га­ни се не­со­вр­ше­ни и по­треб­но е да се ре­фор­ми­ра­ат, факт е де­ка, глав­но, ја овоз­мо­жу­ва­ат ме­ѓу­на­род­на­та без­бед­ност, по­себ­но кај пет­те си­ли (САД, Ру­си­ја, Обе­ди­не­то­то Кралс­тво, Ки­на и Фран­ци­ја), си­те член­ки на Со­ве­тот за без­бед­ност на ОН.

Освен тоа, ре­ла­тив­на­та рам­но­те­жа ме­ѓу две­те нај­го­ле­ми си­ли де­нес е раз­лич­на од таа во 1914 го­ди­на. Впро­чем, раз­ли­ка­та ме­ѓу САД и Ки­на де­нес е по­го­ле­ма од таа ме­ѓу Обе­ди­не­то­то Кралс­тво и Гер­ма­ни­ја пред 100 го­ди­ни.

„Аме­ри­кан­ски век“

Нај­го­ле­ма­та пос­ле­ди­ца од Пр­ва­та свет­ска вој­на, нај­ве­ро­јат­но, бе­ше за­че­то­кот на т.н. аме­ри­кан­ски век ко­га САД се из­диг­наа на пи­е­де­ста­лот ка­ко нај­го­ле­ма свет­ска си­ла.

Се­пак, САД бе­ле­жат ре­ла­ти­вен пад, до­де­ка се пред­ви­ду­ва де­ка Ки­на го­ди­на­ва ќе пре­рас­не во нај­го­ле­ма свет­ска еко­но­ми­ја спо­ред па­ри­те­тот на ку­пов­на­та моќ.

Ме­ѓу­тоа, САД и на­та­му се пред Ки­на во пог­лед на на­ци­о­нал­на­та си­ла и во­е­на­та моќ, а се чи­ни де­ка таа пред­ност ќе ја за­др­жат и во след­ни­те го­ди­ни.

За раз­ли­ка од Обе­ди­не­то­то Кралс­тво во 20 век, по­сто­јат по­ка­за­те­ли де­ка мо­ќта на САД ќе оста­не от­пор­на во след­ни­те де­це­нии на 21 век бла­го­да­ре­ние на „енер­гет­ска­та ре­во­лу­ци­ја“ на зем­ја­та, ко­ја има да­ле­ко­сеж­ни ге­о­по­ли­тич­ки пос­ле­ди­ци, ме­ѓу кои и мож­ност на сопс­тве­на енер­гет­ска пре­за­си­те­ност.

Ге­не­рал­но гле­да­но, иа­ко но­ва го­ле­ма вој­на не е не­воз­мож­на оп­ци­ја, изг­ле­ди­те за тоа да се слу­чи во дог­лед­на ид­ни­на се по­ма­ли од тие пред 100 го­ди­ни.

Ре­ла­тив­на­та свет­ска рам­но­те­жа на моќ де­нес е раз­лич­на, пред сѐ по­ра­ди от­пор­но­ста на мо­ќта на САД.
Освен тоа, нук­ле­ар­но­то оруж­је и ме­ѓу­на­род­ни­те ин­сти­ту­ции што не по­сто­е­ле во 1914 го­ди­на, по­себ­но ОН, прет­ста­ву­ва­ат со­пи­рач­ка за го­ле­ми конф­ли­кти.

Де­сет тол­ку­ва­ња за тоа кој е ви­но­вен за Пр­ва­та свет­ска вој­на

Из­вор: „Би-Би-Си“

Кој е ви­но­вен за Пр­ва­та свет­ска вој­на е пра­ша­ње око­лу кое се кр­шат „ака­дем­ски коп­ја“ и 100 го­ди­ни по неј­зи­но­то за­вр­шу­ва­ње, а „Би-Би-Си“ ги пре­не­су­ва мис­ле­ња­та на 10 европ­ски исто­ри­ча­ри, а нај­го­лем дел од нив ги об­ви­ну­ва­ат Гер­ма­ни­ја и Ав­стро-Ун­га­ри­ја, но не­кои и Ру­си­ја, Фран­ци­ја, Бри­та­ни­ја и – Ср­би­ја.

