Кој ја краде античката историја на Македонија?

Симп­то­ма­тич­но е што од ан­тич­ко­то де­по во Му­зе­јот на Ма­ке­до­ни­ја не се укра­де­ни вред­ни злат­ни пред­ме­ти што има­ат па­рич­на вред­ност, ту­ку ги сне­ма­ло сит­ни­те ар­те­фа­кти те­шки по не­кол­ку гра­ма, кои не се ре­тки и ка­ко та­кви не­ма­ат ни­ту го­ле­ма ко­лек­ци­о­нер­ска вред­ност. Фа­ктот што од ан­тич­ка­та ко­лек­ци­ја не е укра­ден пред­мет по­те­жок од 200 гра­ма и кој ду­ри и ако се пре­то­пи вре­ди ил­јад­ни­ци евра, а ги сне­ма обе­тки­те те­шки са­мо по не­кол­ку гра­ма, го­во­ри де­ка ин­те­ре­сот на тие што ги „по­зај­ми­ле“ ар­те­фа­кти­те од на­ци­о­нал­ни­от му­зеј би мо­же­ло, освен од фи­нан­си­ски, да би­де и од дру­ги при­чи­ни.

Три мож­ни при­чи­ни зо­што ис­чез­на­ле ар­те­фа­кти­те

Пр­ва­та е нај­ло­гич­на, тој што украл сто­ти­на вред­ни исто­ри­ски пред­ме­ти, или гру­па­та што го на­пра­ви­ла тоа, ќе се оби­де да ги про­да­де на цр­ни­от па­зар, кој се про­те­га од Со­лун до Хон­гконг, или ве­ќе го сто­рил тоа. Пра­ктич­но, на се­кое ќо­ше од Зем­ји­на­та топ­ка има за­ин­те­ре­си­ра­ни за пред­ме­ти од пер­и­о­дот на Фи­лип и на Але­ксан­дар Ма­ке­дон­ски. Осо­бе­но ако се тие ка­та­ло­шки за­ве­де­ни и ако е по­твр­де­но де­ка не се фал­си­фи­ка­ти за­тоа што за се­кој од укра­де­ни­те пред­ме­ти по­стои и со­од­вет­на до­ку­мен­та­ци­ја за по­тек­ло­то, пер­и­о­дот и за ло­ка­ци­ја­та на ко­ја се про­нај­де­ни и со тоа нив­на­та вред­ност се зго­ле­му­ва во спо­ред­ба со ар­те­фа­кти­те од ди­ви­те ко­па­чи, кои не мо­жат да обез­бе­дат со­од­вет­на до­ку­мен­та­ци­ја. „Ди­ви­те“ ар­те­фа­кти по­ра­ди ри­зи­кот де­ка се лаж­ни до­стиг­ну­ва­ат по­ни­ска це­на, освен ако не се не­ка­ква ар­хе­о­ло­шка ре­ткост. Нај­го­лем дел од овие ар­те­фа­кти не се ре­тки , та­кви или слич­ни пред­ме­ти се про­нај­де­ни и на дру­ги ар­хе­о­ло­шки на­о­ѓа­ли­шта во Ме­ди­те­ра­нот.

Вто­ра­та при­чи­на за краж­ба на пред­ме­ти­те од ан­тич­ко­то де­по на Му­зе­јот на Ма­ке­до­ни­ја е мож­но­ста тие да се пре­то­пат и да се про­да­дат ка­ко чи­сто зла­то, што има по­ма­ла ло­ги­ка за­тоа што и да се со­бе­рат си­те злат­ни пред­ме­ти, тие не мо­жат да до­стиг­нат те­жи­на од еден ки­ло­грам зла­то. Спо­ред се­гаш­ни­те це­ни на свет­ски­те бер­зи, пре­то­пе­но­то зла­то те­шко 1.000 гра­ма вре­ди ма­кси­мум 40.000 аме­ри­кан­ски до­ла­ри или око­лу 30.000 евра. Ре­ал­но, вред­но­ста на ар­те­фа­кти­те спо­ред овој кри­те­ри­ум е мно­гу по­ни­ска од да­де­на­та за­тоа што, спо­ред не­о­фи­ци­јал­ни­те про­це­ни, укра­де­ни­те ар­те­фа­кти вкуп­но не се те­шки ни­ту 500 гра­ма.

