Академик Ќулавкова: Албанското малцинство врши психолошка пресија врз Македонците

Спо­ред Уста­вот на Ма­ке­до­ни­ја, служ­бен ја­зик во на­ша­та др­жа­ва е ма­ке­дон­ски­от ја­зик, а тоа зна­чи де­ка тре­ба да го ко­ри­стат си­те во офи­ци­јал­на­та ко­му­ни­ка­ци­ја, без раз­ли­ка што не­ка­де има и втор ја­зик. Ака­де­мик Ка­ти­ца Ќу­ла­вко­ва сме­та де­ка на ма­ке­дон­ски­от ја­зик му се слу­чу­ва еден вид ге­но­цид. Со неа раз­го­ва­рав­ме и за про­ме­на на то­по­ни­ми­те, ка­ко и за пред­ло­гот за во­ве­ду­ва­ње дво­ја­зич­ност во на­ша­та зем­ја и за тоа што се крие зад фло­ску­ла­та „ин­те­гри­ра­но обра­зо­ва­ние“.

Ве­ли­те де­ка на ма­ке­дон­ски­от ја­зик му се слу­чу­ва ја­зи­чен ге­но­цид. Мо­же­те ли по­пре­циз­но да об­јас­ни­те за ка­ков вид ге­но­цид ста­ну­ва збор?
Ќулавкова: Исто­ри­ја­та на чо­веч­ка­та ци­ви­ли­за­ци­ја поз­на­ва не са­мо си­сте­мат­ски уни­шту­ва­ња на на­ро­ди и по­пу­ла­ции, ту­ку и кул­ту­рен ге­но­цид. Тер­ми­нот е де­лум­но сим­бо­ли­чен, ама, се­пак, ука­жу­ва на за­гри­жу­вач­ки со­стој­би во об­ла­ста на кул­ту­ра­та, ја­зи­кот, ду­хов­но­то нас­ледс­тво (движ­но­то). Ја­зи­кот е при­мер­но, пр­вок­лас­но ду­хов­но кул­тур­но нас­ледс­тво. Ако не се не­гу­ва со љу­бов од стра­на на го­во­ри­те­ли­те на еден ја­зик (кои не мо­ра да би­дат и ро­де­ни го­во­ри­те­ли) и со под­др­шка од ин­сти­ту­ци­и­те на др­жа­ва­та (устав­ни и за­кон­ски одред­би, фи­нан­си­ска под­др­шка, на­уч­но­и­стра­жу­вач­ки про­е­кти, ле­кто­ра­ти, врв­на кни­жев­ност/ја­зич­на умет­ност, вр­вен пре­вод во си­те об­ла­сти, јав­на упо­тре­ба на ја­зи­кот, ме­ди­ум­ска упо­тре­ба, ле­кту­ра, обра­зо­вен си­стем), то­гаш мо­же да дој­де до стаг­на­ци­ја на раз­во­јот на еден ја­зик, до не­го­ва на­ма­ле­на упо­тре­ба и, со тек на вре­ме, до не­го­во све­ду­ва­ње на рам­ни­ште на мал ег­зо­ти­чен ја­зик по­ме­стен од пред­ни­от дел на оп­штес­тве­на­та сце­на и ре­ал­но­ста на втор план, зад сце­на­та. Ако по­дол­го по­трае таа со­стој­ба, ја­зи­кот од жив ста­ну­ва „мр­тов“ ја­зик, тоа е исто­ри­ски и лин­гви­стич­ки факт.

Ма­ке­дон­ски­от ја­зик, во пер­и­о­дот ко­га тре­ба­ше, ло­гич­но, ра­ци­о­нал­но и нор­мал­но, да се оче­ку­ва да ја зац­вр­сту­ва сво­ја­та по­зи­ци­ја, сво­ја­та оп­штес­тве­на и кул­тур­на функ­ци­ја, сво­јот до­стрел, сво­ја­та про­мо­ци­ја во све­тот, се од­ви­ва­ат крај­но не­по­вол­ни про­це­си за кои тре­ба да се алар­ми­ра.