Сер Макс Хеј­стингс сме­та де­ка ни­ту ед­на на­ци­ја не зас­лу­жу­ва да ја но­си це­ла­та од­го­вор­ност за из­був­ну­ва­ње­то на вој­на­та, но Гер­ма­ни­ја тоа најм­но­гу го зас­лу­жу­ва.

Спо­ред не­го­ви­те збо­ро­ви, са­мо Гер­ма­ни­ја има­ла моќ да го за­пре вле­гу­ва­ње­то во ка­та­стро­фа во кој би­ло мо­мент од ју­ли 1914 го­ди­на со пов­ле­ку­ва­ње на под­др­шка­та на Ав­стри­ја за на­пад на Ср­би­ја. Истак­ну­вај­ќи де­ка ар­гу­мен­ти­те про­тив Ср­би­ја не го убе­ди­ја, Хеј­стингс ве­ли де­ка не ве­ру­ва ни во тоа оти Ру­си­ја са­ка­ла европ­ска вој­на во 1914 го­ди­на би­деј­ќи ру­ски­те ли­де­ри зна­е­ле де­ка ќе би­дат во мно­гу по­до­бра бор­бе­на по­зи­ци­ја две го­ди­ни по­доц­на отка­ко ќе го комп­ле­ти­ра­ат про­це­сот на во­о­ру­жу­ва­ње.

Про­фе­со­рот по исто­ри­ја на Кем­бриџ, сер Ри­чард Џеј Еванс, е уве­рен де­ка Ср­би­ја е глав­ни­от ви­нов­ник.

– Ср­би­ја има нај­го­ле­ма од­го­вор­ност за из­був­ну­ва­ње­то на Пр­ва­та свет­ска вој­на. Срп­ски­от на­ци­о­на­ли­зам и екс­пан­зи­о­ни­зам би­ле најд­ла­бо­ки­те воз­не­ми­ру­вач­ки си­ли, а срп­ска­та под­др­шка на те­ро­ри­сти­те „Цр­ни ра­це“ би­ла крај­но не­од­го­вор­на по­стап­ка. Ав­стро-Ун­га­ри­ја има мно­гу по­ма­ла од­го­вор­ност по­ра­ди па­нич­ни­те и пре­те­ра­ни ре­ак­ции по убис­тво­то на нас­лед­ни­кот на хабс­бур­шки­от пре­стол – ве­ли тој.

Спо­ред Еванс, Фран­ци­ја исто­вре­ме­но ја охра­бру­ва­ла агре­си­ја­та на Ру­си­ја кон Ав­стро-Ун­га­ри­ја и кон Гер­ма­ни­ја, до­де­ка Бри­та­ни­ја не бе­ше по­сред­ник, ка­ко за вре­ме на бал­кан­ска­та кри­за, стра­ву­вај­ќи од европ­ски­те и од свет­ски­те ам­би­ции на Гер­ма­ни­ја.

Д-р Хе­дер Џонс мис­ли де­ка Ав­стро-Ун­га­ри­ја, Гер­ма­ни­ја и Ру­си­ја се глав­ни ви­нов­ни­ци, чи­и­што во­инс­тве­ни по­ли­тич­ки и во­е­ни ли­де­ри ја пре­диз­ви­ка­ле Пр­ва­та свет­ска вој­на.