Кои ико­ни се кра­дат најм­но­гу

Ма­ке­до­ни­ја еден ме­сец по откри­ва­ње­то на иле­гал­но­то де­по со кра­де­ни ико­ни во Ал­ба­ни­ја не­ма пре­ци­зен од­го­вор кол­ку од укра­де­ни­те ико­ни во зем­ја­ва се укра­де­ни од крад­ци на кул­тур­но нас­ледс­тво од за­пад­ни­от со­сед. Спо­ред не­по­твр­де­ни ин­фор­ма­ции од Ти­ра­на, ме­ѓу вкуп­но 1.100 укра­де­ни ико­ни, та­му се про­нај­де­ни са­мо де­се­ти­на од сто­ти­ци­те ико­ни на­сил­но од­не­се­ни од ма­ке­дон­ски­те цр­кви и ма­на­сти­ри.

Сѐ уште оста­ну­ва тај­на ка­де се ма­ке­дон­ски­те ико­ни. Ка­ко е мож­но во пер­и­од од са­мо не­кол­ку ме­се­ци од зем­ја­ва да ис­чез­нат сто­ти­ци ико­ни, а при­тоа, ге­не­рал­но, ус­пеш­на­та по­ли­ци­ја при дру­ги ви­до­ви кри­ми­нал да не ус­пее да се снај­де со краж­би­те на ико­ни­те. Во овој слу­чај се ра­бо­ти за две оп­ции, или по­стои по­вр­за­ност ме­ѓу ви­со­ки и по­ни­ски по­ли­ци­ски при­пад­ни­ци што прог­ле­ду­ва­ат низ пр­сти по­ра­ди сопс­твен ин­те­рес или се ра­бо­ти за ви­со­ко­со­фи­сти­ци­ра­на и пер­фект­но ор­га­ни­зи­ра­на опе­ра­ци­ја, ко­ја мо­же да ја спро­ве­де кла­сич­на ма­фи­ја­шка ор­га­ни­за­ци­ја или не­ко­ја др­жа­ва. Ин­фор­ма­ци­ја­та де­ка ме­ѓу укра­де­ни­те ико­ни има огро­мен про­цент што го при­ка­жу­ва­ат шес­на­е­се­ткра­ко­то зна­ме или ѕвез­да­та од Кут­леш (Вер­ги­на) ука­жу­ва на пра­ве­цот во кој мо­же да се на­со­чи за­се­га не­ус­пеш­на­та истра­га на ма­ке­дон­ски­те вла­сти.

И на кра­јот, тре­та­та и нај­кон­тро­верз­на при­чи­на, на­рач­ка од одре­де­ни цен­три, кои има­ат по­ли­тич­ки при­чи­ни Ма­ке­до­ни­ја да не­ма ар­те­фа­кти од пер­и­о­дот на та­ка­на­ре­че­на­та ра­на ан­ти­ка, ка­ко што во исто­ри­ја­та се на­ре­ку­ва пер­и­о­дот од 500 до 168 го­ди­на пред на­ша­та ера. Се ра­бо­ти за пер­и­од во кој функ­ци­о­ни­ра­ло и кралс­тво­то на ан­тич­ки­те Ма­ке­дон­ци, чи­и­што вла­де­те­ли би­ле поз­на­ти­те Фи­лип Вто­ри и не­го­ви­от син Але­ксан­дар Тре­ти Ма­ке­дон­ски. Се раз­би­ра, не е ни­ка­ква тај­на де­ка ток­му овој пер­и­од, кој исто­ри­ја­та го име­ну­ва ка­ко кла­си­чен пер­и­од, е нај­ин­те­ре­сен за на­ши­те јуж­ни со­се­ди.

Ра­на­та ан­ти­ка оп­фа­ќа три ета­пи: ар­хај­ски пер­и­од (6 – 5 век пр.н.е.), кла­си­чен пер­и­од (5 – 4 век пр.н.е.) и хе­ле­ни­стич­ки пер­и­од (крај на 4 – 2. век пр.н.е.) при што јав­на тај­на е де­ка Гр­ци­ја пр­ва­та и тре­та­та ета­па од ра­на­та ан­ти­ка не ја тре­ти­ра во од­нос на Ма­ке­до­ни­ја. Ка­ко што во­оп­што не ги ин­те­ре­си­ра­ат дру­ги­те фа­зи од исто­ри­ја­та што се истра­жу­ва­ат во Ма­ке­до­ни­ја. За нив глав­на­та би­тка е да до­ка­жат де­ка во вре­ме­то на Фи­лип и на Ал­ке­сан­дар се­гаш­ни­от ју­жен дел од ге­о­граф­ска Ма­ке­до­ни­ја, кој е во грч­ки­те гра­ни­ци, бил цен­тар на ма­ке­дон­ска­та ан­тич­ка кул­ту­ра и др­жа­ва. Грч­ки и дру­ги стран­ски ко­ле­ги твр­дат де­ка вла­да­та во Ати­на тро­ши де­се­ти­ци ми­ли­о­ни евра за откуп на ар­те­фа­кти по­вр­за­ни со овој дел од исто­ри­ја­та, ко­ја са­ка­ле или не са­ка­ле мо­ра­ат да ја де­лат со се­вер­ни­от со­сед. При­тоа, се раз­би­ра, кол­ку по­мал­ку ар­те­фа­кти има во зем­ја­ва, тол­ку по­до­бро за грч­ки­те те­зи де­ка Ма­ке­до­ни­ја не­ма исто­ри­ско пра­во на ан­ти­ка­та и на ма­ке­дон­ско­то кралс­тво.