Aлбан­ски­те пар­тии упор­но се оби­ду­ва­ат да го на­мет­нат ал­бан­ски­от ја­зик ка­ко втор служ­бен ја­зик. Кол­ку и на кој на­чин ова нив­но ба­ра­ње го за­гро­зу­ва ма­ке­дон­ски­от ја­зик?
Ќулавкова: Па­ра­до­ксал­но, ама ток­му во пер­и­о­дот на по­сто­е­ње­то на не­за­вис­на Ре­пуб­ли­ка Ма­ке­до­ни­ја, во пер­и­о­дот во кој, спо­ред Уста­вот на РМ, на­ша­та др­жа­ва има су­ве­ре­но уни­тар­но уре­ду­ва­ње, ма­ке­дон­ски­от ја­зик ме­сто да го по­до­бру­ва сво­јот ста­тус, всуш­ност го де­гра­ди­ра­ше. Не­што су­ге­ри­ра де­ка уни­тар­ни­от ка­ра­ктер на ма­ке­дон­ска­та со­вре­ме­на др­жа­ва не е це­ло­сен, де­ка е са­мо дек­ла­ра­ти­вен. Ко­га Ма­ке­до­ни­ја бе­ше ре­пуб­ли­ка во рам­ки на ју­гос­ло­вен­ска­та фе­де­ра­ци­ја, функ­ци­ја­та на ма­ке­дон­ски­от ја­зик во оп­штес­тво­то и во др­жа­ва­та бе­ше мно­гу по­ста­бил­на.

По­себ­но пос­лед­ни­ве три­на­е­сет го­ди­ни ма­ке­дон­ски­от ја­зик не­пра­вед­но го за­гу­би ста­ту­сот на служ­бен ја­зик на те­ри­то­ри­ја­та на це­ла Р. Ма­ке­до­ни­ја, иа­ко по Устав сѐ уште му сле­ду­ва тој ста­тус. Не­кои за­ко­ни, а осо­бе­но не­кои автен­тич­ни тол­ку­ва­ња на Уста­вот и на за­ко­ни­те (одре­де­ни по­ли­тич­ки до­го­во­ри, т.н. Мај­ски, на при­мер, за кој ре­тко се збо­ру­ва, но и мно­гу­број­ни пра­ктич­ни при­ме­ни на за­ко­ни­те) за упо­тре­ба­та на ја­зи­ци­те во РМ до­не­се­ни од 2001 го­ди­на на­ва­му, не се во сог­лас­ност со Уста­вот.

Рам­но­те­жа­та е на­ру­ше­на и тре­ба да се вос­по­ста­ви од­но­во, во спро­тив­но ќе дој­де до не­кои тра­гич­ни пос­ле­ди­ци. И пред устав­ни­те аманд­ма­ни од 2001 го­ди­на, ја­зи­ци­те на мал­цин­ски­те на­ро­ди (де­ло­ви од на­ро­ди­те) имаа лин­гви­стич­ки пра­ва спо­ред врв­ни­те ме­ѓу­на­род­ни стан­дар­ди на Обе­ди­не­ти­те на­ции, ка­ко и спо­ред Дек­ла­ра­ци­ја­та за ја­зич­ни пра­ва на Ме­ѓу­на­род­ни­от ПЕН. Се­ка­де ка­де што има­ше мно­зинс­тво на ед­но ет­нич­ко мал­цинс­тво, ја­зич­ни­те пра­ва беа по­ста­ве­ни на нај­ви­со­ко ни­во. На ре­пуб­лич­ко и на др­жав­но ни­во, пак, имаа не­о­гра­ни­че­ни пра­ва во об­ла­ста на кни­жев­но­ста, ме­ди­у­ми­те, из­да­ваш­тво­то, те­а­та­рот и сл. Са­мо еден „до­го­вор“ ме­ѓу прет­став­ни­ци на по­ли­тич­ки­те пар­тии во Ма­ке­до­ни­ја пов­ле­че се­ри­ја про­ти­вреч­ни за­ко­ни и пра­кти­ка.