– Убис­тва­та на лич­но­сти со си­на крв би­ле до­ста во­о­би­ча­е­ни пред 1914 го­ди­на и обич­но та­кви­те на­ста­ни по­ми­ну­ва­ле без пос­ле­ди­ци. Но, ав­стро­ун­гар­ски­те во­е­ни со­ко­ли – глав­ни­те ви­нов­ни­ци за конф­ли­ктот – го ви­де­ле убис­тво­то на надвој­во­да­та Франц Фер­ди­нанд и не­го­ва­та со­пру­га во Са­ра­е­во, кое го из­вр­шил бо­сан­ски Ср­бин, ка­ко из­го­вор да ја осво­јат и уни­штат Ср­би­ја, не­ста­бил­на со­сед­на зем­ја со ам­би­ции за ши­ре­ње над­вор од сво­и­те гра­ни­ци, на ав­стро­ун­гар­ска те­ри­то­ри­ја. Ср­би­ја, ис­цр­пе­на по две­те бал­кан­ски вој­ни, 1912-13 го­ди­на, во кои ја има­ше глав­на­та уло­га, не са­ка­ла да во­ју­ва во 1914 го­ди­на – ве­ли Џонс.

Спо­ред неа, го­ле­ма­та европ­ска вој­на е пос­ле­ди­ца на под­др­шка­та на гер­ман­ски по­ли­тич­ки и во­е­ни лич­но­сти кон со­јуз­ни­кот Ав­стро-Ун­га­ри­ја во на­па­дот врз Ср­би­ја, што, пак, ја воз­не­ми­ри Ру­си­ја, ко­ја ја под­др­жу­ва­ше Ср­би­ја и ко­ја ја ста­ви сво­ја­та вој­ска во бор­бе­на со­стој­ба уште пред да би­дат ис­цр­пе­ни си­те мож­но­сти за по­стиг­ну­ва­ње мир.

Про­фе­сор Џон Рол мис­ли де­ка Гер­ма­ни­ја и Ав­стро-Ун­га­ри­ја се ви­нов­ни наг­ла­су­вај­ќи де­ка Пр­ва­та свет­ска вој­на не из­був­на­ла слу­чај­но, а ни­ту, пак, по­ра­ди ре­жи­ја на дип­ло­ма­ти­ја­та, ту­ку ка­ко ре­зул­тат на за­го­вор од стра­на на вла­ди­те на им­пе­ри­ја­ли­стич­ки­те Гер­ма­ни­ја и Ав­стро-Ун­га­ри­ја, кои се на­де­ва­ле де­ка Ве­ли­ка Бри­та­ни­ја не­ма да се ме­ша во конф­ли­ктот.

Рол, про­фе­сор на Уни­вер­зи­те­тот во Са­секс, по­тсе­ту­ва де­ка во тој мо­мент ве­ќе 25 го­ди­ни на пре­сто­лот на Гер­ма­ни­ја бил цар Вил­хелм Вто­ри, авто­крат кој бил уве­рен де­ка е „гер­ман­ски бог“ и кој, за­ед­но со два­е­се­ти­на со­ра­бот­ни­ци, про­це­нил де­ка е до­бар мо­мент за вој­на би­деј­ќи то­гаш­ни­от ста­тус кво во Евро­па, спо­ред не­го, ка­ко и за Ав­стро-Ун­га­ри­ја, бил по­ни­жу­вач­ки и не­о­држ­лив.

– Про­лет­та 1914 го­ди­на ма­ла гру­па лу­ѓе во Бер­лин ре­ши­ле да „скок­нат во мрак“ би­деј­ќи зна­е­ле де­ка под­др­шка­та на ав­стри­ски­от на­пад врз Ср­би­ја си­гур­но ќе до­ве­де до тоа – наг­ла­су­ва тој.

Про­фе­со­рот на Уни­вер­зи­те­тот во Шту­тгарт, Гер­хард Хир­шфелд, сме­та де­ка од­го­вор­но­ста ја де­лат шест зем­ји: Ав­стро-Ун­га­ри­ја, Гер­ма­ни­ја, Ру­си­ја, Фран­ци­ја, Бри­та­ни­ја и Ср­би­ја.

– Дол­го пред по­ја­ва­та на не­при­ја­телс­тво­то, пру­ско-гер­ман­ски­те кон­зер­ва­тив­ни ели­ти би­ле убе­де­ни де­ка европ­ска вој­на би по­мог­на­ла во ис­пол­ну­ва­ње­то на гер­ман­ски­те ко­ло­ни­јал­ни ам­би­ции за вој­на и по­ли­тич­ки пре­стиж во све­тот – ве­ли гер­ман­ски­от про­фе­сор.

