Насловната страна од 12. број на неделникот „Република“
Повеќето медиуми, вчера ја пренесоа веста дека Јохан Тарчуловски наскоро ќе се врати дома, откако ја одлежа две третини од казната во германскиот затвор Диаг. За ова неделникот Република пишуваше уште на 23 ноември минатата година. И тогаш информаците за Јохан предизикаа исклучителен интерес на јавноста. За оние читатели кои го пропуштиле да го набават тој број на неделникот, тука ја поместуваме темата за Јохан.
Јохан Тарчуловски, единствениот Македонец осуден од Хашкиот трибунал, ќе се врати дома во мај в година?
Тој во март 2013 година во германскиот затвор „Диаз“ отслужува осум години или две третини од 12-годишната затворска казна поради настаните во скопското село Љуботен од 12 август 2001 година. Неговиот адвокат Антонио Апостолски самоуверено ни ги објасни правилата на Трибуналот според кои ова е можно, особено затоа што Тарчуловски бил примерен затвореник. Доколку Трибуналот се согласи, одлуката влегува во сила три месеци по отслужувањето на двете третини, односно во мај Јохан, конечно, ќе си ги види двете дечиња, Соња, Љубанци и цела Македонија, која ги трпи неправдите преку неговиот грб. Јохан сѐ уште е млад човек, кој никогаш не се криеше од судот, а во полиција тој немаше командна, туку потчинета функција. Во текот на судењето се однесуваше достоинствено и храбро.
Предвременото, поточно кажано, условното ослободување е одлука, која многу пати е применета во Хашкиот трибунал. Предвреме, минатата година, беше ослободен босанскиот Хрват Винко Мартиновиќ, осуден на 18 години затвор за насилства врз босански муслимани во Мостар. Тој покрај отслужени две третини од казната, јавно се покаја за злосторствата. Се покајаа и извинија и поранешниот генерал на ЈНА Веселин Шљиванчанин и воениот командант на босанските Хрвати Ивица Раиќ. Биљана Плавшиќ, некогашната претседателка на Република Српска, која стоеше рамо до рамо со Радован Караџиќ и со Ратко Младиќ кога од ридовите на Пале се бомбардираа станбените згради во Сараево, исто така, беше ослободена предвреме. Од неа не ни бараа да се извини за геноцидот за кој беше осудена на 11 години затвор, а одлежа само седум.
Значи, Јохан се враќа дома! Вака гласи нашата надеж и желба. Барем ова не може да ни го скрати ниеден Трибунал. Но…
Политика, многу политика
Пред две години, апелацискиот трибунал во Хаг ја одби жалбата на Јохан. И тогаш важеа овие елементи што ги споменавме, но судот не го зеде тоа предвид. А, колку може да се надеваме или не, најдобро зборува последниот пример со ослободувањето на хрватските генерали Анте Готовина и Младен Маркач, лани осудени на по 24 години затвор за воени злосторства врз основа на командна и на индивидуална одговорност. Апелацијата на Хашкиот трибунал ги ослободи од вината за смртта на 1.600 српски цивили од акцијата „Бура“ во Книнска Краина и за согорување на 20 села до темел (познато како етничко чистење по системот „спалена земја“). Меѓу образложенијата на ваквата одлука, судот наведува: … „Не е прецизно утврдено дали со топовите на хрватската армија е стрелано од помала или од поголема оддалеченост од 200 метра во цивилни цели. Доколку е подалеку од 200 метри, обвинетите не можеле да знаат дали се работи за цивилни и за воени цели…“
Но, да разгледаме уште појасно.
„Тешка постапка, имаше многу политика, одлуката беше поделена, што зборува колку е тенка цртата меѓу вистината и невистината, меѓу правдата и неправдата“. Неверојатно колку многу успеа да каже хрватскиот премиер Зоран Милановиќ објаснувајќи ѝ на еуфоричната хрватска јавност како дошло до ослободителната пресуда на генералите.