Иа­ко, спо­ред Уста­вот, ма­ке­дон­ски­от ја­зик е за­дол­жи­те­лен на те­ри­то­ри­ја­та на це­ла др­жа­ва, зна­чи за си­те гра­ѓа­ни, др­жав­ни и прав­ни суб­је­кти, ка­ко и за ме­ѓу­на­род­на упо­тре­ба, ма­ке­дон­ски­от ја­зик се исфр­ла од упо­тре­ба – пр­во не се учи ка­ко др­жа­вен ја­зик во ос­нов­но­то обра­зо­ва­ние, се истис­ну­ва и од сред­но­то обра­зо­ва­ние, на не­кои уни­вер­зи­те­ти, исто та­ка, за са­мо не­кол­ку го­ди­ни се ста­ви на мар­ги­ни­те, ад­ми­ни­стра­ци­ја­та во ло­кал­на­та са­мо­у­пра­ва ра­ди­кал­но го истис­ну­ва од упо­тре­ба, Ма­ке­дон­ци­те од ал­бан­ско ет­нич­ко по­тек­ло од­би­ва­ат да го учат и да го збо­ру­ва­ат, по­ли­тич­ки­те ли­де­ри, во таа смис­ла, им се ре­пер за од­не­су­ва­ње. Та­ка, до­де­ка во се­ко­ја нор­мал­на др­жа­ва во све­тот не е воз­мож­но ед­но ли­це да здо­бие др­жав­јанс­тво ако не го ис­пол­ну­ва ус­ло­вот поз­на­ва­ње на ја­зи­кот на др­жа­ва­та, кај нас се до­де­ли­ја ил­јад­ни­ци др­жав­јанс­тва на ли­ца што не го поз­на­ва­ат ма­ке­дон­ски­от ја­зик. Уште по­фра­пант­но е тоа што јав­но се од­би­ва да се збо­ру­ва ма­ке­дон­ски­от ја­зик, се упо­тре­бу­ва че­сто и де­гра­ди­рач­ки ди­скурс, и тоа по­ми­ну­ва не­санк­ци­о­ни­ра­но и ста­ну­ва стан­дард за т.н. по­сто­хрид­ска или рам­ков­на Ма­ке­до­ни­ја.

Ка­ко ги ко­мен­ти­ра­те про­ме­ни­те на то­по­ни­ми­те?
Ќулавкова: Упо­тре­ба­та на то­по­ни­ми­те е по­ве­ќе од ка­та­стро­фал­на. Таа е пр­ви­от и клу­чен сиг­нал де­ка не­што не е во ред со ста­ту­сот на еден ја­зик и со од­но­сот на суб­је­кти­те (гра­ѓа­ни, ин­сти­ту­ции, пар­тии) спре­ма тој ја­зик. Не­за­мис­ли­во и не­до­пуст­ли­во е да се пре­ве­ду­ва­ат то­по­ни­ми­те. Во Р. Ма­ке­до­ни­ја се пре­ве­де­ни то­по­ни­ми­те од ма­ке­дон­ски на ал­бан­ски (на­пра­ве­на е транс­ла­ци­ја). Тоа не се слу­чу­ва­ло ни во Ото­ман­ска­та Им­пе­ри­ја, а де­нес се оза­ко­ни до акт на ма­ке­дон­ско­то Со­бра­ние. То­по­ни­ми­те се транс­ли­те­ри­ра­ат, од­нос­но бу­ква по бу­ква се пи­шу­ва­ат на дру­го пис­мо, да ре­че­ме од ки­ри­лич­но­то (ка­ко офи­ци­јал­но пис­мо во РМ), на ла­ти­нич­но­то, во слу­ча­јот со ал­бан­ски­от или тур­ски­от ја­зик. Во акти­те за за­шти­та на кул­тур­но­то нас­ледс­тво тре­ба­ше да би­де до­не­се­на за­бра­на за транс­ли­те­ра­ци­ја или пре­вод од еден на друг ја­зик на то­по­ни­ми­те. То­по­ни­ми­те се ме­мо­ри­ја на те­ри­то­ри­ја­та и ме­мо­ри­ја на на­ро­ди­те, и таа тре­ба да се по­чи­ту­ва. Кај нас отсус­тву­ва по­чит спре­ма ма­ке­дон­ско­то ја­зич­но сло­вен­ско нас­ледс­тво, ме­сто тоа да има спе­ци­ја­лен за­шти­тен трет­ман, оти ма­ке­дон­ски­от ја­зик мо­же да се на­де­ва са­мо на ма­ке­дон­ска­та др­жа­ва ко­га се ра­бо­ти за за­шти­та­та на ма­ке­дон­ски­от ја­зик и кул­ту­ра. Не­ма дру­га др­жа­ва по­ви­ка­на и за­ин­те­ре­си­ра­на за ма­ке­дон­ски­от ја­зик.