Од­лу­ка­та да се поч­не вој­на по­ра­ди ре­ла­тив­но ма­ла­та ме­ѓу­на­род­на кри­за, ка­ков што бил са­ра­ев­ски­от атен­тат, е па­кос­на сме­са од по­греш­ни по­ли­тич­ки про­це­ни, страв од гу­бе­ње на пре­сти­жот и твр­дог­ла­ва по­све­те­ност на си­те стра­ни кон мно­гу сло­жен си­стем на во­е­ни и по­ли­тич­ки со­ју­зи ме­ѓу европ­ски­те др­жа­ви.

Д-р Ани­ка Мом­ба­у­ер ве­ру­ва де­ка Ав­стро-Ун­га­ри­ја и Гер­ма­ни­ја се глав­ни­те ви­нов­ни­ци.

– Вој­на­та не бе­ше слу­ча­ен ин­ци­дент и ју­ли 1914 го­ди­на мо­же­ше да се из­бег­не. Во Ви­е­на, вла­ди­ни и во­е­ни ли­де­ри са­каа вој­на со Ср­би­ја. Не­по­сред­на­та ре­ак­ци­ја за убис­тво­то на Франц Фер­ди­нанд на 28 ју­ни 1914 го­ди­на бе­ше да ба­ра­ат на­до­мест од Ср­би­ја, за ко­ја се мис­ле­ше де­ка стои зад за­го­во­рот за убис­тво и де­ка се ѝ за­ка­ну­ва на по­зи­ци­ја­та на Ав­стро-Ун­га­ри­ја на Бал­ка­нот ве­ќе из­вес­но вре­ме. Клуч­но е де­ка дип­ло­мат­ска­та по­бе­да се сме­та за без­вред­на… на по­че­то­кот на ју­ли, лу­ѓе­то кои од­лу­чу­ваа во Ав­стри­ја из­браа вој­на – ве­ли Мом­ба­у­ер.

За да го на­пра­ват тоа, им бе­ше по­тре­бен нив­ни­от гла­вен со­јуз­ник, Гер­ма­ни­ја, ко­ја вед­наш по­ну­ди без­ус­лов­на под­др­шка и ја при­тис­на Ви­е­на да ја иско­ри­сти неј­зи­на­та „злат­на шан­са”: и две­те вла­ди беа ре­чи­си си­гур­ни де­ка Ру­си­ја ќе ѝ по­мог­не на Ср­би­ја и де­ка тоа ќе се пре­тво­ри во ло­ка­лен конф­ликт во Евро­па, но тие беа под­го­тве­ни да го пре­зе­мат ри­зи­кот.

Ка­ко што за­бе­ле­жу­ва Мом­ба­у­ер, ав­стро­ун­гар­ски­от ул­ти­ма­тум до Ср­би­ја од 23 ју­ли на­мер­но е на­пра­вен да би­де не­при­фат­лив за­тоа што Гер­ма­ни­ја и Ав­стро-Ун­га­ри­ја сме­таа де­ка има­ат „со­вр­шен мо­мент“ – иа­ко по­доц­на из­ле­зе де­ка тоа е по­че­то­кот на нив­ни­от пад.

Шон Мек­ми­кин од Уни­вер­зи­те­тот во Истан­бул, ка­ко и не­го­ви­от ко­ле­га од Шту­тгарт, ја сме­та за ви­нов­на „шес­тка­та“, со­ста­ве­на од Ав­стро-Ун­га­ри­ја, Гер­ма­ни­ја, Ру­си­ја, Фран­ци­ја, Ве­ли­ка Бри­та­ни­ја и Ср­би­ја.

– Во чо­веч­ка­та при­ро­да е да се ба­ра­ат ед­но­став­ни, за­до­во­ли­тел­ни од­го­во­ри, па за­тоа те­за­та де­ка Гер­ма­ни­ја е ви­нов­на за вој­на­та по­стои и де­нес – ве­ли тој.