Или, ако сакате, еве еден превод на тоа што го вели Милановиќ, што ни го даде познатиот хрватски адвокат Звонимир Ходак (првиот бранител на Љубе Бошкоски):
„Хашкиот суд, всушност, не е суд туку цивилизациска и правна срамота“.
Уште поконкретна беше поранешната хашка обвинителка Карла дел Понте, која, патем речено, цели 11 години го бркаше Готовина (за разлика од Тарчуловски, кој не се криеше), сѐ до неговото апсење во Шпанија пред две години.
„Шокирана сум. Бев многу изненадена и вчудовидена. Сосема е неверојатно што се случи по казната од 24 години за Готовина. Неверојатно. Не можам да го прифатам тоа. Чувствувам целосна солидарност со српските жртви кон кои е извршено злосторство. Злосторство, кое цврсто го докажавме со факти“, изјави таа за српски „Блиц“.
Зборовите на хрватскиот премиер, колку и да се контрадикторни, ја отсликуваат мизерната слика на светската „правда“ за војните во поранешна Југославија.
Сепак, не се согласуваат сите со ова. Дури и членовите на РЕКОМ (Регионалната комисија за утврдување на фактите за воените злосторства и за другите тешки кршења на човековите права на подрачјето на некогашна СФРЈ), Ванковска и Пуховски (види рамки), заговараат „условно кажано“ своевидна алтернатива на Хаг. Во октомври 2011 година е формиран регионалниот тим на заговарачи за РЕКОМ, кој ја предводи финалната фаза на процесот на РЕКОМ. Од државите во регионот се бара основање на независни, меѓудржавни регионални комисии за утврдување на фактите за сите жртви на воените злосторства и именување на убиените и на исчезнатите. За другите цели и задачи конечното решение би требало да го донесат владите, кои заеднички ќе ја основаат РЕКОМ, предлагаат нејзините заговарачи За оваа иницијатива се заложи и претседателот Ѓорге Иванов при последната средба со македонскиот заговарач на РЕКОМ, Билјана Ванковска.
Личната карта на Трибуналот истекува годинава
Меѓународниот трибунал за прогон на злосторствата во поранешна Југославија годинава ја завршува својата работа. Останува да работи само жалбениот дел од Трибуналот, кој ќе функционира до крајот на 2015 година. Остануваат да се довршат само уште судските процеси на поранешните водачи на босанските Срби, Радован Караџиќ, Ратко Младиќ и Горан Хаџиќ, за кои се очекува да завршат до крајот на 2014 година. В година се формира нов суд, кој ќе преземе дел од надлежностите на Хаг, но тој ќе се однесува и на воени злосторства од други краишта во светот.
Судот во Хаг беше формиран на 25 мај 1993 година, по основа на Резолуцијата 827 на Советот за безбедност на ООН. Досега се обработени 161 обвинет. Комплетирани се процеси за 126 од нив. Од овие 126, 64 се осудени (при што еден од нив чека префрлување во друг затвор, 26 се веќе префрлени, 34 си ја отслужија казната, а тројца починаа в затвор). Трибуналот донесе 13 ослободителни пресуди, а други 36 случаи се прекинати затоа што обвинителството го повлекло обвинението или затоа што случајот бил префрлен во локални судови.
Пуховски: Случаите на Тарчуловски и на Готовина не се споредуваат
Познатиот хрватски аналитичар и професор Жарко Пуховски, во краткото интервју за „Република“ смета дека одлуките на Хаг треба да се гледаат од аспект на денешните случувања на боиштата во светот. Тој воедно смета дека не може да се споредуваат одлуките за Тарчуловски и за Готовина.
Колку пресудите во Хаг означуваат колку една земја е во „милост или немилост“ на големите сили?