Из­ве­сту­ва­чот за Ма­ке­до­ни­ја, Ри­чард Хо­вит, во пос­лед­ни­от из­ве­штај за Ма­ке­до­ни­ја пред­ла­га­ше во­ве­ду­ва­ње дво­ја­зич­ност во на­ша­та зем­ја. Не­го­ва­та иде­ја на­и­де на же­сто­ки ре­ак­ции во зем­ја­ва, но и ме­ѓу евро­пра­те­ни­ци­те. Кол­ку е опа­сен овој пред­лог за ма­ке­дон­ски­от ја­зик, но и за др­жа­ва­та во­оп­што?
Ќулавкова: Зна­чи, ве­ќе си­сте­мат­ски, за­гро­зе­на е ја­зич­на­та, кул­тур­на и ду­хов­на ме­мо­ри­ја на Ма­ке­дон­ци­те. Штом ја за­гро­зи­те ја­зич­на­та и кул­тур­на ме­мо­ри­ја, авто­мат­ски ја за­гро­зу­ва­те и исто­ри­ја­та на еден на­род за­што да­ва­те ос­но­ва за неј­зи­на ре­ви­зи­ја и па­у­шал­ни („автен­тич­ни“, по­ли­тич­ки) тол­ку­ва­ња, а ја за­гро­зу­ва­те и ид­ни­на­та за­тоа што во­ве­ду­ва­те раз­вој­ни стра­те­гии што се не­га­тив­но по­ста­ве­ни спре­ма ја­зич­ни­те, кул­тур­ни­те и ко­му­ни­ка­ци­ски­те пра­ва на тој на­род. Да не збо­ру­вам за фи­нан­си­ски­те имп­ли­ка­ции, кои се огром­ни, а Ма­ке­до­ни­ја е, се­пак, ма­ла и си­ро­маш­на др­жа­ва и не­ма бу­џет за ја­зи­чен лу­ксуз. Да не збо­ру­вам за ште­ти­те што про­из­ле­гу­ва­ат од ни­ско­ква­ли­тет­ни­те пре­во­ди на ма­ке­дон­ски ја­зик во др­жав­ни­те ин­сти­ту­ции, а кои се слу­ша­ат јав­но.