Спо­ред не­го, Пр­ва­та свет­ска вој­на не би из­був­на до­кол­ку Гер­ма­ни­ја не ја под­др­же­ла Ав­стро-Ун­га­ри­ја, но, исто та­ка, точ­но е де­ка без те­ро­ри­стич­ки­те за­го­во­ри во Бел­град ни Гер­ма­ни­ја ни Ав­стро-Ун­га­ри­ја не ќе мо­ра­ле да се со­о­чат со страш­ни­от из­бор.

Мек­ми­кин ве­ру­ва де­ка Гер­ма­ни­ја и Ав­стро-Ун­га­ри­ја се оби­де­ле да го „ло­ка­ли­зи­ра­ат” бал­кан­ски­от конф­ликт, но Ру­си­ја и Фран­ци­ја го пре­тво­ри­ле конф­ли­ктот во европ­ска вој­на, а, пак, вле­гу­ва­ње­то на Ве­ли­ка Бри­та­ни­ја во свет­ска вој­на.

– Ру­си­ја, а не Гер­ма­ни­ја, пр­ва го поч­на мо­би­ли­зи­ра­ње­то – ве­ли тој и зак­лу­чу­ва де­ка вој­на­та во ко­ја Фран­ци­ја и Ве­ли­ка Бри­та­ни­ја ги под­др­жаа Ср­би­ја и Ру­си­ја про­тив цен­трал­ни­те си­ли е ис­хо­дот што го по­са­ку­ва­ла Ру­си­ја, а не Гер­ма­ни­ја. За­во­ју­ва­ни­те пет го­ле­ми си­ли, за­ед­но со Ср­би­ја, го ос­ло­бо­ди­ја Ар­ма­ге­дон.

Про­фе­сор Га­ри Ше­филд ги об­ви­ну­ва Ав­стро-Ун­га­ри­ја и Гер­ма­ни­ја.

– Вој­на­та ја поч­наа ли­де­ри­те на Гер­ма­ни­ја и на Ав­стро-Ун­га­ри­ја. Ви­е­на ја иско­ри­сти шан­са­та со убис­тво­то на над­вој­во­да­та за да се оби­де да го уни­шти сво­јот ри­вал на Бал­ка­нот, Ср­би­ја. Тоа бе­ше та­ка, иа­ко си­те зна­е­ле де­ка за­штит­ни­кот на Ср­би­ја, Ру­си­ја, не­ма да оста­не на стра­на и де­ка се­то тоа мо­же да до­ве­де до оп­шта европ­ски вој­на – ве­ли Ше­филд.

Гер­ма­ни­ја се оби­де­ла да го пре­ки­не фран­цу­ско-ру­ски­от со­јуз и би­ла це­лос­но под­го­тве­на да ри­зи­ку­ва за да вле­зе во го­ле­ма вој­на. Не­кои прет­став­ни­ци на гер­ман­ска­та ели­та го поз­дра­ву­ва­ле мож­ни­от по­че­ток на ед­на екс­пан­зи­о­ни­стич­ка, осво­ју­вач­ка вој­на, до­да­ва тој и ве­ли де­ка Ру­си­ја, Фран­ци­ја, а по­доц­на и Бри­та­ни­ја са­мо ре­а­ги­ра­ле во од­бра­на -нај­до­бро што мо­же да се ка­же за гер­ман­ски­те и за ав­стри­ски­те ли­де­ри во јул­ска­та кри­за е де­ка тие зло­стор­нич­ки го ри­зи­ку­ва­ле свет­ски­от мир.

Д-р Ка­три­на Пе­нел, исто та­ка, ги об­ви­ну­ва Гер­ма­ни­ја и Ав­стро-Ун­га­ри­ја, чи­е­што по­ли­тич­ко ли­дерс­тво и дип­ло­ма­ти­ја мо­ра да го но­сат то­ва­рот на од­го­вор­но­ста за ши­ре­ње на бал­кан­ски­те конф­ли­кти во Евро­па, а по­доц­на и на Вто­ра­та свет­ска вој­на.