– Не мислам дека Хаг е посебно политичка институција, барем не повеќе од што се државните судови. Во неговото дејствување има многу грешки, но не поради, како што верувам, влијанието на политиката на светските сили. Уверен сум дека политиката на големите сили – текстуално гледано – е една од најдобрите одлуки, таа за Готовина и за Маркач. Колку и да е таа одлука уверлива (и за повеќето Хрвати, среќна) треба да се гледа во светлина на сегашните војни во Авганистан, Газа или, можеби, Иран. Што ќе прават белосветските организатори на војни ако Хаг со својата одлука во меѓународното право, навистина, ја воведеше границата од 200 метри како дозволена за прифатлива употреба на топовите? Поинаку кажано, поранешните југословенски земји не се во центарот на интересите на кој било битен во светот, па како што јас ги разбирам работите, само неосвестени националисти гледаа на Хаг како на меѓународен полигон за влијание на постјугословенските дипломатии.
Дали може да се споредуваат случаите на Тарчуловски и на Готовина?
– За жал, во вакви судења не може да се примени конкретна логика, ниту во правосудството воопшто. Во Хрватска, Санадер е осуден, првостепено на 10 години затвор, а човекот што судот го прогласи за мачење на 34 цивили за време на војната доби 3,5 години затвор? Ако ни е до човековите права, ќе бидеме задоволни со казнувањето на кој било од докажаните злосторници, отколку да се јадосуваме за тоа што некои други не се казнети.
Дали некаков договор меѓу Македонија и Грција за името ќе има влијание за слободата на Тарчуловски.
– Не верувам во теории на заговор. Тие теоретичари овие денови кај нас во Хрватска се посрамотени (затоа што речиси сите „знаеја“ дека „меѓународните моќници“ ќе ги осудат Готовина и Маркач поради антипатијата кон „улогата на Хрватска во растурањето на Југославија“), па не гледам зошто со Македонија би било поинаку. Грчката позиција за името е, просто, примитивно-националистичка – а е уште поопасно и затоа што, речиси законски, предизвикува слични реакции во Македонија. Грција не игра никаква улога во светските политички сценарија (доволно е лошо што законите на ЕУ ѝ овозможуваат формална улога во некои, за Македонија, битни одлуки.
Ванковска: Сами сме виновни што не ги доставивме хашките случаи
Дали одговорноста за Јохан не е и на наша страна?
Професорката Билјана Ванковска со отрезнувачки коментар за „Република“.
– Хашкиот трибунал е остро критикуван и напаѓан, буквално, од сите држави од поранешна Југославија, чиишто граѓани беа изведени пред него како обвинети или беа осудени. До неодамна ист беше ставот и во Хрватска. Мислам дека проблемот е првенствено во јавноста на сите земји, на која ѝ е полесно да ја префрли вината на, наводно, политизираниот Трибунал, отколку самата да преземе мерки за санкционирање на воените злосторства. Само кога некоја пресуда некому му оди в полза, тогаш се тврди дека е ова значајна правна институција. Ние губиме од вид колку издржани пресуди се донесени и колку вистински злосторници отидоа в затвор за дела што ќе останеа неказнети доколку не постоеше оваа меѓународна судска инстанца. Тоа за што јас сериозно го критикувам Трибуналот е селективноста (избор кому ќе му се суди, т.е. таргетирање, главно, на највисоките воени и политички претставници, на сметка на тоа што многу вистински егзекутори добиваа попусти сѐ со цел „големите ѕверки“ да се осудат. Втората критика се однесува на недоветната, па и непрофесионална работа на обвинителството (на пример, на Милошевиќ му подигнаа обвинение дури во 1999 година, среде воена интервенција што го кршеше меѓународното право, и тоа го судеа прво за Косово, а не за Босна и за Сребреница). Третата слабост на Трибуналот е мешањето на судии што доаѓаат од различни правни системи, па и пресудите беа понекогаш чудни, за што особено зборува случајот на Готовина и на Маркач. Од македонска гледна точка, нема што да се лутиме бидејќи дури и да била политичка одлуката, а не беше, соодносот е 50:50, еден ослободен, еден осуден. За Тарчуловски можеме да зборуваме за висината на казната, особено во споредба со осудите за други дела со многу поголем број цивилни жртви, но во однос на вината, јас не би ја довела во прашање. Ние сме самите виновни што не ги обработивме преостанатите хашки случаи, па сега се чини дека само едната страна (македонската) вршела злосторства. Нашите власти ги амнестираа, а не големите сили.