Раз­вој­на­та стра­те­ги­ја, на­ви­дум стра­нич­но, по­ви­ку­ва и од Скоп­је, и од Бри­сел, на тоа – Ма­ке­дон­ци­те да поч­нат да го учат ал­бан­ски­от ја­зик по ди­фолт, за­дол­жи­тел­но, за­што та­ка ал­бан­ски­от по­ли­тич­ки кор­пус го тол­ку­ва Уста­вот и тоа, спо­ред нив, е ус­лов за оп­ста­нок на за­ед­нич­ка­та др­жа­ва. Тоа тол­ку­ва­ње е не­точ­но, ин­тер­на­ци­о­нал­но и штет­но по уни­тар­но­ста на др­жа­ва­та, по оп­ста­но­кот на ма­ке­дон­ски­от ја­зик и кул­ту­ра, по ефи­кас­но­ста на др­жав­ни­те ин­сти­ту­ции, по прет­ста­ву­ва­ње­то на иден­ти­те­тот на Р. Ма­ке­до­ни­ја во ме­ѓу­на­род­ни­те ин­сти­ту­ции и во све­тот во­оп­што. Та­кво­то де­фор­ми­ра­но тол­ку­ва­ње ги за­гро­зу­ва ос­нов­ни­те чо­ве­ко­ви ја­зич­ни пра­ва на Ма­ке­дон­ци­те. Тоа ини­ци­ра ве­штач­ки иден­ти­тет­ски кон­струк­ции во Ма­ке­до­ни­ја, што, пак, соз­да­ва кон­фу­зи­ја по од­нос на ма­ке­дон­ски­от иден­ти­тет. Што сме, се пра­шу­ва­ат ко­рис­ни­ци­те на ин­тер­нет, ту­ри­сти­те во Гр­ци­ја, на при­мер, ка­де што про­па­ган­да­та за грч­ка Ма­ке­до­ни­ја е огром­на и си­сте­мат­ска. Сло­вен­ски­от иден­ти­тет на ма­ке­дон­ска­та кул­ту­ра, до не­о­дам­на не­ос­по­рен, се­га се до­ве­ду­ва во пра­ша­ње. Ви­зу­ел­но, ко­му­ни­ка­ци­ски и ад­ми­ни­стра­тив­но, ма­ке­дон­ски­те гра­ѓа­ни има­ат преч­ки во са­ма­та др­жа­ва. Се­кој ма­ке­дон­ски гра­ѓа­нин мо­же по свој из­бор да го учи ал­бан­ски­от или кој би­ло друг ја­зик, ег­зи­стен­ци­ја­та и еко­но­ми­ја­та и ко­му­ни­ка­ци­ја­та ги мо­ти­ви­ра­ат гра­ѓа­ни­те на тоа, но ни­кој не­ма пра­во со за­кон да го об­вр­зе ма­ке­дон­ски­от гра­ѓа­нин, чиј­што мај­чин ја­зик е ма­ке­дон­ски­от, да го учи за­дол­жи­тел­но ал­бан­ски­от ја­зик, или кој би­ло друг мал­цин­ски ја­зик во Р. Ма­ке­до­ни­ја. И што се слу­чу­ва, всуш­ност, во Ма­ке­до­ни­ја? Пси­хо­ло­шка­та пре­си­ја (со­фи­сти­ци­ран об­лик на оку­па­ци­ја) про­дол­жу­ва, Ма­ке­дон­ци­те се ста­ва­ат во исто­ри­ски де­гра­ди­рач­ка по­зи­ци­ја на не­из­вес­ност, за­гро­зе­ност, по­ни­же­ност и на на­вре­де­ност, ста­ве­ни се под ед­на ре­ал­ност да би­дат при­ну­де­ни да го учат ја­зи­кот на мал­цинс­тво­то, а са­мо­то мал­цинс­тво од­би­ва да го учи и да го збо­ру­ва ма­ке­дон­ски­от ја­зик.

Ко­ја е цел­та на ва­кви­те стра­те­гии? Што се крие зад стра­те­ги­ска­та фло­ску­ла „ин­те­гри­ра­но обра­зо­ва­ние“?
Ќулавкова: За овие проб­ле­ми од на­ци­о­на­лен, др­жа­вен и стра­те­ги­ски раз­во­ен ин­те­рес за РМ, тре­ба под ит­но да се изра­бо­ти на­уч­но истра­жу­ва­ње и врз ос­но­ва на тоа да се пре­зе­мат со­од­вет­ни раз­вој­ни мер­ки во др­жа­ва­та.

Ма­ке­дон­ски­от ја­зик ти­вко го за­гу­би ста­ту­сот што го има здо­би­е­но по мно­гу­ве­ков­ни за­лож­би на ма­ке­дон­ски­от на­род. Обич­но се сме­та де­ка не е до­бро да се од­зе­ма­ат здо­би­е­ни­те пра­ва за­што тоа пре­диз­ви­ку­ва не­га­тив­ни ре­ак­ции. Во овој слу­чај, ни­кој не ре­а­ги­ра со­од­вет­но на ште­та­та што е на­не­се­на на здо­би­е­ни­те ја­зич­ни и кул­тур­ни пра­ва на ма­ке­дон­ски­от на­род и на ма­ке­дон­ски­те гра­ѓа­ни.