Во се­кој слу­чај, ло­ги­ка­та не мо­же со си­гур­ност да ја по­твр­ди те­за­та де­ка во мно­гу краж­би на ар­те­фа­кти, осо­бе­но од ан­тич­ки­от пер­и­од, се вме­ша­ни ди­ви­те грч­ки тр­гов­ци со ан­ти­кви­те­ти, кои, ме­ѓу дру­го­то, ра­бо­тат и по на­рач­ка на Ми­ни­стерс­тво­то за кул­ту­ра на Гр­ци­ја. Тие што се ин­вол­ви­ра­ни во овој вид кри­ми­нал точ­но ги зна­ат адре­си­те и кон­та­кти­те на нај­мал­ку двај­ца со­лун­ски сопс­тве­ни­ци на ан­ти­квар­ни­ци, кои со де­це­нии соз­да­ва­ле мре­жа од свои кон­та­кти во Ва­лан­дов­ско, Ге­вге­ли­ско и во дру­ги ре­ги­о­ни на Ма­ке­до­ни­ја ка­де што има на­о­ди по­вр­за­ни со оваа ета­па од ра­на­та ан­ти­ка.

Зо­што се укра­де­ни ар­те­фа­кти­те од Исар Мар­вин­ци

Ри­дот Исар во ва­лан­дов­ско­то се­ло Мар­вин­ци е еден од ре­тки­те ра­но­ан­тич­ки цен­три од ка­де што Ма­ке­до­ни­ја до­би­ла ар­хе­о­ло­шка и исто­ри­ска ле­ги­тим­ност да твр­ди де­ка е по­вр­за­на со кралс­тво­то на Фи­лип и на Але­ксан­дар. Ар­хе­о­ло­зи­те сѐ уште не мо­жат да утвр­дат да­ли кај Мар­вин­ци бил ан­тич­ки­от град До­бер или Идо­ме­нае, но ед­ног­лас­но ве­лат де­ка тоа бил нај­моќ­ни­от ју­жен град во ан­тич­ка Ма­ке­до­ни­ја, во кој бо­га­ти, си­ту­и­ра­ни гра­ѓа­ни ужи­ва­ле во ви­со­ко­ци­ви­ли­зи­ра­но­то оп­штес­тво. Ан­тич­ка­та град­ска на­сел­ба на Иса­рот сво­јот еко­ном­ски на­пре­док, пред сѐ, го обез­бе­ду­ва­ла пре­ку зем­јо­делс­тво­то, сто­чарс­тво­то, ру­дарс­тво­то, при­тоа имај­ќи на ум со кол­ка­во бо­гат­ство на руд­ни на­о­ѓа­ли­шта рас­по­ла­га овој ре­ги­он, ка­ко и грн­чарс­тво­то, кое ка­ко тра­ди­ци­ја се за­др­жа­ло и во рим­ски­от пер­и­од. Тоа што за Ма­ке­до­ни­ја е нај­важ­но во овој кон­текст е што нај­го­ле­ми­от дел од укра­де­ни­те ар­те­фа­кти од Му­зе­јот на Ма­ке­до­ни­ја по­тек­ну­ва­ат ток­му од ова ар­хе­о­ло­шко на­о­ѓа­ли­ште. Тие што се уве­ре­ни во те­за­та де­ка Гр­ци­ја пре­ку не­фор­мал­ни ка­на­ли се оби­ду­ва да ја ос­ла­би по­зи­ци­ја­та на Ма­ке­до­ни­ја во вр­ска со ан­ти­ка­та ве­лат де­ка не е слу­чај­но што нај­го­лем дел од укра­де­ни­те пред­ме­ти се од ова ар­хе­о­ло­шко на­о­ѓа­ли­ште.

Пишува: Горан Момироски
Фото: Република

(Текст објавен во 65. број на неделникот „Република“, 29.11.2013)

Republika.mk - содржините, графичките и техничките решенија се заштитени со издавачки и авторски права (copyright). Крадењето на авторски текстови е казниво со закон. Дозволено е делумно превземање на авторски содржини (текст и фотографии) со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.