– Гер­ма­ни­ја, ко­ја стра­да­ла од комп­ле­ксот „мла­до де­те“ во се­мејс­тво­то на европ­ски­те им­пе­рии, ви­де­ла мож­ност да ја ре­кон­стру­и­ра рам­но­те­жа­та на мо­ќта во сво­ја ко­рист пре­ку агре­сив­на вој­на на осво­ју­ва­ње – ве­ли Пе­нел.

Ка­ко што истак­ну­ва таа, не смее да се пот­це­ни ни уло­га­та на ав­стро­ун­гар­ска­та им­пе­ри­ја за­тоа што ул­ти­ма­ту­мот до Ср­би­ја од 23 ју­ли бил фор­му­ли­ран та­ка што би­ло не­воз­мож­но да се при­фа­ти.

Ав­стро-Ун­га­ри­ја ѝ об­ја­ви­ла вој­на на Ср­би­ја на 28 ју­ли, точ­но еден ме­сец по атен­та­тот, а по еден ден Ру­си­ја на­ре­ди­ла мо­би­ли­за­ци­ја…

Про­фе­сор Деј­вис Сти­вен­сон ка­ко гла­вен ви­нов­ник ја сме­та Гер­ма­ни­ја, за ко­ја ве­ли де­ка го но­си нај­го­ле­ми­от дел од од­го­вор­но­ста, со тоа што ја под­др­жа­ла Ав­стро-Ун­га­ри­ја да ја на­пад­не Ср­би­ја, иа­ко зна­е­ла де­ка конф­ли­ктот ќе еска­ли­ра.

– Без под­др­шка­та на Гер­ма­ни­ја, Ав­стро-Ун­га­ри­ја не би по­ста­пи­ла та­ка дра­стич­но – убе­ден е тој.

Тие, исто та­ка, поч­наа по­ши­ро­ко европ­ско не­при­ја­телс­тво со ул­ти­ма­ту­мот до Ру­си­ја и до Фран­ци­ја, ка­ко и фа­ктот де­ка тие об­ја­ви­ја вој­на ко­га ул­ти­ма­ту­мот бе­ше од­би­ен – всуш­ност ла­жен из­го­вор де­ка фран­цу­ски­те ави­о­ни го бом­бар­ди­ра­ле Нирн­берг. И, на крај, пре­кр­ши­ја ме­ѓу­на­ро­ден до­го­вор по осво­ју­ва­ње­то на Лу­ксем­бург и на Бел­ги­ја зна­еј­ќи де­ка тоа по­доц­на си­гур­но ќе ја вов­ле­че и Ве­ли­ка Бри­та­ни­ја.

Спо­ред Сти­вен­сон, гер­ман­ска­та од­го­вор­ност не е единс­тве­на за­тоа што Ср­би­ја ѝ при­ре­ди го­ле­ма про­во­ка­ци­ја на Ав­стро-Ун­га­ри­ја, па и на две­те стра­ни им бе­ше по­тре­бен во­о­ру­жен конф­ликт. Иа­ко цен­трал­ни­те си­ли ја пре­зе­доа ини­ци­ја­ти­ва­та, ру­ска­та вла­да, со охра­бру­ва­ње од Фран­ци­ја, бе­ше под­го­тве­на да од­го­во­ри. Од­го­вор­но­ста на Ве­ли­ка Бри­та­ни­ја, спо­ред Сти­вен­сон, е по­ве­ќе па­сив­на откол­ку актив­на.

Во Пр­ва­та свет­ска вој­на, по­ве­ќе од 70 ми­ли­о­ни лу­ѓе беа под оруж­је, за­ги­наа по­ве­ќе од 15 ми­ли­о­ни, 20 ми­ли­о­ни беа по­вре­де­ни, а ди­рект­ни­те учес­ни­ци во вој­на­та до­жи­веа ма­сов­но уни­шту­ва­ње.

(Текст објавен во 96. број на неделникот „Република“, 4.07.2014)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.