Исто­то тоа тре­ба да се на­пра­ви и по од­нос на дру­ги­те ас­пе­кти на пси­хо­ло­шка­та вој­на и тор­ту­ра врз Ма­ке­дон­ци­те. Се по­ста­ву­ва пра­ша­ње­то, не тол­ку зо­што се збо­ру­ва ин­тен­зив­но за де­мо­граф­ски­те те­ко­ви во Ма­ке­до­ни­ја, за мож­но­ста Ма­ке­дон­ци­те да се пре­о­бра­зат од мно­зин­ски во мал­цин­ски на­род во сопс­тве­на­та др­жа­ва, кол­ку што се по­ста­ву­ва пра­ша­ње­то, ако, на­ви­сти­на, се точ­ни тие прес­ме­тки и па­ра­ме­три, зо­што ни­кој не пре­зе­ма ит­но и не­од­лож­но со­од­вет­ни мер­ки за да се спре­чи та­кви­от ис­ход на раз­во­јот, за да се осу­е­тат овие ан­ти­ма­ке­дон­ски стра­те­гии и та­кти­ки? Зо­што си­те се ог­лу­шу­ва­ат? Во по­ра­неш­на Ју­гос­ла­ви­ја не сме­е­ше да се спо­ме­не ва­ри­јан­та­та срп­ско­хр­ват­ски­от ја­зик да се на­мет­не ка­ко втор ја­зик во Ма­ке­до­ни­ја, иа­ко се тоа ја­зи­ци од иста лин­гви­стич­ка гру­па и тра­ди­ци­ја. Де­нес е не­нор­мал­но да се збо­ру­ва за ма­ке­дон­ски­от ка­ко др­жа­вен ја­зик на су­ве­ре­на­та, не­за­вис­на и уни­тар­на Ма­ке­до­ни­ја. Мис­лам де­ка кон тоа при­до­не­су­ва и фа­ктот што Ма­ке­до­ни­ја е ре­ги­о­на­ли­зи­ра­на, од­нос­но кан­то­ни­зи­ра­на, фраг­мен­ти­ра­на, а за мно­гу ло­кал­ни еди­ни­ци и „кан­то­ни“ не ва­жи ни Уста­вот ни за­ко­нот. Има­ме еле­мен­ти да збо­ру­ва­ме за не­ло­јал­ност спре­ма Уста­вот и за не­ко­ја „ди­ва ли­га“ што вла­дее со раз­вој­ни­те про­це­си.

Оваа го­ди­на МАНУ пот­пи­ша ме­мо­ран­дум со на­уч­ни­те ин­сти­ту­ции од об­ла­ста на ма­ке­до­ни­сти­ка­та и ќе се ра­бо­ти на соз­да­ва­ње еле­ктрон­ски кор­пус на кни­жев­ни де­ла на ма­ке­дон­ски ја­зик. Што ќе зна­чи тоа за ма­ке­дон­ски­от ја­зик?
Ќулавкова: Да, на­пра­вен е еден зна­ча­ен че­кор во обе­ди­ну­ва­ње­то на ка­дров­ски­те и истра­жу­вач­ки ка­па­ци­те­ти по­све­те­ни на про­у­чу­ва­ње на ма­ке­дон­ски­от ја­зик. Ко­неч­но е пот­пи­шан еден ме­мо­ран­дум за со­ра­бо­тка, фор­ми­ра­но е ко­ор­ди­на­тив­но те­ло, на­пра­вен е опе­ра­ти­вен план и еве, овие де­но­ви, ра­бо­ти­ме кон­крет­но и на соз­да­ва­ње на еле­ктрон­ски­от кор­пус на ма­ке­дон­ски­от ја­зик, со цел да би­де до­ста­пен за на­уч­на лин­гви­стич­ка обра­бо­тка од си­те за­ин­те­ре­си­ра­ни ма­ке­до­ни­сти, лин­гви­сти, сла­ви­сти, бал­ка­ни­сти.