Западот нема да објаснува ништо во врска со ослободувањето на Готовина и на Маркач бидејќи формално-правно Трибуналот е формиран од ООН. Тарчуловски е само еден на подолга листа осудени лица. Мислам дека ние ја губиме од вид пошироката слика, која е далеку од црно-бела. За пресудата на Готовина веќе се дебатира ама во меѓународно-правните кругови бидејќи станува збор за правно дискутабилно менување на пресудата на првостепениот совет од страна на жалбениот. Второто прашање, кое мнозина интелектуалци сега го поставуваат, е дали Хрватска ќе преземе мерки некој да одговара за злоделата што се направени за време на акцијата „Бура“, а за чиешто постоење говореа и Јосиповиќ и Готовина.
РЕПОРТАЖА
ЉУБАНЦИ 11 ГОДИНИ ПОТОА
Надеж и страв во родното село на Јохан
Најавената можност на предвремено ослободување на Тарчуловски од затворот во Германија, како и шокот предизвикан од ослободувањето на хрватските офицери Готовина и Маркач, воопшто не предизвикува еуфорија во Љубанци, во неговото родно село.
Напротив, расположението на жителите на Љубанци, како кај роднините на Јохан, така и кај другите жители, воопшто не се разликуваше од мрачното ноемвриско попладне, кога и ги посетивме. Ослободувањето на двајцата хрватски генерали, одговорни за илјадници убиени хрватски цивили, за нив е само доказ дека судот во Хаг е само политика.
Скептицизмот веднаш се забележуваше, но и стравот. За судбината на Јохан, но и за соживотот со соседите Албанци од Љуботен, кој, всушност, и не постои.
– Се надеваме, како не се надеваме, ама никој ништо не знае. И тоа што велат дека знаат кога ќе го пуштат, не знаат – велат роднини на Јохан, на нашето прашање дали веруваат во скорашното враќање на најпознатиот сограѓанин.
Единствениот што се нафати јавно да проговори е Атанас Костанчевски, подалечен роднина на Јохан и претседател на Mесната заедница во Љубанци, сега и за време на драматичните настани во јули и во август 2001 година.
– Кон Македонија секогаш се однесувале
нефер. Европа е таа што ја делеше
нашата земја, така што пак не очекувам да бидат фер или да има некаква правда за Јохан. Знам дека има можност
да го пуштат, ама никој не се подготвува
за славење овде. Искрено, не верувам. Тоа се виде и на судењето во Хаг.
Јас бев таму и видов како се дели нивната правда – вели Костанчевски.
Револтот од пресудата за Јохан и од ослободувањето на Љубе Бошкоски сѐ уште тлее кај жителите.
– Се знаеше кој ги дава наредбите, а гледајте кој заврши в затвор. Јохан, кој беше обичен полицаец – додава еден негов пријател.
За разлика од актуелните дискусии за казната за Јохан, неговите пријатели и роднини знаат дека тој е под страшен притисок. Тие се отворено загрижени.
– Тој секогаш ќе живее со опасноста од одмазда. Албанците никогаш не забораваат. Не забораваме ни ние. Но, само Јохан си знае што ќе прави. Таква е и ситуацијата со луѓето од Љуботен. Воопшто не разговараме со нив. Загинаа и наши и нивни. Двете села се едно до друго ама нема никаква комуникација. Не си викаме ни „здраво“, ни „добар ден“. Прашање е дали некогаш ќе имаме муабет со нив. Македонците што се во тоа село не можат на раат ни на нива да си појдат. Постојано им викаат дека имало некакви гранати таму и кога ораат да си работата на свој ризик. Еден дел од нив се иселија од Љуботен – раскажуваат жителите на Љубанци.
Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.