Ка­ко да го со­чу­ва­ме ја­зи­кот од се­којд­нев­ни­те на­па­ди, од стран­ски­те збо­ро­ви, до­да­вки, ме­шо­ви­ти­от ма­ке­дон­ско-анг­ли­ски ја­зик? Тоа ве­ќе не е ни сленг, ту­ку на­чин на го­вор, на жи­вот, на од­не­су­ва­ње?
Ќулавкова: Ја­зи­кот е жи­ва ма­те­ри­ја, тој е под­ло­жен на вли­ја­ни­ја, исто ка­ко што и са­ми­от мо­же да вр­ши одре­де­но вли­ја­ние врз дру­ги­те ја­зи­ци со кои до­а­ѓа во кон­такт, во до­пир. Тоа се ас­пе­кти што ги про­у­чу­ва аре­ал­на­та лин­гви­сти­ка, Истра­жу­вач­ки­от цен­тар за аре­ал­на лин­гви­сти­ка при МАНУ, на при­мер, се за­ни­ма­ва ток­му со тоа, до ка­кви за­ем­ни вли­ја­ни­ја до­а­ѓа­ло ме­ѓу бал­кан­ски­те ја­зи­ци (би­ло да се од сло­вен­ско или од нес­ло­вен­ско по­тек­ло) – ма­ке­дон­ски­от, бу­гар­ски­от, ал­бан­ски­от, грч­ки­от, вла­шки­от, тур­ски­от, срп­ски­от). Не мо­же­ме да се за­ла­га­ме за ја­зич­на изо­ла­ци­ја, за­што тоа е не­воз­мож­но во со­вре­ме­ни­те ус­ло­ви на гло­бал­на ко­му­ни­ка­ци­ја и на но­ви­те тех­но­ло­гии.
Но, за­тоа, мо­же­ме да се за­ла­га­ме за усо­вр­шу­ва­ње на ја­зич­ни­от си­стем и на ја­зич­на­та кул­ту­ра, за по­ква­ли­тет­но обра­зо­ва­ние, за ефи­кас­на про­мо­ци­ја на ма­ке­дон­ски­от ја­зик во све­тот, пре­ку ле­кто­ра­ти­те , кул­тур­ни­те цен­три, ин­тер­нет-ба­зи­те/стра­ни­ци­те и сл. Тоа тре­ба да би­де еден од раз­вој­ни­те при­о­ри­те­ти на ма­ке­дон­ска­та др­жа­ва во нај­ско­ро вре­ме. Тре­ба да ну­ди­ме вр­вен пре­вод и на умет­нич­ки кни­жев­ни де­ла, и на на­уч­ни де­ла, и на учеб­ни­ци. Ако ну­ди­ме лош ква­ли­тет, обра­зов­на­та и кул­тур­на­та функ­ци­ја на тие де­ла и на та­кви­те про­е­кти мо­же да би­де по­греш­на и со спро­тив­ни ефе­кти.

И тре­ба ед­но да би­де јас­но, ја­зич­ни­те пра­ва на мал­цинс­тва­та во Ма­ке­до­ни­ја не сме­ат да се обез­бе­ду­ва­ат по пат на не­га­ци­ја и на­ру­шу­ва­ње на ја­зич­ни­те пра­ва на ма­ке­дон­ски­от на­род. Мул­ти­кул­тур­на­та по­ли­ти­ка по­драз­би­ра ин­те­гра­тив­ни фа­кто­ри, за­ед­нич­ки ја­зик на ко­му­ни­ка­ци­ја, а не де­зин­те­гра­ци­ја и енк­ла­ви­за­ци­ја на оп­штес­тво­то и на др­жа­ва­та. За­тоа тре­ба од стра­те­ги­ски ин­те­рес да би­де по­ли­ти­ка­та на ин­тер­кул­ту­ра­ли­зам, а не де­зин­те­гри­рач­ка­та по­ли­ти­ка на ра­ди­кал­ни­от мул­ти­кул­ту­ра­ли­зам и на ек­стрем­ни­от мул­ти­лин­гви­зам.

Разговараше: Але­ксан­дра M. Бун­да­лев­ска
Фото: Александар Ивановски
(Интервјуто со академик Катица Ќулавкова е објавено во 83. број на неделникот Република, 4.04.2014)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.